محمدصادق عابديني
يك روز بعد از پايان سي‌و‌ششمين جشنواره فيلم فجر، نايب رئيس كميسيون فرهنگي مجلس از حركت سينما همسو با جريان مخالف نظام اسلامي انتقاد كرد.
صحبت‌هاي ابراهيم حاتمي‌كيا در شب اختتاميه جشنواره فيلم فجر، بازتاب‌هاي زيادي داشته است؛ سخناني كه پشت پرده‌اي از آنچه در سينماي ايران مي‌گذرد را افشا كرد. هنوز چندساعت از آن سخنان نگذشته بود كه حجت الاسلام نصرالله پژمانفر، نايب رئيس كميسيون فرهنگي در نشست هم انديشي سينما انقلاب، نسبت به انحراف در سينما هشدار داد. پژمانفر كه داور هفتمين جايزه سينمايي ققنوس نيز است، در چهارمين روز از برگزاري هم انديشي سينما انقلاب، مي‌گويد: وضعيت به گونه‌اي است كه ما در كمسيون فرهنگي مجلس نه تنها انتظاري از اين سينما نداريم بلكه نگران آن هستيم. اشاره پژمانفر به شرايط سينما زماني مطرح می‌شود كه امسال در جشنواره فيلم فجر شاهد حضور فيلم هايي بوديم كه در آن خيانت زوجين به يكديگر در حد يك حق مسلم نشان داده شده است و تأثيرات فرهنگي آن را نمي‌شود با هيچ محصول فرهنگي ديگري مقايسه كرد. نماينده مردم مشهد در مجلس شوراي اسلامي تصريح مي‌كند: «سينما تريبوني است كه تأثيرگذاري‌اش هم از منظر كيفي و هم از منظر كمي قابل قياس با ديگر رسانه‌ها نيست، به همين دليل بسياري در دنيا حرف‌ها و مسائل‌شان را با زبان سينما بيان مي‌كنند.»
راه‌اندازي جشنواره فيلم فجر در 36 سال پيش براي اين بود كه انقلاب اسلامي ايران در زمينه سينما حرف‌هاي جديدي براي گفتن داشت. قرار بود سينما تريبوني شود براي گفتمان انقلاب در حيطه هنر هفتم، ولي اكنون آيا اين هدف محقق شده است؟ عضو كميسيون فرهنگي مجلس مي‌گويد: «براي شنيدن حرف انقلاب اسلامي هم زمينه فراهم است و هم دنيا مشتاق است اما بي‌تعارف سينماي ما در اين مسير قرار نگرفته است. سينماي ما با سينماي تراز انقلاب اسلامي فاصله بسياري دارد. وقتي جشنواره فجر شروع مي‌شود بايد نذر و نياز كرد كه به خير بگذرد. ما ديگر به دنبال منفعت از اين جشنواره نيستيم. همين كه در فضاي تعرض به مسائل اصلي انقلاب قرار نگيرد ما كلاه‌مان را به هوا مي‌اندازيم.» كمبود و حتي نبود گفتمان انقلاب اسلامي در سينماي ايران باعث مي‌شود كه در زمان برپايي جشنواره فيلم فجر، شاهد آن باشيم كه جشنواره به غير از نام و عنوان در بسياري از بخش‌ها هيچ تناسبي به اهداف اوليه‌اش ندارد، حتي فيلمساز ايراني نمي‌خواهد همسطح و همسو با جريان كلي سينما در جهان حركت كند. ضياءالدين دري كارگردان پيشكسوت درباره تفاوت نگاه ميان فيلمساز ايران و فيلمسازي در هاليوود، مي‌گويد: «در امريكا به قول يكي از رفقا ۵۰ ميليون نفر بي‌خانمان (Homeless) است. فيلم‌هاي امريكايي را داريد مي‌بينيد. در آنها خبري از Homeless هست؟ كارتن‌خواب مي‌بينيد؟ در فيلم‌هايشان از اين چيزها مي‌بينيد؟ درام‌هاي پرشكوه هم دارند. درام‌هاي خيلي مهمي هم دارند، اما شما اين چيزها را در آنها مي‌بينيد؟ نه. بعد كارگردان ايراني مي‌نشيند و مي‌گويد به‌به! عجب فيلمي اما به خودش كه مي‌رسد، مي‌گويد: نمي‌شود ما برويم و اين‌جوري فيلم بسازيم و ايراني را نشان بدهيم كه يك كشور باستاني و بزرگ است. اسلام هم كه افت دارد آدم بخواهد از آن تعريف كند.
يادش رفته است مادرش يك زن مسلمان چادري بود و اگر كسي به خواهرش چپ نگاه مي‌كرد مي‌زد شكم طرف را پاره مي‌كرد.» سينماي ايران در جايي كه بايد مؤثر باشد، منفعل عمل مي‌كند؛ موضوعي كه باعث مي‌شود نتوان از سينما به عنوان بازوي فرهنگي بهره گرفت. نايب رئيس كميسيون فرهنگي مجلس در اين باره معتقد است: در بسياري از مسائل انباشتي از موضوعات داريم كه صرفاً با منبر حل نمي‌شوند. ابزارهاي امروز در انتقال معنا بسيار پيچيده عمل مي‌كنند. چيزي كه در جامعه امروز مي‌بينيم به هيچ وجه اتفاقي نيست، ماحصل برنامه‌ريزي‌هايي است كه زماني ديگران براي ما كرده‌اند. در گزارش‌هايي كه به كمسيون فرهنگي مجلس مي‌رسد به عينه توطئه را مشاهده مي‌كنيم. دشمن براي تك تك گزاره‌هاي ديني ما به صورت ريز برنامه دارد.
جشنواره فيلم فجر و يك نااميدي!
سينما به غير از توليداتي كه از سوي چند نهاد فرهنگي حمايت مي‌شوند، چه سنخيتي با فرهنگ انقلاب اسلامي دارد؟ نمونه خروجي‌هاي جشنواره فيلم فجر در دوره اخير گواه اين موضوع است كه نمي‌توان از سينماي بدنه و سينماي روشنفكري ايران انتظار داشت كه حداقل انتظار‌هاي فرهنگي نظام را در آثارشان رعايت كنند و برعكس حتي تلاش مي‌كنند در صورت امكان با دور زدن مميزي‌ها نگاه‌هاي اپوزیسيوني خود را بر فيلم‌ها حاكم كنند؛ چيزي كه باعث نگراني دستگاه‌هاي نظارتي از جمله مجلس شده است. عضو كميسيون فرهنگي مجلس در محفل سينما انقلاب تأكيد مي‌كند: «وضعيت الان به گونه‌اي است كه ما در كمیسيون فرهنگي مجلس نه تنها انتظاري از اين سينما نداريم بلكه نگران آن هستيم.
رويكرد سفارش يك رويكرد بسيار پذيرفته شده در سينماي دنياست ولي در اينجا وقتي از سفارش حرف مي‌زنيم مي‌گويند مي‌خواهيد هنرمند را در قوطي كنيد و آزادي او را بگيريد؟! آيا درست است كه بعد از گذشت چهار دهه از انقلاب هنوز بگوييم كه بايد از يك جايي شروع كنيم؟ همين چند نفر محدودي هم كه در سينماي ما مي‌خواهند در سطحي قابل قبول حركت كنند، آنقدر مورد تهمت و فشار ناعادلانه قرار مي‌گيرند كه عقب‌نشيني مي‌كنند.»
در مقابل اين نوع رفتار از سوي برخي سينماگران، وزارت ارشاد تلاش مي‌كند در جشنواره فيلم فجر، نقش يك ديپلمات را ايفا كند كه در يك دعواي سياسي قرار است مرضي الطرفين باشد و كاري كند كه نه سيخ بسوزد و نه كباب. نوع تقسيم بندي جوايز جشنواره هم به همين نحو بود. در حالي كه بسياري از فيلم‌هاي داراي بار ارزشي و ملي از كسب جوايز دستشان كوتاه بود، داوري‌ها به نوعي چينش شده بود كه هر طيف تعدادي جايزه بگيرد.
تلاش دبير جشنواره براي به نتيجه رسيدن اين كار حتي در برنامه تلويزيوني «هفت» نيز بيان شد و رسول صدرعاملي داور اين دوره از جشنواره از تلاش‌هاي ابراهيم داروغه زاده پرده برداشت. حجت‌الاسلام پژمانفر درباره عملكرد جشنواره در بخش اهداي جوايز تأكيد مي‌كند: در فضاي مهندسي شده جشنواره فجر امسال به گونه‌اي عمل شد كه همه را راضي نگه داشتند. هم پوزيسيون راضي بود و هم اپوزيسيون؛ هم جريان شبه روشنفكري و هم جريان روشنفكري. امسال برنامه ريزي‌ها به گونه‌اي بود كه نگذاشتند تعدادي افراد همفكر كنار هم بنشينند و از تركيب‌شان صداي يك سمفوني واحد شنيده شود. آنها را در سينماهاي مختلف پخش كردند. سينماي ما همسو با جريان مخالف نظام حركت مي‌كند. دشمن اگر يك تحريم بر اساس حقوق بشر اعمال مي‌كند اين طرف 10 فيلم در تأييد آن ساخته مي‌شود. آيا اين اتفاقي است؟! همان طور كه پيش‌تر نيز در رسانه‌ها عنوان شده بود، به نظر مي‌رسد مجلس شوراي اسلامي بايد با توجه به وظيفه نظارتي خود، بر نحوه عملكرد سازمان سينمايي و سي‌و‌ششمين جشنواره فيلم فجر ورود پيدا كند و به خصوص در بحث معرفي نامزدها و بايكوت چند فيلم، تحقيق و تفحص انجام شود.
