آزادراه تهران - شمال همان 20 سال پيش كه مرحوم هاشمي رفسنجاني كلنگش را بر زمين زد، صداي اعتراض كارشناسان محيطزيست را درآورد. در آن زمان بسياري از تشكلهاي محيطزيستي گلايههاي كارشناسي خود را مبني بر عبور آزادراه از محيطهاي حفاظت شده اعلام كردند. اكنون اما دغدغه ديگري با عنوان واگذاري اراضي حاشيهاي به اين معضل اضافه شده و جنگلهاي بكر هيركاني را با خطر نابودي جدي مواجه كرده است. در صورت واگذاري و بهرهبرداري از اراضي و فروش زمينهاي حاشيه آزادراه تهران ـ شمال كه ظاهراً دولت عزم جدي بر اجراي آن دارد، تمامي جنگلهاي هيركاني در معرض نابودي قرار ميگيرند. همه اين اتفاقات در حالي است که پرونده ثبت جهاني جنگلهاي هيرکاني آماده و در شرف ثبت بينالمللي است.
جنگلهاي هيركاني يك زيست منطقه در حاشيه جنوبي دريايخزر به مساحت 55 هزاركيلومتر مربع است. اين جنگل از شرق جمهوري آذربايجان آغاز و تا استان گلستان در ايران امتداد دارد و در ايران مورد حفاظت مشترك سازمان محيطزيست و سازمان ميراث فرهنگي است.
هيركاني با قدمت ۴۰ ميليون سال يكي از ارزشمندترين جنگلهاي جهان به شمار ميآيد و از آن بهعنوان موزه طبيعي ياد ميشود. واژه هيركان هم شكل يوناني نام گرگان است. جنگلهاي هيركاني ريه اين كشور هستند و منبع آب و تلطيف دماي اين كشور محسوب ميشوند. آزادراه تهران - شمال چه در زمان احداث و چه در زمان بهرهبرداري به محيطزيست شكننده شمال كشور آسيب ميزند، اما كارهايي همانند واگذاري و فروش زمينهاي حاشيه آن نيز تمام اكوسيستم اين منطقه را نابود خواهد كرد. طبق مصوبه دو دهه قبل، قرار شده بود كه دولت بابت حق و حقوق پيمانكاران به واگذاري زمينهاي حاشيه آزادراه بپردازد كه تشكلهاي محيطزيستي در مقابل آن ايستادگي كردند و سرانجام دولت سازندگي نيز از برنامههاي خود عقب كشيد و تأكيد كرد كه دستمزد پيمانكار را پرداخت ميكند. با احداث اين آزادراه تمامي اكوسيستم اين منطقه دو تكه شده و شكاف خورده است و ديگر اينكه با عملياتي شدن طرح واگذاري زمينها به پيمانكار بايد منتظر ويلاسازي، رستورانسازي، گسترش زمينخواري و نابودي جنگلها باشيم.
خطر واگذاري 35 ميليون متر مربع زمين
در اين زمينه يك فعال محيطزيستي با اشاره به تصميم خطرناك واگذاري زمينهاي حاشيه آزادراه تهران - شمال گفت: «يكي از مهمترين خط قرمزهاي سمنها و تشكلهاي محيطزيستي كشور همين موضوع آزادراه تهران- شمال و بهويژه از بين رفتن اين اكوسيستم طبيعي سرزمين است.»
مسعود اميرزاده تصريح كرد: «تمامي تشكلهاي محيطزيستي كشور نسبت به واگذاري 35ميليون متر مربع از زمينها و بهرهبرداري يا فروش آنها واكنش نشان داده و ايستادگي خواهند كرد؛ واگذاري و فروش زمينهاي حاشيه آزادراه تهران- شمال يكي از خط قرمزهاي تشكلها محسوب ميشود. اگر قرار باشد اين جنگلها را با چنين طرحهايي نابود كنيم، فقط عدهاي زمينخوار و زمينباز در آينده منتفع خواهند شد؛ واگذاري و سپس فروش زمينها به مثابه فروش اندامهاي حياتي سرزمين عزيزمان به يك عده پيمانكار است و بايد دقت لازم را در اين زمينه داشت.»
وي با بيان اينكه در صورت بيتوجهي دولت به مطالبات زيستمحيطي بايد منتظر نابودي جنگلهاي هيركاني كشور باشيم، گفت: «رئيسجمهور بر خوب بودن محيطزيست اذعان كرده، درصورتيكه بايد تأكيد كرد كه محيطزيست فقط با حرف و صحبت مناسب نميشود، بلكه بايد آن را حفظ كرد.»
اميرزاده با بيان اينكه اين آزادراه با وجود نظر منفي برخي تشكلهاي زيستمحيطي ساخته شده و تا اين مرحله پيش رفته است، گفت: «حالا در ادامه راه ساخت اين آزادراه بزرگ، يا دولت پول ساخت را در اختيار دارد و با آن ادامه ميدهد يا اينكه اگر سرمايه لازم را ندارد چه نيازي به واگذاري و نابودي منابع طبيعي و اندام طبيعي كشور وجود دارد!»
نظرات كارشناسي؟!
وي افزود: «تاوان نبود منابع مادي را نبايد اندامهاي طبيعي سرزمين بدهند، بنابراين واگذاري و بهرهبرداري از اراضي هيچ فايدهاي براي محيطزيست كشور بهدنبال ندارد. شوراي هماهنگي تشكلها در اسفندماه در تهران برگزار ميشود كه مهمترين نكته آن روي مسئله واگذاري زمينهاي حاشيه آزادراه و بهرهبرداري نامناسب از آن است.»
اميرزاده، جنگلهاي هيركاني را ريه كشور دانست و خطاب به مسئولان ذيربط اظهار كرد: «آيا بايد زمينها و جنگلها را براي پول پيمانكار به فروش برسانيم، چرا مسئولان نظرات كارشناسان و فعالان محيطزيست را جويا نميشوند. مسئولان ذيربط اگر منابع مالي و پول لازم براي ساخت آزادراه تهران- شمال را ندارند، لااقل ريه و اندام حياتي سرزمين را به فروش نرسانند.
بهتر است زماني اين آزادراه ساخته شود كه پول كافي براي آن وجود داشته باشد، قرار نيست از منابع طبيعي اين هزينهها پرداخت شود؛ طبيعت بهعنوان بانك بيحساب ما نيست كه از آن به پرداخت بدهيها بپردازيم.»
اميرزاده تصريح كرد: «در حال حاضر 1/9 ميليون هكتار جنگلهاي هيركاني در كشور وجود دارد كه يك جنگل ضعيف محسوب ميشود و همانند بيماري است كه نياز به تيمار و مراقبت دارد، بنابراين بايد در حراست از آن گام برداريم. بخش عمدهاي از اين جنگلهاي هيركاني در شمال كشور وجود دارد كه گونههاي گياهي زيادي را در خود جاي داده است و حتي در بسياري از نقاط دنيا چنين طبيعت منحصربهفردي وجود ندارد.»
سازمان محيطزيست سكوت نكند
اميرزاده اظهار كرد: «از ديدگاه آقاي كلانتري برخي فعاليتها مانند واگذاري و بهرهبرداري از اراضي حاشيه آزادراه هيچ ايرادي ندارد؛ چراكه يك واژه توسعه پايدار را هم به آن ميچسباند و نسبت به بسياري برنامهها نيز سكوت پيشه ميكند.»
قرار بر اين است كه دولت حدود 35 ميليون مترمربع از اراضي مجاور آزادراه تهران- شمال را به بنيادمستضعفان واگذار كند و بنياد هم ميتواند اجازه بهرهبرداري را به ديگر پيمانكاران بدهد. اكنون از سازمان محيطزيست انتظار ميرود كه نسبت به واگذاري و فروش اراضي زمينيهاي اطراف آزادراه تهران- شمال موضع بگيرد؛ چراكه بخشي از پناهگاههاي حياتوحش و اثر طبيعي ملي هم در اين مناطق قرار دارد و بايد به آن توجه شود.