محمدصادق عابدینی
«تنگه ابوقريب» به نويسندگي و كارگرداني بهرام توكلي، يكي از ويژه‌هاي جشنواره سي و ششم فيلم فجر لقب گرفته است؛ فيلمي كه تماشاگران را شگفت زده كرد.
تنگه ابوقريب به بيان بخشي از تاريخ ناگفته دفاع مقدس پرداخته و نگاهي به آخرين روزهاي دفاع مقدس دارد.
حماسه‌اي مغفول‌مانده
در بيان تاريخ دفاع مقدس بارها گفته شده است كه هر يك از 2هزارو887 روز جنگ تحميلي يك حماسه رقم زده است ولي در ميان آن همه حماسه و دلاوري بعضي از روزها و حماسه‌ها هستند كه اگر نبودند تاريخ دفاع مقدس به نحو ديگري رقم مي‌خورد؛ مانند اتفاقي كه در روزهاي پيش از قبول قطعنامه598 از سوي ايران، رخ داد.
گلعلي بابايي كارشناس تاريخ دفاع مقدس، مي‌گويد: نيروهاي ايراني در آن بازه زماني همه درگير بودند، يكسري در شمال غرب و يكسري در شلمچه و جزيره مجنون درگير بودند. بچه‌هاي گردان عمار تازه از خط پدافندي برگشته بودند، به آنها مرخصي داده بودند تا برگردند تهران، چون بيشترشان اهل تهران بودند. آنان پس از دوش گرفتن آماده بازگشت شدند و بليت قطارشان را هم دريافت كردند. قطارهاي انديمشك معمولاً بعد از ظهر به راه مي‌افتد. ساعت 11 - 10 صبح اعلام كردند كه عراق به تنگه ابوقريب حمله كرده است و هيچ كسي را نداريم كه برود جلوي آنها بايستد، مي‌گويند كه گردان عمار را بفرستيد، اطلاع مي‌دهند كه گردان عمار آماده رفتن به مرخصي شده‌اند. دستور مي‌دهند كه گردان عمار را برگردانيد به تنگه ابوقريب. بچه‌هاي گردان عمار را برمي‌گردانند به پادگان دوكوهه، سريع تجهيزات مي‌دهند و با كاميون آنها را به خط مي‌فرستند. از وقايع مهم آن روز مي‌توان به شهادت غلامرضا صالحي قائم مقام لشكر 27 محمد رسول الله(ص) اشاره كرد كه 22 تير در تنگه ابوغريب شهيد شد و حالا فيلم «تنگه ابوقريب» داستان رشادت‌ها و ايستادگي‌هاي بچه‌هاي گردان عمار را روايت مي‌كند.
گفته مي‌شود اگر در آن روز نيروهاي گردان عمار تنگه ابوقريب را حفظ نمي‌كردند عراق با عبور نيروهايش به دشت عباس امتياز بزرگي را به دست مي‌آورد و حتي مي‌توانست زمينه سقوط خوزستان را فراهم كند.
تنگه ابوقريب به ياد بچه‌هاي گردان عمار
اين فيلم كه از سوي سازمان هنري و رسانه‌اي اوج توليد شده است، ماجراي تنگه ابوقريب را كه حدود 1/5 روز به طول انجاميده است به تصوير مي‌كشد. از اتفاقات مهم ساخت اين فيلم، علاوه بر بيان بخشي از تاريخ ناگفته دفاع مقدس، معرفي كارگردان جديدي به سينماي دفاع مقدس است. بهرام توكلي كه بيشتر در سينماي اجتماعي و تا حد زيادي روشنفكري فعاليت مي‌كرد، اين بار تجربه نويي را در ژانر سينماي دفاع مقدس رقم زد. اين تجربه اگرچه با نقدهاي جدي مواجه شده است، ولي به دليل اينكه توانست جان تازه‌اي به سينماي دفاع مقدس بدهد، قابل تقدير است.
سازمان هنري رسانه‌اي اوج پيش از اين نيز با اعتماد به محمد حسين مهدويان و سپردن ساخت فيلم «ايستاده در غبار»گام ديگري در كشف استعدادهاي سينمايي برداشته بود. اين كار نشان داده است براي زنده نگه داشتن سينماي دفاع مقدس و نگاه نو به آن مي‌توان به افراد تازه نفس هم اعتماد كرد.
شگفت‌زدگي تماشاگران
رونمايي از فيلم «تنگه ابوقريب» در جشنواره فيلم فجر، همراه با يك شگفتي بود و آن شوكه شدن تماشاگران بعد از تماشاي اين فيلم سينمايي بود. ابراز احساسات تماشاگران در سينماهاي مردمي بعد از پايان اكران فيلم، اتفاقي است كه گفته شده در اكثر سانس‌هاي پخش آن تكرار شده است. مهدي پاكدل يكي از بازيگران اين فيلم، درباره واكنش يك مخاطب بعد از تماشاي«تنگه ابوقريب» مي‌گويد: ديروز در اكران مردمي فيلم «تنگه ابوقريب» دختر خانمي كه متولد سال 1380 بود به من گفت كه بعد از ديدن اين فيلم جنگ هشت ساله را به عنوان بخشي از هويت ملي‌ام پذيرفتم. فكر مي‌كنم اين هدف اصلي فيلم بود. كار من هم در اين فيلم خيلي عجيب بود و واقعاً يك كار بازيگري نبود، بلكه حقيقتاً خود جنگ بود.
اما اين شگفتي تنها محدود به تماشاگران و مخاطبان عام سينما نبوده است و هنرمندان نيز بعد از تماشاي «تنگه ابوقريب» نسبت به آن ابراز اداي احترام كرده‌اند.
تنگه ابوقريب تصويري از يك حماسه جنگي
مجيد مجيدي كارگردان نام آشناي سينمای ايران، بعد از تماشاي تنگه ابوقريب مي‌گويد: درود بر شرف بهرام توكلي با اينكه در جنگ نبوده اما با يك تصوير حماسي جنگ را روايت و مظلوميت و خلوص بچه‌هاي جنگ را به خوبي تصوير كرده است. وي افزود: ممكن است گفته شود فيلم قصه ندارد يا شخصيت‌ها جا نيفتاده است اما به رغم اينها بخشي از حقيقت جنگ را ثبت مي‌كند كه براي خيلي‌ها مغفول مانده است و قهرمان اين فيلم همه بچه‌هاي جنگ هستند. ابوقريب يكي از نقاط عطف جنگ ما در تاريخ است كه به آن پرداخته نشده اما به اندازه كل جنگ ما مهم بوده و توكلي به زيبايي اين شكوه، عظمت و حماسه را به تصوير كشيد. كارگردان«بچه‌هاي آسمان» تأكيد مي‌كند: تنگه ابوقريب سرفصل خيلي خوبي براي سينماي جنگ است.
فاطمه معتمدآريا، بازيگر سينما نيز بعد از تماشاي فيلم تنگه ابوقريب در يادداشتي يادآور شد: «تنگه ابوقريب» مثل هيچ فيلم جنگي ديگري نيست، مثل خود خودش و مثل موضوع خود فيلم ساده و پرقدرت است؛ قدرت در شعور و كارداني كارگردان و ساده در نمايش قهرمان‌هايي كه همه زميني‌اند. قهرمان‌هايي كه تير مي‌خورند، مجروح مي‌شوند و شهيد مي‌شوند بي‌آنكه كار عجيب و دور از تصوري بكنند، از خودشان دفاع مي‌كنند، مي‌گريزند، مجروح جمع مي‌كنند، تشنه مي‌مانند، بر پا مي‌خيزند و قهرمان مي‌شوند و قهرمان مي‌مانند در ذهن ما تا لحظه‌اي دلمان نخواهد چشم از ديدنشان برداريم... آنها را دوست داريم و دنبال مي‌كنيم، قهرمانان واقعي مي‌شوند با واقعيتي كه بر آنان گذشته است، بي‌آنكه به تو تحميل كنند كه از آسمان و فضا آمده‌اند و جهان را اصلاح و دگرگون مي‌كنند!
منتقدان حاضر در جشنواره فيلم فجر نيز اگرچه نقدهايي بر شخصيت‌سازي، نوع روايت و فيلمنامه اين اثر سينمايي دارند اما در اكثر نقدهاي منتشر شده بر فيلم تنگه ابوقريب شاهد آن هستيم كه اهالي سينما و منتقدان روي ويژگي‌هاي تكنيكي فيلم صحه گذاشته و آن را مورد تقدير قرار داده‌اند. تنگه ابوقريب كه در آراي مردمي جشنواره نيز براي به دست آوردن سيمرغ بهترين فيلم از نگاه تماشاگران حضور دارد، مي‌تواند جزو شاخص‌ترين آثار دهه 90 سينماي دفاع مقدس باشد.
