روح‌الله صالحی
تجاوز عربستان سعودي و متحدانش به يمن كه قرار بود در چند هفته با شكست انصارالله و اشغال صنعا به پايان برسد با گذشت 34 ماه، همچنان ادامه دارد و در اين ميان معادلات نبرد نتيجه عكس داده است و نيروهاي يمني با پيشروي در عمق خاك عربستان و پيشرفت در عرصه‌هاي موشكي، معادله جنگ را به نفع خود تغيير دادهاند.
سه سال پيش زماني كه محمد بن سلمان، وليعهد سعودي فرمان اجراي عمليات «توفان قاطعيت» عليه يمن را صادر كرد، گمان نمي‌كرد در باتلاق يمن گرفتار شود اما روند تحولات آن‌گونه كه سعودي‌هاي مي‌خواستند پيش نرفت و مقامات رياض متوجه شدند كه يمن لقمه آساني براي بلعيدن نيست و الان با گذشت بيش از 1000 روز از تجاوز سعودي‌ها، كميته‌هاي مردمي يمن بيش از هر زمان ديگري قدرتمندتر شده و توانسته‌اند موازنه ميداني را به نفع خود تغيير دهند. عربستان و ائتلاف تحت امرش كه از حمايت غرب برخوردار بود به رغم حملات گسترده هوايي و نابودي زيرساخت‌هاي يمن، نتوانسته موفقيتي كسب كند و تنها نتيجه جنگ، كشتار بيش از 20 هزار يمني و گرسنگي ميليون‌ها نفر از مردم بود كه قرباني جاه‌طلبي سياستمداران جوان سعودي شدند. سعودي‌ها كه در مقابل مقاومت مردم يمن و انصارالله درمانده شده بودند، پس از مدتي تغيير تاكتيك داده و به ايجاد اختلاف و دودستگي بين نيروهاي متحد يمني متوسل شدند و با حمايت از مهره‌هاي سوخته، در پي اجراي كودتاي نرم برآمدند اما با شكست اين توطئه، تمام رؤياهاي رياض بر باد رفت. بنابراين، بررسي آخرين تحولات سياسي و ميداني يمن نشان مي‌دهد در عرصه‌هاي نظامي و سياسي، ائتلاف متجاوز سعودي كماكان با ناكامي مواجه است و نه تنها نتوانسته اهداف خود در يمن را عملي كند بلكه در مقايسه با سه سال پيش در موقعيت ضعف قرار گرفته و جايگاهش در منطقه تنزل يافته است.
پيشرفت موشكي يمن اگرچه ائتلاف عربي تا بن دندان مسلح همه توان خود را به‌كار گرفت تا توان نظامي انصارالله را از بين برده و از ارسال هر گونه تجهيزات به اين گروه جلوگيري كند اما همه اين تلاش‌ها ناكام ماند و يمنيها توانستند به موفقيت‌هاي قابل توجهي در عرصه موشكي دست پيدا كنند كه روند جنگ را به نفع آنها تغيير داد. حتي در مخيله مقامات سعودي هم نمي‌گنجيد كه يمنيها با وجود محاصره شديد دريايي و هوايي، موشك‌هايي توليد كنند كه بتواند رياض و ابوظبي را مورد هدف قرار دهد و مقامات رياض در سنجش توانايي انصارالله دچار اشتباه محاسباتي شدند. سعودي‌ها هنوز از شوك موشك‌هاي شليك شده به رياض خارج نشده بودند كه جنبش انصارالله هفته گذشته اعلام كرد در آينده از موشكي رونمايي خواهند كرد كه معادله جنگ را تغيير مي‌دهد. شليك موشك بالستيك به كاخ اليمامه رياض و هدف گرفتن تأسيسات هسته‌اي ابوظبي، زنگ خطر را براي عربستان و ائتلاف عربي به صدا درآورده است و قابليت‌هاي موشكي انصارالله، سبب شده تا سعودي‌ها در به‌كارگيري تاكتيك‌هاي خود دست به عصا عمل كنند. گزارش سازمان‌هاي اطلاعاتي نشان مي‌دهد عربستان براي رهگيري هر موشك بالستيك كه از يمن به خاك اين كشور شليك مي‌شود، به حدود 2 الي 3 موشك پاتريوت نياز دارد كه قيمت هر يك از موشك‌هاي پاتريوت حدود 3 ميليون دلار است. يعني با هر موشكي كه از يمن شليك مي‌شود، حدود 10 ميليون دلار امريكا هزينه خواهد داشت و در صورت شليك موشك‌هاي متعدد، هزينه‌هاي مقابله‌اي عربستان بيشتر خواهد شد و همين مسئله سبب شده تا موشك‌هاي يمني به كابوسي براي مقامات رياض تبديل شود. توانمندي‌هاي بالاي يمن در تهديد و هدف قرار دادن مواضع داخل عربستان به خوبي گوياي اين حقيقت است كه اين كشور در محافظت از خاك خود درمانده شده است، آن هم در برابر كشوري كه در سه سال گذشته با انواع سلاح‌هاي كشنده و ممنوعه بين‌المللي آن را هدف قرار داده و با شديدترين وضع آن را محاصره كرده است. از اين‌رو، ناكامي سامانه موشكي عربستان در رهگيري موشك‌هاي بالستيك يمن، سعودي‌ها را به فكر خريد سامانه اس 400 روسيه انداخته تا امنيت خاك خود را ارتقا دهند. تغيير معادله جنگ يمن نشان مي‌دهد گزينه‌هاي عربستان براي پيروزي در يمن اندك است و ادامه جنگ جز اينكه هزينه‌هاي مالي و انساني عربستان را بالا مي‌برد، هيچ نتيجه راهبردي در پي ندارد. عربستان كه گمان مي‌كرد با حمله به يمن، امنيت ملي خود را حفظ خواهد كرد، اكنون با شليك موشك‌هاي يمن و از دست دادن بخش‌هاي جنوبي خاك خود دريافته است كه امنيتش بيش از هر زمان ديگري با خطر مواجه شده است و با ادامه جنگ بيش از پيش متضرر خواهد شد.
هزينه‌هاي سرسام‌آور جنگ جدا از شكست‌هاي سياسي عربستان در يمن، از بعد اقتصادي نيز نتيجه جنگ براي سعودي‌ها زيانبار بوده است و بحران اقتصادي عربستان و كسري بودجه بي‌‌سابقه‌اي كه اين كشور با آن روبه‌رو است، به جنگ ضد يمن و هزينه‌هاي سرسام‌آور آن مربوط مي‌شود. بخش زيادي از هزينه‌هاي جنگ يمن برعهده عربستان است و با ادامه جنگ، سعودي‌ها بيش از ديگران متضرر شده‌اند، چراكه برخي از كشورها در ازاي دريافت مشتي دلار وارد ائتلاف تحت عربي شده بودند و رياض بهاي آن را پرداخت كرده كه اين بر مشكلات اقتصادي عربستان افزوده است، بي‌آنكه موفقيتي كسب كرده باشند. عربستان از زمان شروع جنگ، صدها ميليارد دلار صرف كشتار مردم بي‌دفاع يمن كرده و همين هزينه‌هاي سرسام‌آور براي اقتصاد ويران سعودي كمرشكن بوده است. اين مسئله همزمان با كاهش جهاني قيمت نفت، درگيري با ايران و مداخله در سوريه، براي سعودي‌ها گران تمام شده است. تحميل هزينه‌هاي جنگ به قدري به رياض آسيب وارد كرده كه محمد بن سلمان براي جبران هزينه‌هاي جنگ، به دستگيري شاهزاده‌هاي ثروتمند سعودي متوسل شده است تا به بهانه مبارزه با فساد مالي، بتواند با غارت ثروت اين شاهزاده‌ها بخشي از هزينه‌هاي جنگ را جبران كند. همچنان‌كه بسياري از شاهزاده‌ها در ازاي تقديم بخشي از ثروت خود از زندان آزاد شدند و همين مسئله گواهي بر نمايشي بودن مبارزه با فساد است.
شكاف در جبهه متجاوزان علاوه بر توانايي موشكي انصارالله، مسئله ديگري كه عربستان را در يمن زمينگير كرده، وجود اختلاف با امارات است كه به شكاف عميق در جبهه متجاوزان منجر شده است. هرچند امارات و عربستان در مقابله با دشمن مشتركي به نام انصارالله، در يك جبهه واحد قرار دارند اما بر سر تقسيم غنائم و رهبري در ائتلاف با يكديگر اختلافات اساسي دارند كه همين مسئله ادامه كار را براي سعودي‌ها سخت‌تر كرده است. برخي ناظران درگيري مزدوران وفادار به عربستان و امارات در شهر «عدن» در جنوب يمن را سرآغاز فروپاشي ائتلاف ضد يمن مي‌دانند.
هر كدام از كشورهاي عربستان و امارات در ميدان يمن به دنبال حذف ديگري است. عربستان به دنبال سيطره بر شمال يمن تا صنعا است و امارات از مزدوران وابسته به ائتلاف در استان‌هاي جنوبي حمايت مي‌كند. با در نظر گرفتن درگيري‌هاي شديد بين مزدوران عربستان و امارات، ائتلاف عربي محكوم به فروپاشي است زيرا اين ائتلاف در جبهه‌هاي نبرد شكست‌هاي زيادي را متحمل شده و نتوانسته موفقيتي كسب كند و ادامه كار را عملاً غيرممكن كرده است. علاوه بر امارات، برخي كشورها مثل اردن نيز مشاركت خود در جنگ يمن را كاهش دادهاند كه اين مسئله بر تعميق شكاف‌ها در ائتلاف افزوده است. حجم جنايات و فجايع انساني در يمن به قدري بالاست كه به تنهايي براي ضربه زدن به وجهه هر كشور عضو ائتلاف كافي است. بنابراين اعضاي ائتلاف به دليل نگراني از عواقب پيگيري‌هاي حقوقي در مجامع بين‌المللي تلاش مي‌كنند خود را از مهلكه يمن بيرون بكشند زيرا فاجعه عظيم انساني كه در يمن در حال رخ دادن است، از جمله بزرگ‌ترين جنايات عليه بشريت است.
تخريب وجهه سعودي عربستان كه با چراغ سبز كشورهاي غربي جنگ يمن را استارت زد، به خاطر ارتكاب جنايات عليه كودكان و زنان، از سوي نهادهاي حقوق بشري و كشورهاي اروپايي مورد انتقاد قرار گرفت. اين جنايات به حدي گسترده است كه اتحاديه اروپا دو ماه پيش با تصويب قطعنامه‌اي از اعضاي خود خواست تا فروش تسليحات به عربستان را متوقف كنند. در روزهاي اخير نيز آلمان قانوني را تصويب كرد كه طبق آن، فروش تسليحات به عربستان متوقف مي‌شود. بنابراين، جنايات عربستان در يمن، سبب شده تا كشورهاي غربي نيز از اقدامات سعودي‌ها ابراز برائت كنند. ارتكاب جنايات عربستان، در نهايت سازمان ملل را مجبور كرد كه اين كشور را در ليست ناقضان حقوق كودكان قرار دهد و اين مسئله وجهه رژيم آل‌سعود را در عرصه بين‌المللي مخدوش كرده است.
سخن آخر در پايان مي‌توان گفت جنگ يمن كه اولين مداخله مستقيم نظامي عربستان در خارج از اين كشور بود، فاجعه‌اي براي سياست خارجي رياض در منطقه به شمار مي‌رود زيرا ثروتمندترين كشور عربي كه به انواع سلاح‌هاي مدرن مجهز بوده به فقيرترين كشور عربي حمله كرد و با گذشت سه سال از اين بحران، هيچ دستاوردي براي سعودي نداشته و روند تحولات ميداني به نفع نيروهاي يمني تغيير يافته است. برخي كشورهاي عضو ائتلاف به اين درك رسيده‌اند كه راه حل بحران يمن از طريق نظامي ميسر نيست و اين راه كاملاً اشتباه است. بنابراين متجاوزان دريافته‌اند كه اراده ملت يمن را نمي‌توان با جنگ به زير كشيد و راهكار ديپلماتيك تنهاترين راه براي حل اين بحران است. شليك موشك‌هاي بالستيك يمن به رياض و ابوظبي، به نوعي اختلافات پنهان امارات و عربستان را آشكار كرده و در واقع شكست‌هاي ميداني باعث تشديد اختلافات ابوظبي و رياض شده و جرقه فروپاشي ائتلاف عربي را كليد زده است. به باور ناظران، شكست در يمن باعث شده تا عربستان بخش قابل توجهي از اعتبار منطقه‌اي خود را از دست بدهد و اين احتمال وجود دارد كه با بروز اختلافات در اعضاي ائتلاف و خروج آنها از حمايت عربستان در جنگ يمن و همچنين فشار بين‌المللي، عربستان بازي را به نيروهاي يمني واگذار كند.
