شيوا نوروزي
فوتبال ايران بخش اعظم اعتبار خود را مديون باشگاه‌هاي قديمي و ريشه‌داري است كه از چند دهه گذشته به كشف و پرورش استعدادهاي ناب ايراني مشغول بودند و در نهايت هم چند نسل طلايي را تحويل دادند، اما بسياري از همان تيم‌هاي بازيكن‌ساز امروز به دلايل مختلفي از جمله سوء مديريت، بي‌توجهي و بي‌برنامگي يا منحل شده‌اند يا در دسته‌هاي پايين‌تر براي بقا دست و پا مي‌زنند.
برق شيرازباشگاهي قديمي كه در سال 1325 تأسيس شد و از همان سال‌هاي نخست كارش را براي جمع كردن نيروهاي مستعد آغاز كرد. اين تيم در جام تخت جمشيد حضور فعالي داشت و پس از انقلاب نيز بازيكنان زيادي را تحويل فوتبال كشور داد. تا جايي كه دهه 70 دوران طلايي برقي‌ها محسوب مي‌شود. دو بار حضور در فينال جام حذفي و يك قهرماني در اين رقابت‌ها از جمله افتخارات تيم شيرازي است. آنها حتي سابقه حضور در جام باشگاه‌هاي آسيا را هم دارند. برقي‌ها اولين بار در سال 78 و پس از آن در سال 88 به دسته پايين‌تر سقوط كردند. داريوش يزداني، افشين پيرواني و مهدي شيري از جمله بازيكنان شناخته شده‌اي هستند كه از برق شيراز به سطح اول فوتبال ايران رسيدند. در حال حاضر اين تيم با نام برق جديد شيراز در دسته يك حضور دارد.
ملوان بندرانزليدر سال 1348 باشگاهي به نام نيروي دريايي در شهر انزلي تأسيس شد كه بعدها به ملوان نيروي دريايي بندرانزلي تغيير نام داد. بهمن صالح‌نيا بازيكن و مربي اسبق ملوان، اين تيم را با تعدادي از دانش‌آموزان تشكيل داد و ملوانان پس از مسابقات دانش‌آموزي استاني و كشوري به ليگ دسته اول راه يافتند. سفيدپوشان انزلي هواداران زيادي در استان گيلان دارند و در دهه 70 بهترين تيم شهرستاني ليگ كشور بودند و ملوانان در اين مدت سه بار قهرماني در جام حذفي و دو حضور آسيايي را تجربه كردند. ملوان بندرانزلي در سال 95 به دسته اول سقوط كرد و ديگر نتوانست به جمع تيم‌هاي ليگ برتري بپيوندد. در حال حاضر نيز سفيدپوشان در رده هشتم ليگ آزادگان قرار دارند.
ماشين سازياين تيم در سال 1347 تأسيس شد و قديمي‌ترين تيم فوتبال آذربايجان محسوب مي‌شود. بهترين عنوان اين تيم در ليگ آزادگان در سال 73 و با هدايت مرحوم ناصر حجازي به دست آمد و با كسب مقام سومي در ليگ، لقب بهترين تيم شهرستان به ماشين‌سازي رسيد، اما در سال 75 ماشين‌سازي به دسته دوم سقوط كرد تا اينكه در سال 95 و پس از 20 سال اين تيم قديمي به سطح اول فوتبال ايران و ليگ برتر بازگشت. ماشين‌سازي دو سال پيش از تأسيس باشگاه تراكتورسازي كار خود را آغاز كرد. اين تيم بازيكنان و مربيان بنام و زيادي از جمله مرحوم ناصر حجازي، سيروس دين‌محمدي، احد شيخ‌لاري، اكبر استاداسدي، عليرضا اكبرپور، مرحوم علي مودت، غلامرضا باغ‌آبادي، حسن روشن، عباس اسدزاده، گارنيگ محرابيان، بيوك صباغي و... را به خود ديده است. كمبود اعتبارات همواره يكي از مشكلات ماشين‌سازان بوده است. در سال 87 اين تيم تا مرز انحلال پيش رفت و پس از آن مديريت باشگاه به ترتيب به سازمان تربيت بدني، نماينده شوراي شهر تبريز، مؤسسه قرض‌الحسنه جوانان خير و شهرداري تبريز واگذار شد. ماشين سازان در ليگ دسته اول در رده پانزدهم ايستاده‌اند.
شاهين بوشهريكي از پرطرفدارترين تيم‌هاي فوتبال جنوب ايران است كه در سال 1337 تأسيس شد. برخي مسائل سياسي به تغيير نام اين باشگاه منجر شد، اما با پيروزي انقلاب اسلامي شاهيني‌ها با همين نام به حضور در فوتبال ادامه دادند. اولين حضور شاهين در ليگ آزادگان به سال 1373 برمي‌گردد. پس از آن اين تيم در دسته‌هاي پايين‌تر حضور داشت و در سال 88 به ليگ برتر صعود كرد. پس از سه فصل بقا در ليگ برتر سقوط آزاد شاهين شروع شد و اين تيم بوشهري هم اكنون در ليگ دسته دوم فعال است.
ابومسلم خراسانمطرحترين تيم فوتبالي در شرق ايران است كه در سال 1349 راه اندازي شد. اين تيم هم طرفداران زيادي دارد و سابقه شركت در ليگ تحت جمشيد را نيز داشته است. از سال 75 نيز در ليگ دسته دوم حضورپيدا كرد و رفته‌رفته با صعود به دسته‌هاي بالاتر يكي از مدعيان شهرستاني به شمار مي‌رفت. ابومسلم در 9 دوره ليگ برتر حضور داشت و در سال 87 نيز به مقام چهارمي رسيد. در سال 89 اين تيم به دسته پايين‌تر سقوط كرد. سوءمديريت و مشكلات عديده اين باشگاه ريشه‌دار را به فرط نابودي كشيده تا جايي كه ابومسلم به ليگ دسته سوم تبعيد شده است.
نساجي مازندرانباشگاهي پرطرفدار و مردمي در سال 1338 در شهر قائم شهر تأسيس و به يكي از قطب‌هاي فوتبال ايران در منطقه شمال تبديل شد. اين تيم با جذب استعدادهاي جوان در اين منطقه در ليگ‌هاي جام قدس و جام آزادگان حضوري فعال داشت و يكي از مدعيان به حساب مي‌آمد. مشكلات مالي كارخانه نساجي همواره تأثير مستقيمي روي تيم گذاشته و مديريت باشگاه را بارها دستخوش تغييرات كرده است. صعود به ليگ برتر آرزوي بزرگ هواداران نساجي است كه تاكنون به دلايل مختلف محقق نشده است. اين فصل نيز نساجي در ليگ دسته يك آزادگان در رده سوم جدول قرار دارد.
ايرانجوان بوشهراين تيم را بايد يكي از قديمي‌ترين تيم‌هاي فوتبال ايران ناميد؛ چراكه تيم ايرانجوان در سال 1314 تشكيل شد و با تأخير زياد در سال 1327 به ثبت رسيد. ايرانجوان سابقه زيادي از حضور در مسابقات جام تخت جمشيد، ليگ آزادگان، دسته اول و دسته دوم و زير گروه را دارد. ايرانجوان امسال هم در ليگ دسته يك آزادگان حاضر است و با قرار گرفتن در رده شانزدهم جدول يكي از مدعيان سقوط به دسته پايين‌تر است.
