کد خبر: 891702
تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۳۹۶ - ۱۷:۲۴
بررسی جایگاه نهضت تنباکو در هویت و شخصیت مردم ایران؛
با این نگاه ماجرای نهضت تنباکو صرفا یک واقعه تاریخی گذشته نیست، بلکه ماجرای زندگی هرروز ماست. در ابعاد مختلف این ماجرا تکرار می شود. ما همان مردم زمان میرزا هستیم و کمپانی رژی در قالب¬های مختلف در زندگی ما ظهور و بروز دارد. این نهضت نشان داد که اگر درک و شعور و اراده ملی در مردم و مسئولین وجود داشته باشد، بازهم می¬توان پوزه استعمار را به خاک مالید.
پایگاه تحلیلی مصداق: ماجرای تحریم تنباکو به عنوان سرآغاز مبارزه آگاهانه ملت با استبداد و استعمار، همواره محل توجه اندیشمندان و علاقمندان به تاریخ و موید نقش مرجعیت شیعه در آن بوده است. به مناسبت ۲۹ دی ماه، سالروز صدور حکم تاریخی تحریم تنباکو از جانب میرزای شیرازی بزرگ (اعلی الله مقامه الشریف) و جهت بررسی زمینه ها و نتایج این واقعه مهم تاریخی، با «دکتر موسی نجفی» استاد و پژوهشگر تاریخ معاصر به گفتگو نشستیم که در ادامه تقدیم می گردد.

قضیه تحریم تنباکو، یک واقعه مهم تاریخی مربوط به ۱۳۰ سال پیش است و ۱۵ سال قبل از نهضت مشروطیت رخ داده است. این جنبش نوعی بیداری اسلامی مهم در تاریخ ایران محسوب می شود که زمینه ساز جریان های مهم تاریخی مثل نفی استبداد و مشروطیت در ایران گردید. بیداری از این جهت که توانسته مردم را برای راه اندازی یک قیام ملی و عمومی بسیج کند و اسلامی از این جهت که راس آن و جریان ساز این حرکت علمای اسلام و تشیع بوده اند. لذا یک بیداری اسلامی، ولایی و شیعی است.
این نهضت ابعاد مختلفی دارد؛ اصل قضیه به قرارداد ناصرالدین شاه با یک کمپانی انگلیسی برمی گردد که پس از آغاز کار این کمپانی در ایران، مسئله برای مردم و کشاورزان بسیار سخت شد و انحصاری که به شرکت رژی داده شد بر مردم گران آمد. ماجرای مفصل این واقعه در کتاب های تاریخ موجود است، اما اجمالا اینکه در پایتخت و سه شهر عمده ایران، این مسئله بیشتر مردم را در گیر کرده و مخالفت ها به چشم می آمد. شهر تبریز به رهبری میرزا جواد آقا مجتهد تبریزی، شهر اصفهان به رهبری آقا نجفی اصفهانی و شیراز به رهبری مرحوم فال اسیری؛ تهران هم که به واسطه مرکزیت از ابتدا در گیر این ماجرا بود.
درگیری علما و مردم با حاکمین در این شهرها تندتر شد و در نهایت قضیه حواله داده شد به سامرا که مرجع بزرگ آیت الله میرزای شیرازی در آنجا بود و ایشان فتوای تنباکو به شرح «بسم‌الله الرحمن الرحیم، الیوم استعمال تنباکو و توتون بِأَیِ نحوٍ کان در حکم محاربه با امام زمان عجل الله تعالی فرجه است.» را صادر فرمودند.
از نتایج مهم این فتوا این بود که سلطنت در ایران ضربه شدیدی خورد و در نهایت با این ضربه و آبرویی که از سلطان رفت زمینه برای نهضت مشروطه ایران فراهم شد. قیام تنباکو نقطه ای است که ظل اللهی سلطان را زیر سوال می برد. در قیام تنباکو وقتی که میرزای شیرازی گفتند استعمال تنباکو و توتون، در حکم محاربه با امام زمان (عج) است، مهدویت و ولایت را وارد مبارزه کرد. چه کسی امتیاز تنباکو را صادر کرده؟ شاه. چه کسی می خواهد آن را بشکند؟ امام زمان(عج). میرزای شیرازی شاه را در برابر امام زمان قرار می دهد و عظمت شاه را می شکند. میوه فرو ریختن عظمت شاه در قضیه تنباکو، ۱۵ سال بعد در مشروطه چیده شد.

اما ابعاد و جوانب نهضت تنباکو در اینجا تمام نشد و این نهضت پا برجا بود، بعدها عده ای از بزرگان و رجال ایران با توجه به توفیق نهضت تنباکو و عقب زدن استعمار انگلیس، به این فکر افتادند که در مورد کالاهای دیگر نیز چنین جریانی راه انداخته و مانع شوند که ایران بازار فروش محصولات اجانب شود. تحریم کالاهای خارجی و حمایت و ترویج تولیدات ملی در دستور کار قرار گرفت؛یکی از اینها شرکت اسلامی اصفهان بود.
این شرکت لباسهای ملی را از پارچه های وطنی تولید نموده و در ایران، برخی شهرهای اروپایی و آسیایی مثل سنپترزبورگ، دهلی و کلکته هم شعبه داشته است. به نحوی که اینها نه تنها مانعی در برابر محصولات خارجی بودند، بلکه تولیدات خود را به خارج از کشور نیز صادر می کردند. حمایت علما و مراجع تشیع در این جنس فعالیت ها نیز به شدت موثر و چشمگیر است. علمای طراز اول شیعه از عراق و ایران برای بسط استقلال و خودکفایی به ترویج و تحسین فواید و منافع تولید ملی پرداخته، نسبت به استفاده مسلمین و مومنین اعلامیه های مستقلی صادر کردند. اعلامیه های آیات عظام سید محمد کاظم حجت الاسلام یزدی از نجف، حاجی میرزا محمدحسین نوری معروف به محدث نوری، صدر اصفهانی و سایر علما از این دست می باشد.
بحث تولید ملی و حمایت از آن یک بحث زیر بنایی است که استقلال و «ما میتوانیم» را در اذهان عموم مردم القا می کند. این مطلبی است که استعمار قرن هاست در ملل شرق روی آن کار کرده که «شما نمی توانید»؛ که امروز هم رویکرد اصلی غرب همین است. در مقابل این رویکرد، تولید ملی و تحریم کالاهای خارجی، نوعی مبارزه آرام، مدنی، غیر خشونت بار و عمیق است که هویت اسلامی، شیعی و ولایی مردم را در شکل مبارزه با استعمار زنده می کند.

اما آیا امروز هم چنین امکانی وجود دارد یا خیر؟
امروز نفوذ خارجی در ایران بیشتر شده؛ به نحوی که پس از مشروطیت و بیشتر در دوره رضاخان و پسرش، ورود اروپایی ها و آمریکائی ها به ایران شدت گرفت. شرکت ها و بازارهای مختلف در ایران تشکیل و اجناس مختلف برای عرضه ارائه شد. در کنار این گسترش مادی، به انحا مختلف، فرهنگ مصرف و وابستگی نیز در ذهن مردم جا انداخته شد. کار به جایی رسید که امروز زندگی ما پر است از محصولات خارجی و امروز نمی توانیم بدون اجناس خارجی زندگی کنیم. چراکه علاوه بر تامین ملزومات زندگی، همین شرکت های خارجی، مشاغل زیادی را در ایران ایجاد کرده اند.
لذاست که تحقق شرایطی مثل نهضت تنباکو و تحریم ممکن به نظر نمی رسد. اما جنبش تنباکو می تواند مثل یک پرچم، یک الگو و یک فانوس در یایی در مقابل ما باشد. به نحوی که ما تلاش کنیم به برخی از ملاک های آن نزدیک شویم.
چطور؟ ما نمی توانیم دفعی و یکباره از مردم بخواهیم که همه اجناس خود را ایرانی کنند، چون اجناس ایرانی مرغوبیت کافی را ندارند و علاوه بر آن اعتقاد جدی به تولید ملی و تحریم کالای خارجی در مردم وجود ندارد. برند خارجی به یک تفاخر و ارزش تبدیل شده و به راحتی قابل اصلاح نیست. مگر آنکه در حوزه تولیدات ملی اتفاقی که برای برنج ایرانی افتاده تکرار شود. ببنید امروز سر در چلو کبابی ها و رستورانها درج شده که غذاهای این رستوران با برنج ایرانی طبخ شده است؛ این یعنی جامعه پذیرفته که کیفیت برنج ایرانی بالاست و این یک امتیاز محسوب می شود. این اتفاق در حوزه پوشاک نیافتاده؛ نمی بینیم جایی نوشته شود پوشاک با پارچه ایرانی؛ اسباب بازی تولید ایرانی؛
این اتفاق در حوزه برنج ایرانی، اول به خاطر کیفیت بالا و سلامت برنج ایرانی است، بعد به خاطر زمینه ذهنی مردم نسبت به این کالا؛ چراکه این اتفاق در خصوص چای رخ نداده، با وجود کیفیت خوب چای ایرانی اما روی بسته ها درج شده صد در صد خارجی!!
با بررسی نمونه برنج دریافتیم که استفاده از تولید ملی و تحریم کالای خارجی ممکن است، اما باید دید در ذهن مردم چه رخ داده و آن را برای سایر محصولات و تولیدات نیز پیاده کنیم. متاسفانه امروز کسی به فکر این مسائل نیست که محصولاتی که نمونه داخلی ندارد با کیفیت قابل قبول در داخل تولید شود و محصولات داخلی افزایش کیفیت پیدا کند و قابل رقابت شود.

این معقول نیست که ۸۰ میلیون نفر، فقط مصرف کننده باشند و در ازای فروش نفت، کالای مصرفی وارد و استفاده کنند. باید به جایی برسیم که خود ما تولید کننده باشیم و بخشی از بازار را تصاحب کنیم. ممکن است این اتفاق در ابتدا با تولید مشترک مانند اتفاقی که در صنایع خودروسازی افتاد محقق شود اما در ادامه باید در تولیدات مختلف تسلط و تمرکز پیدا کرده و کالای با کیفیت تولید کنیم.

اما سوال اصلی اینجاست که آیا این تفکر و همت در مسئولین وجود دارد؟ کسی دنبال این مسئله هست که روز بروز زندگی ما ایرانی تر شود؟ مثلا یک روز ۲۰ درصد، مدتی بعد ۳۰ درصد و …؛ گمان نمی کنم چنین همت و دغدغه ای در مسئولین وجود داشته باشد.
گفتم قضیه تحریم تنباکو مثل فانوس دریایی است؛ کار فانوس دریایی این است که راهنمایی برای کشتی ها باشد که گم نشوند. اگر ما بخواهیم هویت، استقلال و شخصیت خود را حفظ کنیم، باید این نهضت و زحمات گذشتگان را بررسی کنیم تا این عزت را از دست ندهیم.
باید این جنبش ها و نهضت ها را به بچه ها آموزش دهیم، امروز کودکان ما بیش از شناخت جریان های اجتماعی و تاریخی ایران و رجال تاثیر گذار، کارتون بینوایان را دیده اند که به نوعی در بستر انقلاب فرانسه است. امروز نوجوانان ما نهضت تنباکو و مشروطیت و امثال آن را نمی شناسند. خب چه انتظاری داریم؟ این نوجوان با عقبه منقطع تاریخی، وقتی بزرگ شود رویای سفر خارجی و سبک زندگی غربی را در سر می پروراند. ما باید از امکانات، فکر و پتانسیل خودمان استفاده کنیم و بچه های کشور را نسبت به آب و خاک خود علاقمند کنیم؛ که اگر این علاقه اتفاق نیافتد مثل طفل گریزپایی هستند که دائم از مکتب می گریزند.
با این نگاه نهضت تنباکو صرفا یک ماجرای تاریخی گذشته نیست، بلکه ماجرای زندگی هرروز ماست. در ابعاد مختلف این ماجرا تکرار می شود. ما همان مردم زمان میرزا هستیم و کمپانی رژی در قالب های مختلف در زندگی ما ظهور و بروز دارد. این نهضت نشان داد که اگر درک و شعور و اراده ملی در مردم و مسئولین وجود داشته باشد، بازهم می توان پوزه استعمار را به خاک مالید.

نظر شما
جوان آنلاين از انتشار هر گونه پيام حاوي تهمت، افترا، اظهارات غير مرتبط ، فحش، ناسزا و... معذور است
تعداد کارکتر های مجاز ( 200 )
پربازدید ها
پیشنهاد سردبیر
آخرین اخبار