نويسنده: ميترا شهبازي
درحالي همه جا از
بحران آب و وقوع خشکسالي سخن گفته مي‌شود که حاصلخيزي خاک در اغلب استان‌ها با
معضل جدي‌تري مواجه است. گواه اين ادعا هم همين است که در اسفند ماه سال 93 مقام
معظم رهبري در دیدار با مسئولان کشوري مسئله خاک را از آب مهمتر عنوان کردند. حالا
به گفته رییس موسسه تحقیقاتی خاک و آب کشور، نیمی از خاک کشور دچار کمبود یک یا چند
عنصرغذایی شده است. کامبیز بازرگان در اين باره
مي‌افزايد:« درحال حاضر 75 میلیون هکتار لایه سطحی خاک
در کشور وجود دارد که از این میزان 57 میلیون هکتار شامل جنگل، مرتع و اراضی فاقد قابلیت‌های
کشاورزی هستند و تنها 18میلیون هکتار آن قابل کشت دارند.»
تغيير کاربري بلاي
جان خاک حاصلخيز
درحال حاضر بر اساس
مطالعات انجام شده از سوي کارشناسان سالانه بيش از 10 هزار هکتار از اراضی کشاورزی
کشور دچار تغییر وضعیت و کاربری می‌شوند که در کنار مسئله فقر مواد آلي و کربني
مسئله تامين مواد غذايي با معضل جدي‌تري مواجه مي‌شود. اکنون کاهش سطح اراضی بواسطه
تغییر کاربری اراضی، شور شدن، ورود فاضلاب و پساب‌های صنعتی و کودهای شیمیایی و آلی،
نبود مدیریت جامع و نگرش سیستمی و فقدان قوانین جامع حفظ خاک و آب از مهم ترین محدودیت‌ها
و چالش‌های منابع خاک کشور به شمار مي‌روند.
در اين خصوص مجری پروژه
ملی تولید کمپوست در استان فارس مي‌گويد:«
70 درصد خاک‌های استان
فارس کربن آلی کمتر از یک درصد دارند. معضلي که سبب متراکم و سخت شدن خاک‌های کشاورزی
شود که این امر افزایش هزینه‌های آماده‌سازی بستر کشت را به همراه دارد.» اکبر ریاحی
مي‌افزايد:«اگر شاهدیم که برنج، گندم، جو، حبوبات و سایر غلات و حتی علوفه، گوشت و
لبنیات دام‌های محلی از نظر کمیت و کیفیت مواد غذایی از استانداردهای جهانی فاصله گرفته‌اند،
به دلیل کمبود شدید مواد آلی در خاک‌های اراضی کشاورزی است.»
بحران فقير شدن خاک
جدي تر از آب
خاک به‌عنوان منبع تجدید
ناپذیر شناخته می‌شود و اکنون بیش از یک‌سوم خاک حاصل‌خیز جهان از بین رفته است. رئیس
سازمان جهاد کشاورزی کردستان با اشاره به اينکه همانگونه که برای آب نگران هستیم باید
برای خاک نیز نگران باشیم، مي‌گويد:« اکنون در استان کردستان تنها ۲۷ درصد از اراضی
قابل کشت هستند .» خالد جعفری ادامه مي‌دهد:« نحوه کشت و استفاده بي‌رويه ازسم و کود شيميايي منجر به وارد شدن خسارت‌های فراوان
به خاک شده است.»
همچنين رئیس دانشکده
کشاورزی و عضو هیات علمی دانشگاه ایلام هم با توجه به وضعيت خاک در ايلام مي‌گويد:«
علاوه بر مصرف بي‌رويه از کودهاي شيميايي، عدم مهار و مديريت منابع آبي، مسئله
ديگري است با وقوع سيلاب ميزان مواد آلي خاک را کاهش مي‌دهد.» محمود رستمی نیا
براي رفع اين معضل علاوه بر مهار روان آب‌ها، بر استفاده از کودهای طبیعی حیوانی و
شخم زدن مداوم خاک تاکيد مي‌کند. در حال حاضر گفته مي‌شود که محل درآمد بيش از 30
درصد از ايلامي‌ها به فعاليت‌هاي کشاورزي وابسته است.
خداداد عابدی، معاون
بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان‌شمالی نيز با اشاره به اين معضل
مي‌گويد:« يکي ديگر از مشکلاتي که باعث کاهش مواد الي خاک در استان‌هاي مختلف به
ويژه خراسان شمالي شده است، مسئله کشت‌های پی درپی و متوالی است که کشاورزان نمي‌گذارند
بعد از هر کشت خاک استراحت کند.»
کشاورزي حفاظتي در
ابتداي مسير
حالا با اين تفاسير
که فرسایش خاک چیزی نیست که بشود به آسانی
از آن گذشت و سر فرصت راهي براي جبران آن يافت، قضیه خاک از آب مهمتر مي‌شود.
بنابراين جلوگیری از تغییر کاربری اراضی دارای ظرفیت کشاورزی، تقویت مواد آلی خاک و
مصرف علمی کودها از سوي کارشناسان به عنوان بهترين راهکار برای حفظ و صیانت از خاک
به شمار مي‌رود که باید بیش از پیش مورد توجه متوليان قرار گيرند.
در اين خصوص حسن میرعماد،
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان با تاييد معضل فقير شدن و فرسايش شديد خاک
سمنان مي‌گويد:« کنترل و پیشگیری از فرسایش خاک با به کارگیری فناوری‌های نوین بايد
به عنوان برنامه مهم مسئولان در راستاي حفاظت از قرار گيرد.»
همچنين عباس کشاورز،
معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی نيز از توسعه کشت کلزا به عنوان طرحي براي بهبود
ذخاير آلي خاک نام مي‌برد و بيان مي‌کند:«
خودکفایی درکشت این محصول
در حال حاضر هدف نیست و تنها حفظ کشاورزی پایدار به‌عنوان هدف اصلی در دستور کار قرار
دارد.»
فرهاد زلقی، مسئول کشت
حفاظتی در معاونت زراعت نيز در راستاي حفاظت از خاک مي‌گويد:«کشاورزي حفاظتي آغاز
شده است و در سه سال اخیر، از مجموع یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار اراضی، ۹۰ درصد آن
به خاک‌ورزی حفاظتی و ۱۰ درصد کشاورزی حفاظتی اختصاص یافته است.» این نوع کشاورزی درحال
حاضر در سطحی معادل ۱۸۰ میلیون هکتار در جهان اجرا شده است و میزان سرمایه برای آن
در هر هکتاردرحال حاضر ۳۰۰ هزارتومان برآورد
شده است. بنابراين پيش از اينکه دير شود، بايد طرح‌هاي حفاظتي مورد توجه متوليان
قرار گيرد.
