سميه رضايي*
مهم‌ترين تصميمي كه ما در زندگي خود مي‌گيريم در امر انتخاب همسر و همچنين قبول مسئوليت و تعهد نسبت به طرف مقابل است، همان كسي كه ما را به عنوان يك انسان بزرگسال در طول زندگي از نظر عاطفي و حقوقي موظف و متعهد براي انجام يكسري مسئوليت‌ها مي‌كند. در واقع با انتخاب همسر است كه براي ادامه زندگي، ما به پيشرفت عاطفي و شخصيتي رسيده‌ايم، اما اين تعهد و مسئوليت با خود مشكلات و وظايفي از جمله همسرداري، تربيت كودك، تنظيم خانواده، كشمكش‌ها، ذوق و شوق و شور و هيجان‌هاي خاصي نيز به همراه دارد. اگر به اين مسائل توجه نكنيم، خود باعث بسياري از طلاق‌ها مي‌شود.
آمارها نشان مي‌دهد اضطراب و نگراني زوج‌ها در زندگي مشترك در مديريت سازنده براي حل تعارض‌ها و مشكلات و حل نارسايي‌ها و شكست‌ها و ترميم آنها تأثير فراوان داشته و اين خود عاملي بر ايجاد اختلاف و مشكلات بين زن و شوهر مي‌شود، اما نكته مهم‌تر مشاوره پيش از ازدواج است. امروزه سؤالي كه ذهن اكثر افراد جامعه را درگير خود كرده اين است كه چرا زوجين جوان نمي‌توانند عمر ازدواج خود را طولاني كنند و در نيمه راه زندگي زناشويي خود ديگر آبشان توي يك جوي نمي‌رود و پس از مدتي بحث و جدل، آخر سر ساز ناسازگاري مي‌زنند و از يكديگر جدا مي‌شوند؟
اهميت ندادن جوانان به مشاوره
يكي از دلايلي كه مي‌توان براي طلاق به ويژه در سال‌هاي اول ازدواج برشمرد اهميت ندادن جوانان ايراني به مسئله مشاوره پيش از ازدواج است. سؤال اينجاست. تا چه اندازه مشاوره پيش از ازدواج لازم و ضروري است؟ آيا ازدواج يك اتفاق و انتخاب نامعلوم و پر ريسك است؟ بدون شك ازدواج يك انتخاب مهم در زندگي افراد است كه مي‌تواند مسير زندگي فرد را تغيير دهد پس در اين راستا انتخاب درست حائز اهميت است. گاهي افراد قبل از وارد شدن به زندگي مشترك دوره آشنايي را مي‌گذرانند كه گاه بسيار طولاني است، اما پس از وارد شدن به زندگي مشترك تصويري كه از فرد مقابل در ذهنشان ساخته شده به يكباره تغيير مي‌كند، گويي فرد ديگري روبه‌روي آنهاست كه هيچ شناختي از او ندارند، اما علت چيست؟
براي اينكه افراد تصويري عيني و واقعي از ازدواج پيش‌رو داشته باشند نياز به شناخت درست و كافي است كه اين شناخت را افراد گاه با تكيه بر توانايي خود، گاه توانايي اطرافيان و... به دست مي‌آورند. تمام اين روش‌هاي كسب شناخت مي‌تواند مفيد باشد، اما بهترين روش، مشاوره پيش از ازدواج است كه زير نظر متخصص روانشناسي كه در حيطه زوج و مشاوره پيش از ازدواج فعاليت دارند انجام مي‌گيرد. در فرآيند مشاوره پيش از ازدواج، افراد از جنبه‌هاي مختلف مورد بررسي قرار مي‌گيرند: 1- آمادگي فردي هر يك از زوجين براي ازدواج 2- شناخت و آگاهي كامل نسبت به فرد مقابل. براي روشن شدن آمادگي افراد براي ازدواج سنجش بلوغ بسيار اهميت دارد؛ بلوغ فيزيولوژيكي، بلوغ عاطفي، بلوغ اجتماعي و بلوغ اقتصادي.
بررسي نيازها و ارزش‌هاي زوجين
يكي ديگر از نكات مهم در ازدواج، بررسي نيازها و ارزش‌هاي هر يك از طرفين است. ارزش‌ها و نيازهايي از قبيل نياز به آزادي، تفريح، پيشرفت، قدرت، آرامش، توجه و محبت و... كه هر يك از اين نيازها در افراد مختلف، متفاوت است و در صورت شباهت، اولويت‌بندي اين نيازها و ارزش‌ها نيز قابل توجه است.
دختر و پسرهاي در شرف ازدواج معيارهايي از همسر آينده خود در ذهن شان دارند. بررسي اين معيارها كه تا چه اندازه معقول و دست‌يافتني خواهد بود و همچنين بررسي ميزان انطباق اين معيارهاي ذهني با انتخاب پيش رو از ديگر مباحث مشاوره پيش از ازدواج است.
در هر رابطه و ازدواجي عشق عامل مهم در شروع و ادامه روابط است. اينكه افراد چه نگرشي به عشق دارند مي‌تواند در ميزان و نوع نياز به دادن و گرفتن عشق مؤثر باشد. عشق و دوست داشتن نياز به مراقبت و محافظت دارد و توانايي هر فرد براي اين محافظت بسته به مهارت‌هاي شخص دارد. آموزش مهارت‌هاي زندگي در اين توانايي حائز اهميت است، چراكه نداشتن و ضعيف بودن افراد در مهارت‌هاي زندگي از قبيل كنترل خشم، همدلي، مهارت حل تعارض و ارتباط مؤثر و... مي‌تواند يك عشق و دوست داشتن را به ورطه نابودي بكشاند.
سلامت و تناسب شخصيت زوجين
مسئله بسيار مهم ديگري كه در فرآيند مشاوره پيش از ازدواج بررسي مي‌شود، سلامت شخصيت و تناسب شخصيت زوجين با يكديگر است كه توانايي ارزيابي و تشخيص آن را نيز يك متخصص روانشناسي دارد. نگرش افراد به عشق تابع شخصيت افراد است، پس موضوع سلامت شخصيت يكي از قسمت‌هاي مهم يك رابطه محسوب مي‌شود. در سلامت شخصيت اينكه فرد آيا مبتلا به اختلال رواني است يا خير و اين اختلال تا چه اندازه مي‌تواند ازدواج را تحت‌الشعاع قرار دهد بسيار مهم است.
تناسب شخصيت زوجين نيز بايد بررسي شود. به اين صورت كه دو نفر ممكن است از سلامت شخصيت برخوردار باشند اما با توجه به تفاوت ويژگي‌هاي شخصيتي خود و طرف مقابل به مشكلات جدي در ازدواج برخورد كنند.
به طور مثال اگر فردي داراي ويژگي شخصيتي نمايشي باشد تمايل به برقراري ارتباط‌هاي مختلف و قرار گرفتن در معرض توجه اطرافيان دارد حال اگر اين فرد با فردي كه ويژگي شخصيتي اسكيزوئيد دارد و هيچ علاقه‌اي به ارتباط‌هاي اجتماعي ندارد و از نظر عاطفي سرد است ازدواج كند نمي‌توانند زوج مناسبي براي يكديگر باشند، چراكه دو فرد با دو شخصيت متفاوت و نيازها و علاقه‌مندي‌هاي متفاوتند.
اگر انجام مشاوره ازدواج اجباري شود
اطلاعات از مراجعان در فرآيند مشاوره پيش از ازدواج براساس رويكردي درماني متخصص به روش مصاحبه و اجراي تست به دست مي‌آيد. به طور كلي مي‌توان گفت مشاوره پيش از ازدواج به دنبال يك آشنايي با كيفيت است كه فرد به يك شناخت عيني از خود، طرف مقابل و ازدواج برسد و در نهايت متخصص نظر خود را به طرفين مي‌گويد و پيش بيني از ازدواج و مشكلات آن را پيش روي افراد قرار مي‌دهد و در نهايت اين مراجعان هستند كه تصميم مي‌گيرند كه آيا ازدواج با فرد مورد نظر را انتخاب كنند يا خير؟
با توجه به مطالبي كه گفته شد، آيا شناخت و بررسي يك فرد براي انتخاب و ازدواج با او مي‌تواند بدون داشتن تخصص و تبحر ميسر شود؟ شركت در جلسات مشاوره و هزينه اندكي كه براي آن پرداخت مي‌شود سرمايه‌گذاري زماني و مالي كمي است كه مي‌تواند براي آينده روشن و موفق يك ازدواج پرداخت شود.
مشاوره پيش از ازدواج روش مناسب براي كاهش طلاق‌ها و تداوم ازدواج‌هاست. اگر انجام مشاوره ازدواج براي زوجين در شرف ازدواج، مانند آزمايش خون اجباري شود مي‌تواند كمك بسيار زيادي به كاهش آسيب‌هاي اجتماعي، رواني و افزايش و ثبات در بنيان خانواده‌ها كند.
*روانشناس باليني
