شاهد توحيدي
در آغازين ساليان پيروزي انقلاب و تأسيس نظام اسلامي، تاريخپژوه ارجمند جناب سينا واحد اقدام به ثبت خاطرات چهرههايي نمود كه از شهود «قيام گوهرشاد» به شمار ميرفتند. اين كار در آن دوره كه اين عده در سنين كهنسالي به سر ميبردند- واكنون دهههاست كه روي از جهان برگرفتهاند- اقدامي ارزشمند و ماندگار به شمار ميرفت. در ماههاي اخير مركز اسناد انقلاب اسلامي، مجدداً به انتشار اين مجموعه همت گماشته و آن را در دسترس محققان جوان تاريخ معاصر قرار داده است. در مقدمه اين اثر آمده است:
«تاريخ حقيقي تاريخي كه مورد قبول قرآن است و در نظر اسلام ارج و اعتبار دارد، تاريخي است كه دل را در دين استوار ميسازد، در آن ذكر حق ميشود، موجب موعظه و تذكر مؤمنان است و مايه تفكر و عبرتآموز اولوالالباب است. نظري اينگونه -و تنها اينگونه نظر- بر گذشته چارهساز حوادث واقعه و چراغ راه آينده خواهد بود، والا فلا؛ بنا به فرمايش اميرالمؤمنين علي(ع): همانا هر آن را كه عبرتهاي حاصل از حوادث ايام پيش رو باشد، تقواي الهي او را از افتادن در دام شبهات باز ميدارد.
اكنون كه به بركت برپايي نظام اسلامي امكان بررسي واقعبينانه آنچه بر مردم اين ديار در گذشتههاي دور و نزديك رفته است، ضرورت حياتي تحقيق و تدوين حوادث تاريخي كشور اسلاميمان بهطور دقيق و به دور از هر گونه تخطئه و تحريف به نحو بارزي احساس ميشود، بهويژه انگيزه و جهت اين تحقيق احياي ميراث عظيم فرهنگي و بازيافتن هويت اصيل اسلامي باشد. در پرتو اين پژوهشهاست كه بسياري از زوايا و خفاياي انقلاب اعجابآميز اسلامي -كه ريشه در تاريخ پرفراز و فرود انسان و اسلام دارد- آشكار ميشود و هم دستمايهاي گرانقدر براي تداوم رشد انقلاب از يك سو و هدايت ساير حركتهاي اصيل آزاديبخش از سوي ديگر فراهم خواهد آمد. مطالعه هر چند مختصر تاريخ حركتها و قيامهاي غرورآفرين و خونيني كه در طول سيطره طاغوت و بهويژه در سالهاي سياه ستمشاهي معاصر در اين ديار صورت گرفته است، مباني و مايههاي مكتبي نقش پيشتاز و هدايتگر روحانيت اصيل و بيش از همه حضور ايثارگرانه و همهجانبه مردم مسلمان در اين حركتها را بر هر محقق منصف تاريخ معلوم ميكند. تبيين مستند و تحليل مبتني بر مدارك و شواهد اين امور تعهدي است كه هر تاريخنگار شرافتمندي بايد در خود احساس كند؛ تعهدي كه ديدگاههاي غرب و شرقزده بيش و كم اگر نگوييم بهكلي عاري از آن است. بهرغم اذعان همه محافل فرهنگي و همه محققان معاصر به اين نياز اساسي، متأسفانه بايد گفت هنوز حركتي جدي و پرتوان در اين زمينه انجام نشده است.»
ديباچه نگار اين اثر در ادامه تبيين اهميت تاريخنگاري متعهد، زمينههاي تدوين «قيام گوهرشاد» را اينگونه بازمينماياند:
«اثرقيام گوهرشاد در جهت تحليل يكي از قيامهاي مقدس مردم مسلمانمان در مخالفت و مبارزه با طرح ننگين و استعماري كشف حجاب در اوج اقتدار رضاخان قلدر تدوين شده است. اين قيام گرچه دامنه گستردهاي داشت، اما اوج شور و شكوه آن حماسهاي بود كه مردم مبارز مشهد در مسجد گوهرشاد آفريدند و با نثار قريب به 4 هزار شهيد غرور و غيرت اسلامي را در حمايت از حريم دين و ناموس خود به زيباترين شكل به نمايش گذاشتند.
اين تحقيق ارزشمند كه توسط جناب سينا واحد و به همياري همسرشان خانم شيوا خالدي صورت گرفته است، اولين بار در اسفندماه 1359 در دو شماره پياپي در مجله سروش منتشر شد و لزوم و نشر آن به صورت كتاب موجب گشت كه انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به نشر آن اهتمام ورزد. علاوه براين سخنان حضرت امام در باب مسجد گوهرشاد و اشارات مكرر ايشان بيگمان نخستين الهامبخش ما براي پژوهش و تحقيق درباره اين كشتار و چگونگي وقوع آن در دوران سلطه جبارانه رضاخان بوده است، اما آن توصيهاي كه ما را در كارمان راسختر و اهميت ژرف آن را به ما گوشزد كرد، پيشنهاد استاد محمدرضا حكيمي مكتبشناس ارزشمند و نويسنده متعهد و مسئول بود. از آن رو كه ايشان خود زاده آن ديار هستند و همچنين بعضي از دوستان و آشنايان خود شاهد عيني قضايا بودند، اهميت واقعه را تذكر دادند و راهنماييهايي هم فرمودند.»