ماجرای عبرت‌آموز «شل» در عراق

شركت انگليسي - هلندي رويال داچ‌شل از مجنون عراق خارج شد. اين خروج با ابراز علاقه شركت‌هاي شورون امريكا، توتال فرانسه و پتروچاينا چين همراه شده است و اين كنسرسيوم براي حضور در يكي از بزرگ‌ترين ميادين نفتي جهان خود را آماده مي‌كند. 

گرچه شل در توضيح چرايي خروج از اين ميدان  توجه به گاز طبيعي را مطرح كرده است اما بايد نگاهي گذرا به عملكرد اين شركت در عراق داشت. اين شركت جزو پنج شركت بزرگ نفتي جهان قرار داشته و دارد، به دليل بهره‌گيري از تكنولوژي‌هاي روز از طريق شركت‌هاي فني‌و‌مهندسي و همچنين مديريتي‌حساب شده همواره در زمره موفق‌ترين شركت‌هاي نفتي جهان قرار گرفته است. اما اختلاف شل و وزارت نفت عراق در ميدان مجنون از چه زماني آغاز شد؟ همه چيز به سال 2009 برمي‌گردد، سالي كه شل براي توليد 1/8 ميليون بشكه‌ از اين ميدان اعلام آمادگي كرد. در سال 2010 اين قرارداد به امضا رسيد و شركت‌هاي شل با 45درصد سهام   و پتروناس با 30درصد سهام، شريك شركت ملي نفت عراق با 25درصد سهام شدند. 

توليد ميدان مجنون در سال 2010 و در زماني كه شل فعاليت خود را در آن شروع كرد 45هزار بشكه در روز بود كه اين شركت  فعاليت مجنون و توليد نفت از آن را براي انجام كارهاي نگهداري و بازسازي تعطيل كرد. شل تعهد داده بود طي قراردادي 20ساله، در ازاي دريافت يك‌دلار و 39سنت پاداش بابت توليد هر بشكه نفت، ميزان توليد از اين ميدان را تا 8/1ميليون بشكه افزايش دهد. 

اين رقم اما دچار تغييرات بسياري شد و روزي به 1/2ميليون بشكه، مرتبه بعدي به يك ميليون بشكه  يكبار به 800هزار بشكه و روزي ديگر به 600هزار بشكه رسيد. تأخيرهاي مكرر شل و عدم‌تحقق برنامه‌هاي اين شركت براي توليد نفت از اين ميدان با عصبانيت وزارت نفت عراق همراه شد به‌طوري كه وزير نفت اين كشور طي نامه‌اي رسمي به هانس نيجكامپ نايب رئيس شركت نفتي شل در آگوست 2013 - شهريور 92 - نوشت: به دليل تأخير در عمليات توليد، بيش از 4 ميليارد و 600 ميليون دلار از درآمدهاي نفتي عراق از دست رفته است. 

در اين نامه به شدت از عملكرد شركت نفتي شل به دليل تأخير در استخراج نفت از ميدان نفتي مجنون در جنوب عراق انتقاد شده است.

در اين نامه آمده در شرايطي كه بغداد مي‌كوشد نقش خود را به عنوان يك توليدكننده كليدي انرژي در جهان تثبيت كند، عملكرد منفي شركت شل باعث‌شده ميزان صادرات نفت عراق كاهش يافته و به پايين‌ترين سطح طي 16ماه گذشته برسد. توليد نفت در ميدان مجنون به شكل غيرقابل قبولي براي مدت طولاني متوقف شده و برآوردها نشان مي‌دهد در اين مدت توليد بيش از 44ميليون بشكه نفت معطل مانده است. وزارت نفت عراق در اين نامه نوشت: در نتيجه تأخير شل عراق ضرر و زيان سنگيني را متحمل شده كه بيش از 4 ميليارد و 600 ميليون دلار برآورد مي‌شود و اين خسارات مالي نتيجه كوتاهي شركت شل از عمل به تعهدات خود در قراردادهاي امضا شده هر روز ادامه دارد. 

در نامه وزارت نفت عراق همچنين آمده است: ‌به درخواست شركت شل ميدان نفتي مجنون از اول ماه ژوييه سال 2012 تعطيل و توليد نفت براي اجراي عمليات مرمت و بازسازي تأسيسات موجود متوقف شده و همچنين اين شركت هيچ اقدام جدي براي انتقال و فرآوري گازهاي توليدي همراه از اين ميدان نفتي صورت نداده است. سوختن اين گاز علاوه بر پيامدهاي منفي اقتصادي براي عراق بر محيط‌زيست منطقه نيز تأثيرات منفي به همراه دارد كه نقض آشكار قوانين عراق محسوب مي‌شود. 

پس از اين نامه بود كه شركت شل اعلام كرد: طي هفته‌هاي آينده توليد 175هزار بشكه‌اي را در مجنون آغاز مي‌كند. عاصم جهاد، سخنگوي وزارت نفت عراق هم در آن زمان گفت: اين توليد اوليه است و در آينده به سطح بالاتري (بيش از يك ميليون بشكه در روز) خواهد رسيد. اين در حالي است كه شل تعهد داده بود در همان سال ميزان توليد از مجنون را به 450هزار بشكه در روز برساند كه نه تنها محقق نشد، بلكه به 250هزار بشكه هم در سال 2017نرسيد! حالا عراق در برنامه جديد خود قرار است ميزان توليد از اين ميدان را در سال 2020 به 400هزار بشكه برساند. 

شكست شل در مجنون عراق با برخورد جدي عراقي‌ها مواجه شد و اين شركت جريمه شد كه همين جريمه  عزم اين شركت را براي خروج از عراق راسخ كرد تا در نهايت قرارداد ميانشان فسخ شود. شركت شل با رقم رؤيايي 8/1ميليون بشكه‌اي خود عراق را ترك كرد تا بار ديگر اثبات شود  ارائه اعداد بزرگ و جذاب به معناي بزرگي يك شركت نفتي و خودتحقيري داخلي نيست. متأسفانه در كشورمان اين اعداد خريداران بزرگي دارند هر شركتي كه رقمي بيشتر ارائه دهد محبوب‌تر و نشانه عقب‌ماندگي شركت‌هاي ايراني است. مثلاً طي چند هفته اخير پيشنهاد شركت مرسك دانمارك براي افزايش توليد نفت از ميدان آب تيمور به ميزان 400هزار بشكه نشانه‌اي شده است در ضعف شركت‌هاي ايراني و بهره‌برداران نفت. 

در ديد چنين كارشناساني  اگر اين شركت پيشنهاد يك‌ميليون بشكه‌اي ارائه مي‌كرد، قطعاً بهره‌برداران نفت ايران به خاك ذلت می‌نشستند و چاره‌اي جز تعطيلي آنها نبود. ماجراي شل‌ و شكست برنامه توليدش در مجنون عراق به خوبي نشان مي‌دهد كه نبايد به اعداد دل‌خوش كرد، چراكه شل به عنوان يك ابرشركت نفتي و برخوردار از همه امكانات روز جهان، به چنين وضعيتي دچار مي‌شود. شل در چنين وضعيتي از عراق خارج مي‌شود پس بهتر است خيلي به پيشنهاد رؤيايي شركت‌هاي خارجي در ايران دلخوش نباشيم كما اينكه اين پيشنهاد داراي جزئيات فني است كه اما و اگرهاي بسياري دارد که فرصت پرداختن به آن در اين نوشتار نيست.