گفت‌و‌گوي «جوان» با مهدي شفيعي، مدير مركز هنرهاي نمايشي وزارت ارشاد

شرايط تئاتر مطلوب نيست

غلبه اصالت سود و سرگرمي در تئاتر كشور مسئله‌اي است كه باعث‌شده طي ماه‌هاي اخير انتقادهايي به شرايط حال حاضر اين هنر وارد باشد. در اينباره مهدي شفيعي، مدير مركز هنرهاي نمايشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در گفت و گو با «جوان» توضيحاتي ارائه داده است كه در پی مي‌خوانيد.

اينكه شرايط تئاتر كشور به سمتي مي‌رود كه مي‌توان از آن به غلبه اصالت سود و سرگرمي تعبير كرد را قبول داريد؟

شرايط و اقتضائات جديد تغييرات جديد را طلب مي‌كند، وقتي ما به ناچار با فوج عظيم فارغ‌التحصيلان رشته نمايش در كشور مواجه هستيم بايد براي اين عرضه‌اي كه به وجود آمده تقاضا ايجاد كنيم، وگرنه با بحران مواجه خواهيم شد.

ولي پيشگيري از بحران بيكاري به طور منطقي نبايد به دامن زدن بحراني ديگر دامن بزند.

بله، ما بايد به مشكلات تئاتر كشور نگاهي جامع داشته باشيم. يكي از مشكلاتي كه ما داريم كمبود و محدوديت اعتبارات است. الان در تئاتر ظرفيت‌هاي تازه‌اي ايجاد‌شده است، به طوري كه در ماه حدود 80 اجرا فقط در سطح شهر تهران داريم، اين كميت به خودي خود موضوع قابل تأملي است.

شما شاهد يك نشاط در عرصه تئاتر هستيد، حالا مي‌شود در اين شرايط نشاط‌آميزي كه در تئاتر وجود دارد، نقاط منفي هم پيدا كرد كه ما منكر آن نيستيم ولي فرهنگ حوزه‌اي است كه براي بارور شدن و شكوفا شدن احتياج به صبر زياد دارد.

دولت چقدر خود را در سمت و سو دادن به محتواي آثار نمايشي براي نزديك‌شدن به اخلاق و معنويت متعهد مي‌داند؟

به طور قطع اين رسالت را بر دوش خود احساس مي‌كنيم، الان شرايطي ايجاد شده كه بخشي جزئي از سالن‌ها در اختيار دولت است و اغلب اجراها در سالن‌هاي خصوصي روي صحنه مي‌رود. ما با سلايق و افكار متنوعي در ميان فعالان تئاتري روبه‌رو هستيم.

چقدر با مراكز علمي و آموزشي براي تأثيرگذاري روي شرايط و محتواي تئاتر كشور در تعامل هستيد؟

اين تعامل وجود دارد، ما همواره روي اين موضوع كه تئاتر بايد مانند همه هنرهاي ديگر روي ارتقاي شخصيت جامعه و مخاطب تأثيرگذار باشد، تأكيد كرده‌ايم.

اينكه شما مي‌فرماييد در تئاتر شاهد غلبه اصالت سود و سرگرمي هستيم، مسئله‌اي است كه قابل‌تأمل است، اما بايد تفكيك قائل شويم. در واقع بخشي از مخاطبان تئاتر در كشور به دنبال سرگرم‌شدن به سالن‌هاي تئاتر مي‌روند.

درست است كه تئاتر را هنري فرهيخته نسبت به سينما مي‌خوانند، ولي مردم عادي و مخاطب عام اگر قرار باشد به تئاتر بروند به طور قطع به فكر سرگرم شدن هستند.

كمدي و تئاتر آزاد هميشه بخشي از تئاتر كشور را به خود اختصاص داده‌است، اما من به اين قائل نيستم كه جريان اصلي تئاتر كشور به اين سمت و سو تمايل دارد. درباره تئاتر‌ها به نظرم اين نگراني زياد مطرح نيست، معتقدم شرايط ايده‌آل نيست ولي مي‌تواند به مرور بهبود پيدا كند.

مركز هنرهاي نمايشي به عنوان متولي تئاتر كشور براي بهبود شرايط محتوايي نمايش‌هاي روي صحنه چه تمهيداتي انديشيده است؟

دولت براي اين منظور برنامه دارد. دغدغه مالي گروه‌ها چيزي نيست كه در اين شرايط بشود آن را ناديده گرفت، اينكه بگوييم فعالان تئاتر واقعاً به دنبال سود‌آوري به اين عرصه گرايش پيدا كرده باشند، حرف زياد منطقي‌ای نيست، چون آنها در مشاغل ديگر حتماً به سود بهتري دست پيدا مي‌كردند.

در واقع به نظر مي‌رسد شرايط به گونه‌اي جلو مي‌رود كه اگر كسي با اين ديدگاه هم وارد تئاتر نشده باشد، به تدريج به اين شرايط تن مي‌دهد.

خير. شرايط تئاتر به گونه‌اي نيست كه صرفاً نگاه بازاري به اين عرصه وجود داشته باشد، هر چند باز هم تأكيد مي‌كنم كه فروش، مسئله مهمي است، تئاتر اگر مخاطب نداشته باشد، تئاتر نيست.

ولي به چه قيمتي‌؟

معتقدم مخاطب تئاتر تحصيلكرده‌است و به هر محتوايي تن نمي‌دهد، مخاطب تئاتر جدي است، اگر گروهي محتوا را تنزل بدهند، حتماً مخاطب آن را پس مي‌زند.

برخي منتقدان شرايط فعلي عنوان مي‌كنند كه اتفاقاً هجوم مخاطب به برخي نمايش‌ها صرفاً براي ديدن برخي سلبريتي‌ها رقم مي‌خورد، نه براي ديدن تئاتر.

واقعاً فضا اينگونه نيست. شما اگر رصد كنيد مشاهده‌مي‌كنيد كه از ميان كارهايي كه روي صحنه هستند، تعدادي انگشت‌شمار از بازيگران چهره استفاده مي‌كنند، ضمن اينكه بازيگران مطرح سينما بعضاً از تئاتر به سينما رفته‌اند و عده كمي هستند كه ريشه تئاتري ندارند. اگر آمار و تحليلي انجام شود، مشاهده مي‌شود كه تئاتر‌هاي اجتماعي همواره با اقبال بيشتري در ميان مردم مواجه مي‌شوند.

آيا اين آمار يا پژوهش در مركز هنرهاي نمايشي انجام گرفته است؟

ما معمولاً به اين پژوهش‌ها دسترسي داريم و به طور دائم رصد مي‌كنيم. درهاي تئاتر را نمي‌توان روي هنرمند سينما بست، اتفاقاً من معتقدم اين نشانه خوبي است و از رونق تئاتر حكايت دارد. هر اثري بايد به شكل مستقل مورد نقد قرار بگيرد.

اين را هم در نظر داشته باشيد كه ما سمت و سوي محتواي آثار را از طريق جشنواره‌ها و مسابقات موضوعي دنبال مي‌كنيم، جشنواره‌ها همواره روي جريان‌سازي توليد آثار تأكيد دارند؛ براي مثال نمايش برگزيده جشنواره رضوي طي دو ماه اخير در تئاتر‌شهر روي صحنه رفت و با استقبال هم مواجه شد. اين را هم در نظر داشته باشيد كه محتواي آثار بايد به طور تدريجي دچار تغييرات شوند و يك‌شبه نمي‌توان شاهد ارتقاي بار معنوي و اخلاقي آثار بود.

مسائلي چون خانواده، ازدواج، صبر، گذشت، حقوق شهروندي، اخلاق اقتصادي، توليد، اقتصاد مقاومتي، مقاومت در برابر ظلم، همياري اجتماعي، محيط‌زيست، بحران معنويت و مسائلي از اين دست تقريباً در هيچ كدام از آثار نمايشي روي صحنه به چشم نمي‌آيند و اغلب موضوعات جنبه شخصي دارند و تجربه‌اي فرعي از دنياي شخصي آدم‌ها محسوب مي‌شوند!

خب اينها چيزهايي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد، جشنواره‌ها يكي از روش‌هايي است كه مي‌توان براي درج اين مضامين روي آنها حساب باز كرد. ما از اهرم‌هاي تشويقي و مقدوراتي كه در دست داريم، استفاده مي‌كنيم و از اين مسائل غافل نيستيم، ولي بايد به محدوديت‌هايي كه وجود دارد هم توجه داشت. در كل بايد بگويم كه ما نااميد نيستيم.