هادی غلامحسینی
در شرایطی که با توسعه فضاي مجازي و كسب و كارهاي اينترنتي مكان براي بازار موضوعيت چنداني ندارد اما توسعه مال‌ها(مراکز تجاری بزرگ چندمنظوره) در ايران در شرايطي كه كسب و كارهاي اينترنتي فاتحه مال‌ها در اقتصادي چون امريكا را مي‌خوانند به نظر كمي عجيب مي‌آيد و متوليان بايد پاسخي براي اين رويداد پيدا كنند.
در حالي كه توسعه بازارهاي الكترونيكي حتي مال‌ها و مراكز چند منظوره تجاري- فرهنگي امريكايي را هم از ميان برداشته‌اند و مرگ مال‌ها را رقم زده‌اند، اما متأسفانه در كشور شاهد پول‌پاشي مجموعه‌هايي چون بانك‌ها و بيمه براي ساخت مال‌ها هستيم. اين در حالي است كه پول‌پاشي به مال‌هايي كه تجربه نشان مي‌دهد توسعه الكترونيكي مرگ آنها را در اقتصاد اول دنيا يعني امريكا رقم زده است، اشتباه است.
نقش مال‌ها در تأمین بودجه شهرداری
معمولاً شهرداري‌ها از توليد مال‌ها استقبال مي‌كنند كه ريشه اين مهم را در كسري بودجه‌ها، تعهدات و بودجه جاري اين مجموعه بايد جست‌وجو كرد. با اين حال به نظر مي‌رسد حداقل از اين به بعد بايد جلوي توسعه مال‌سازي در كشور گرفته شود يا حداقل روي آن كمي تأمل شود. اين در حالي است كه در پايتخت، حجم قابل توجهي از همين مراكز (بيش از ۵۰ برج)، تازه در مراحل پاياني ساخت و تكميل براي شروع فعاليت هستند. به نظر مي‌رسد صاحبان نقدينگي‌هاي عظيم همچون بانك‌ها بيشتر به مال‌سازي روي مي‌آورند و ريشه اين موضوع نيز به ارتباطات مالي‌چي‌ها در مجموعه‌ها باز‌مي‌گردد.
بازار مجتمع‌هاي تجاري چندمنظوره و مراكز بزرگ فروش كالا در دنيا، با پشت‌سر گذاشتن دوران «شكوفايي» و «اوج رونق» و مراجعه خريدار و بازديدكننده، وارد عصر «مرگ تدريجي» فروش سنتي شده‌اند اما در پايتخت، حجم قابل توجهي از همين مراكز (بيش از ۵۰ برج)، تازه در مراحل پاياني ساخت و تكميل براي شروع فعاليت هستند.
سه سال پيش درست در اوج «مال»سازي‌هاي سريالي در تهران (سرمايه‌گذاران هيجاني از روي دست همديگر)، يك هشدار سراسري در امريكا -بورس قديمي فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و مراكز تجاري چندمنظوره- از «آغاز سراشيبي سقوط تجارت با مال‌ها» خبر داد.
سال ۲۰۱۴ كارشناسان شهرسازي و دلالان ملك در امريكا با رؤيت اوليه «رقباي مجازي» مراكز تجاري، پيش‌بيني كردند كه ۱۵ درصد «مال»ها طي ۱۰ سال «تعطيل» يا «تبديل به انبار» مي‌شوند.
اما مشاهدات تازه در اين كشور سرعت انقراض «مال»ها به‌دليل تعطيلي يكسري از فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي در ورودي مجتمع‌هاي تجاري را به مراتب بيشتر از پيش‌بيني‌هاي قبلي نشان مي‌دهد. مطابق آخرين برآوردها تا پنج سال آينده، از هر چهار «مال» در امريكا، يكي تعطيل مي‌شود. عصر «مال»ها در عمده كشورها به پايان رسيده است. در تهران مراكز تجاري چندمنظوره (شبه مال) به عنوان نوعي از فضاي عمومي - فضاي بسته- طي سال‌هاي اخير دو نياز پايتخت‌نشين‌ها شامل «خريد» و «گذراندن اوقات فراغت» را توانست در غياب فضاهاي باز شهري كارآمد در اين كلانشهر تا حدودي پوشش دهد.
بازار مجازی مکان نمی‌خواهد
اما اكنون رقيب مجازي «مال»ها، ميزان مراجعه به مراكز تجاري در حال بهره‌برداري را در تهران به شدت كاهش داده است. مطالعات نشان مي‌دهد تحت تأثير نفوذ شبكه‌هاي مجازي (تلگرام و اينستاگرام) به روابط اجتماعي افراد، بخشي از نياز پايتخت‌نشين‌ها (ديدن و ديده شدن) كه تا پيش از اين با مراجعه به اين مراكز پاسخ داده مي‌شد، به طريق ديگر در حال تأمين است.
«فروش‌هاي اينترنتي» به عنوان رقيب ديگر «مال»ها نيز ركود فروش در اين مراكز را سنگين‌تر كرده است. «مال»سازها در تهران از اوايل سال ۹۰ به شكل گسترده برج‌سازي‌هاي تجاري در سه منطقه اول تهران و البته منطقه ۲۲ را كليد زدند. آمار رسمي از تعداد پروانه‌هاي ساختماني صادر شده براي مراكز تجاري وجود ندارد اما گفته مي‌شود در حال حاضر حدود ۲۰۰ «مال» و شبه‌مال در تهران به شكل فعال، نوساز خالي از تجارت و در حال ساخت، وجود دارد.
كلنگ ساخت عمده اين مراكز در زماني كه دنيا علائم سقوط تجارت سنتي را دريافت كرده بود، به زمين‌زده شد. مطالعه شهري درباره مسير نجات موقت «مال»ها در تهران از مرگ تدريجي نشان مي‌دهد كه سرمايه‌گذاران و عوامل بهره‌بردار، با دو اقدام مي‌توانند ورشكستگي احتمالي اين مراكز را تعليق كنند.
حركت «مال»سازها در تهران خلاف جهت تحولات جهاني بازار مجتمع‌هاي تجاري، سرنوشت ساخت‌وساز فله‌اي برج‌هاي چندمنظوره در شمال و غرب پايتخت را با خطر «ورشكستگي» سرمايه‌گذاران روبه‌رو كرده است.
