فرزين ماندگار
بازپرداخت غيرمتعهدانه و سؤال‌برانگيز برخي وام‌گيرندگان از بنياد سينمايي فارابي باعث شده كه اين مركز به فكر تغييراتي در ارائه وام به سينماگران بيفتد؛ روندي كه به نظر مي‌رسد تا حدودي مي‌تواند رانت‌خواري مالي از اين طريق را محدودتر كرده و شايد به صنعتي شدن سينما كمك كند.
به نظر مي‌رسد تغييرات در ارائه وام به تهيه‌كنندگان بتواند روي پروسه صنعتي شدن سينما تأثيرگذار باشد؛ اقدامي كه باعث مي‌شود در دوران جديد فيلم‌ها بيش از پيش روي توان فروش و ارتباط با مخاطب حساب كنند، ضمن اينكه وام‌هاي اعطايي فارابي هم به لحاظ رقم آنقدري نيست كه بتوان با آن يك فيلم بلند ساخت و تنها بخشي از هزينه‌ها را پر مي‌كند، با اين حال ديگر كمتر كسي صرفاً به انگيزه كسب سود در توليد اقدام به فيلمسازي مي‌كند و نگاه به گيشه و عرضه و تقاضا قوت بيشتري مي‌گيرد.
حمايت از سينماي ايراني- اسلاميمديرعامل بنياد سينمايي فارابي اخيراً درباره حوزه‌هاي حمايتي اين بنياد در دور جديد مأموريت‌ها به اين نكته اشاره كرده كه حمايت‌هاي بنياد سينمايي فارابي به چند حوزه تقسيم مي‌شود؛ اول پروژه‌هاي سينمايي كه ما به آن تسهيلات اعطا مي‌كنيم. اين تسهيلات تا نيمه اول سال جاري توسط بنياد سينمايي فارابي پرداخت مي‌شد و متأسفانه عمده وام‌هايي كه فارابي به تهيه‌كنندگان سينما پرداخت مي‌كند به سختي وصول مي‌شود و مديريت يك مؤسسه سينمايي مانند فارابي و مسئولان قبلي اين بنياد، همگي دچار اين مشكل و پرسش مي‌شويم كه قرار است كي و چه وقت اين وام‌ها بازپرداخت شود. به گفته عليرضا تابش در همين راستا براساس تفاهمنامه‌اي با صندوق اعتباري هنر، متقاضيان دريافت وام به صندوق معرفي مي‌شوند. البته در اين روش پرونده مورد نظر در بنياد سينمايي فارابي تشكيل مي‌شود و موضوع پس از تصويب در شوراي توليد، به صندوق اعتباري هنر ارجاع مي‌شود. در اين روش تهيه‌كننده سينما مستقيماً به بانك مراجعه نمي‌كند بلكه شرايط به گونه‌اي است كه همه امور در يك فضاي آشنا به حوزه فرهنگ رخ دهد، همچنين متقاضيان وام در يك مهلت زماني تعيين شده بايد مدارك خود را تكميل و طرح مورد نظر را آماده كنند و بعد از بررسي كارشناسان و انجام فرآيند رسيدگي پرداخت وام به متقاضي انجام مي‌شود. اين مدير سينمايي با اشاره به اينكه طي ۲۰ روز گذشته، ليست فيلم‌ها و تهيه‌كنندگان از سوي فارابي براي دريافت وام به صندوق اعتباري هنر اعلام شده كه بيشتر آنها با شرايط اعلام شده خود را وفق و شرايط را پذيرفتند و به زودي وام‌هاي مورد نظر به آنها پرداخت مي‌شود، توضيح داد: البته در اين ميان برخي از افراد هم هستند كه اين نوع پرداخت وام را قبول ندارند ولي تأكيد مي‌كنم كه بنياد سينمايي فارابي وظيفه خود را در حمايت از فيلم‌هاي سينمايي انجام داده و فرصتي جديد براي تأمين سرمايه در سينما فراهم كرده است. تابش مي‌افزايد: براي اين وام‌ها سقفي در نظر گرفته شده است و پروژه‌هاي سنگين سينمايي براي اين وام‌ها معرفي نمي‌شوند. مبلغ اين وام‌ها تا ۳۰۰ ميليون تومان در نظر گرفته شده و كارمزد اين وام‌ها ۴ درصد است كه با يك تنفس شش ماهه كل مدت بازپرداخت وام ۲۴ ماه خواهد شد تا فيلمسازان بتوانند از منابع ديگري تأمين بودجه كنند. براي حمايت از سينماگران، علاوه بر سهمي از اعتبارات بنياد سينمايي فارابي سهمي نيز از اعتبارات صندوق اعتباري هنر براي اختصاص وام در نظر گرفته شده است.
تابش درباره بخش ديگر حمايتي كه توسط بنياد سينمايي فارابي از اهالي سينما انجام مي‌شود، بيان كرد: بخش ديگر، حمايت از فيلم‌هايي است كه فارابي علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري و مشاركت در آن است؛ آثاري كه شامل سوژه‌هاي مورد نياز سينما است و در كارگروه‌هاي تخصصي بنياد سينمايي فارابي كه در حال حاضر پنج كارگروه تشكيل شده است، مورد بررسي قرار مي‌گيرد و بعد از اولويت‌بندي لازم، به كمك ساير حاميان مانند حوزه هنري و سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، انجمن سينماي دفاع مقدس و... از اين آثار حمايت مي‌كنيم. در اين بخش معمولاً پروژه‌هايي واجد شرايط تلقي مي‌شوند كه براساس اولويت و راهبردهاي سازمان سينمايي و بنياد سينمايي فارابي تعريف شده باشند. در چنين شرايطي سرمايه‌گذاري در كل يا بخشي از پروژه برعهده بنياد سينمايي فارابي خواهد بود. مديرعامل بنياد سينمايي فارابي تأكيد مي‌كند كه در مجموع تصميم‌هايي كه در بنياد سينمايي فارابي و در قالب طرح جامع سينما گرفته مي‌شود، در جهت حمايت از سينماي ايراني- اسلامي است. سينماي حرفه‌اي و داشتن يك بازار خوب براي سرمايه‌گذاري در سينما، حمايت از استعدادهاي جوان و معرفي آنها به جشنواره‌هاي جهاني، مقدور نمي‌شود جز با وجود فضاي شفاف و استاندارد در سينما. ما نيز تمام تلاش خود را مي‌كنيم تا بخشي از اين فضا را ايجاد كنيم.
يك نگراني بي‌مبنا تغييرات در شكل وام‌دهي به تهيه‌كنندگان سينما منتقداني هم دارد. فارس طي گزارشي به اين تغييرات واكنش نشان داد و نوشت: تهيه‌كنندگان مستقل حاضر نمي‌شوند وام از صندوق هنر دريافت كنند زيرا وام‌ها 4 درصد است، اما در عمل بيش از 4 درصد بازپرداخت دارد و به دليل اينكه بانك با تهيه‌كننده در ارتباط است قطعاً تضمين بانكي براي بازپرداخت وام در نظر مي‌گيرد كه تضامين در حد گرو رايت ويدئوي فيلم نيست و بانك سند ملكي براي تضمين مي‌خواهد. با اين اوصاف هيچ تهيه‌كننده مستقلي اين كار را انجام نمي‌دهد. در سال‌هاي گذشته هم همين شرايط به وجود آمد و برخي از تهيه‌كنندگان با توجه به عدم فروش مناسب فيلم به دليل شرايط و فضاي بد اكران نتوانستند وام‌هاي خود را به بانك‌ها بازپرداخت كنند و به خاطر بدهي وام و شكايت بانك‌ها از آنان پرونده قضايي براي تعدادي تشكيل شد. هم اكنون تهيه‌كننده و كارگرداني درگير اخطار‌هاي بانك و در نهايت حراج منزلش است. فارس در ادامه مي‌نويسد: يكي از انتقادهايي كه به رويكرد تازه فارابي صورت مي‌گيرد اين است كه بنياد سينمايي فارابي كه بازوي اجراي سازمان سينمايي است قرار است به فيلمسازان كمك و ياري برساند يا با شرايط ارائه وام امكان فعاليت فرهنگي را از آنان سلب كند؟! سينماي ايران به چند فيلم عقب‌تر از فيلمفارسي نياز دارد؟ با اين اوصاف فارابي هم فيلمسازان را به سمت تهيه آثار سخيف و بفروش هدايت مي‌كند و كم كم با اين روند سينماي فرهنگي از بين مي‌رود. با توجه به شرايط ارائه وام آيا در جشنواره فجر شاهد آثاري چون «ويلايي‌ها»، «درياچه ماهي» و «خانه‌اي در خيابان چهل و يكم» به كارگرداني حميدرضا قرباني و... هستيم. گاهي تمام هزينه فيلم بنا به تشخيص كارگروه توسط فارابي پرداخت مي‌شود و گاهي در بخشي از هزينه آن شريك مي‌شود. در ميان آثاري كه به جشنواره فيلم فجر امسال ارائه مي‌شود آيا فارابي مشاركت در ساخت خواهد داشت؟ با اين روند بعيد است كه فارابي در جشنواره فجر امسال حضور پررنگ و درستي داشته باشد.
به نظر مي‌رسد مديران جديد فارابي با تغيير شيوه اعطاي تسهيلات به برخي از تهيه‌كنندگان و كارگردانان سينما را رها كنند زيرا با دريافت وام از بانك زندگي‌شان دچار مخاطره مي‌شود؛ با توجه به اين مهم كه جذب سرمايه بسيار طاقت‌فرساست و اين نوع تسهيلات به تهيه‌كننده هيچ كمكي نمي‌كند و او را از ادامه راه باز مي‌دارد. به گزارش «جوان»، البته به‌نظر مي‌رسد كه اين نگراني خبرگزاري فارس مبنايي ندارد چراكه اساساً حمايت از سينماي فاخر و داراي مفاهيم ارزشي چيزي است كه همواره مورد حمايت نهادهاي مختلف قرار دارد و اساساً نبايد سينماي عامه‌پسند را از سينماي ارزشي جدا كرد چراكه اگر مردم با سينما ارتباط برقرار نكنند هر قدر هم كه مفاهيم عميقي در فيلم‌ها ارائه شود فايده‌اي نخواهد داشت چون كسي فيلم‌هاي بي‌مخاطب را نمي‌بيند و به تبع آن تأثيرگذار هم نخواهد بود. سينماي ايران نيازمند صنعتي شدن است و اين مسير بدون حذف رانت و ارتباط با تماشاگر عام و نگاه به گيشه رقم نخواهد خورد.
