نتايج يك تحقيق علمي نشان مي‌دهد كه اجراي طولاني‌مدت طرح زوج و فرد باعث افزايش ۲درصدي ذرات معلق در كل شهر تهران شده است. قرار بود طرح كاهش (ايجاد محدوديت تردد در بخش‌هايي از شهر براي خودروهاي آلاينده) جايگزين طرح زوج و فرد شود. مدت‌ها اين طرح به دليل مخالفت پليس متوقف شد، اما سرانجام با تأكيد بر معاينه فني خودروها در حالي كه طراحان آن از اجراي بسياري از بخش‌هاي آن كوتاه آمده بودند اين طرح اجرايي شد.
اجراي نصفه و نيمه طرح زوج و فرد هم بر كاهش آلاينده‌هاي هوا تأثير داشت و به گفته مسئولان شهري دو برابر گذشته خودروهاي آلاينده در معاينه فني مردود شدند. وحيد حسيني، مديرعامل شركت كنترل كيفيت شهر تهران معتقد است: همين كه مصوبات قانوني اجراي طرح كاهش فراهم شده، اتفاق مهمي است. او ادامه مي‌دهد: تمامي محدوده طرح كاهش مجهز به دوربين ثبت تخلفات است و به دليل يكپارچگي سامانه سيمفا هر خودرويي كه فاقد برگه معاينه فني باشد، توسط دوربين‌ها ثبت مي‌شود. اين گام اوليه براي اجراي طرح كاهش بود. ما از نقطه صفر شروع كرديم و خوشبختانه در حال حاضر بسياري از زيرساخت‌هاي لازم فراهم شده است.
پيشنهاد ممنوعيت تردد ۲۴ ساعته خودروهاي آلاينده
حسيني با بيان اينكه اجراي فازهاي بعدي، مصوبات قانوني دارد كه بايد توسط دولت ابلاغ شود، مي‌گويد: از سمت مسئولاني كه در حوزه آلودگي هوا مسئوليت دارند اين مصوبات بايد ابلاغ شود، اما دولت ملاحظات اجتماعي، فرهنگي و سياسي را بايد در اجراي فاز به فاز اين طرح لحاظ كند.
وي از مطالعه فاز سوم طرح كاهش خبر مي‌دهد و مي‌گويد: پيشنهاد ما ۲۴ ساعته كردن ممنوعيت ورود خودروهاي آلاينده به محدوده طرح كاهش يا محدوديت ورود براي خودروهاي ديزلي فرسوده است. ايده‌آل ما آن است كه تا پنج سال آينده ديگر موتورسيكلت‌هاي برقي در اين محدوده تردد كنند و موتورسيكلت‌هاي بنزيني امكان ورود به مناطق مركزي را نداشته باشند و خودروهاي ديزلي بدون فيلتر دچار ممنوعيت تردد باشند، اما تمام اين موارد به جز نگاه فعالان حوزه مبارزه با آلودگي هوا نياز به ملاحظات ديگری هم دارد.
اثبات دوباره بي‌اثر بودن طرح زوج و فرد بر کاهش آلاينده‌هاي هواي پايتخت
بي‌اثر بودن طرح زوج و فرد در يك دهه اجراي آن بارها از سوي تحقيقات علمي اثبات شده بود، اما به تازگي مقاله‌اي در ژورنال معتبر Transportation Research منتشر شده كه نشان از تأثير معكوس طرح زوج و فرد بر آلودگي هواي كل محدوده شهر تهران مي‌دهد.
اين تحقيق با استفاده از سامانه سياهه انتشار و پيش‌بيني آلودگي هوا توسط شركت كنترل كيفيت هواي تهران به انجام رسيده است. طبق يافته‌هاي اين مقاله، طرح زوج و فرد در دوره بلند‌مدت، ۲درصد توليد ذرات معلق خودرويي تهران را افزايش داده است.
به گزارش مهر، حسين شهبازي، مدير واحد پيش‌بيني شركت كنترل كيفيت هواي تهران در اين‌باره مي‌گويد: در آخرين تحقيق انجام گرفته، ميزان اثربخشي اجرايي شدن طرح ترافيكي زوج و فرد در توليد آلودگي و غلظت آلاينده‌هاي شهر تهران با استفاده از سامانه سياهه انتشار و سامانه پيش‌بيني آلودگي هوا مورد بررسي قرار گرفته است.
به گفته وي، در اثر اين محدوديت ترافيكي، تنها خودروهاي شخصي براساس پلاك آنها اجازه ورود به محدوده طرح را پيدا مي‌كنند و ساير ناوگان بدون محدوديت مي‌توانند در محدوده تردد كنند. شهبازي تصريح كرد: براساس نتايج اين تحقيق، اجرايي شدن طرح ترافيكي زوج و فرد به صورت بلند‌مدت باعث كاهش حجم تردد خودروهاي سواري در شهر تهران تا ميزان ۱۱ درصد شده، اما به دليل تقاضاي سفر موجود در محدوده، كاهش تردد خودروهاي سواري سبب افزايش تردد ساير ناوگان‌ها از جمله تاكسي، ميني‌بوس و اتوبوس واحد به ترتيب به ميزان ۱۶، ۸ و ۸ درصد شده است.
مدير واحد پيش‌بيني شركت كنترل كيفيت هواي تهران مي‌گويد: محاسبات انجام گرفته با استفاده از سامانه سياهه انتشار شهر تهران نشان مي‌دهد كه اجرايي شدن طرح زوج و فرد، سبب كاهش انتشار خودرويي آلاينده‌هاي مونوكسيدكربن، اكسيدهاي نيتروژن، هيدروكربن‌ها و اكسيدهاي گوگرد در شهر تهران به ترتيب به ميزان ۴، 5/2، ۵ و ۲ درصد شده است. اين در حالي است كه اجراي بلند‌مدت طرح ترافيكي زوج و فرد، منجر به افزايش انتشار ذرات معلق ناشي از خودروها به عنوان مهم‌ترين آلاينده شهر تهران به ميزان ۲درصد در كل شهر شده است.
علاوه بر آن نتايج مدل‌سازي كيفيت هوا در يك دوره بحراني آلودگي هواي شهر تهران نشان داده كه اجراي طرح زوج و فرد سبب كاهش ميانگين غلظت مونوكسيدكربن و اكسيدهاي نيتروژن به ميزان ۴ و ۲درصد در طول دوره شده است.
پيس از اين يكي از مديران سابق شهري در زمان پيشنهاد طرح كاهش در صحن شوراي شهر تهران اعلام كرده بود: طرح زوج و فرد طي سال‌هايي كه در تهران اجرايي شده است در خوش‌بينانه‌ترين حالت توانسته تنها ۴درصد از ميزان آلايندگي هوا بكاهد.
خودروهاي كاربراتوري چقدر آلاينده توليد مي‌كنند؟
منشأ ۴۵ درصد آلودگي هواي تهران را ۱۰ درصد كل خودروهاي موجود شهر تهران كه «كاربراتوري» هستند، تشكيل مي‌دهند. اين خودروها در هر كيلومتر پيمايش ۴۰ گرم ذرات آلاينده توليد مي‌كنند. اين در حالي است كه خودروهايي كه از استاندارد يورو ۲ برخوردار هستند تنها 2/7 گرم در هر كيلومتر آلاينده توليد مي‌كنند.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد: اجراي طرح زوج و فرد در اين سال‌ها در بزرگراه چمران ۱۱ درصد، نواب ۱۰درصد، مدرس ۱۷ درصد و رسالت ۱۲درصد سبب تأخير در ترافيك شده است. به‌طوري‌كه حجم ترافيك از رينگ «زوج و فرد» به يك لايه عقب‌تر و عملاً به بزرگراه‌هاي منتهي به اين محدوده كشيده شده و باعث افزايش آلودگي هوا در خارج از محدوده زوج و فرد شده است. جلوگيري از ورود خودروها در اين محدوده هم دچار مشكلاتي بوده است.
كدام كشورها طرح زوج و فرد دارند
تجربه جهاني در خصوص اجراي طرح زوج و فرد نشان مي‌دهد كشورهايي كه براي كاهش آلاينده‌ها از اين نسخه استفاده مي‌كنند به‌عنوان راهكار دائمي و هر روزه به آن نگاه نمي‌كنند. در آتن از ژوئن ۱۹۸۲ تاكنون براي حل مشكل ترافيك در محدوده مركزي شهر كه ۱۳ كيلومتر مربع وسعت دارد از اين روش استفاده مي‌كنند. همچنين در مكزيكوسيتي از زمستان ۱۹۸۹ به صورت يك روز محدوديت در هفته يا در پاريس اجراي آزمايشي در سال ۱۹۹۷ و يك‌بار در ۱۷ مارس سال ۲۰۱۴ به‌دليل آلودگي هوا اجرايي شده است. اين در حالي است كه در تهران از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۴ در مواقع اضطرار آلودگي هوا و از سال ۱۳۸۴ تاكنون به‌صورت دائم اين طرح اجرايي شده است. مساحت محدوده طرح زوج يا فرد در تهران 88/5 كيلومتر مربع است.
با وجود اثبات علمي بي‌اثر بودن طرح زوج و فرد مشخص نيست چرا همچنان اجرايي‌شدن فازهاي بعدي طرح كاهش دنبال نمي‌شود.
