اكنون ٦٨ سال از برگزاري اولين مراسم بزرگداشت روز جهاني شهرسازي ميگذرد و شهرها با مشكلات و معضلات بسياري روبهرو هستند. به گونهاي كه مسائل و مشكلات شهرسازي در ميان دولتها فقط دست به دست ميشود و ارتقايي چشمگير در اين زمينه صورت نگرفته است. بر اين اساس عضو هيئت مديره جامعه مهندسان شهرساز ايران در خصوص موانع پيشروي رشد علمي شهرسازي در كشور معتقد است كه توليد علم بيشتر وابسته به قدرت تفكر اعضاي جامعه و قدرت فكر محققان است اما در دانشگاهها دانشجويان، همواره در حال حفظ كردن هستند، نه فكر كردن. در حقيقت اين شيوه اذهان محقق و دانشجو را نه تنها محقق نميكند بلكه بيشتر مقلد بار ميآورد و اين امر مانعي براي توليد علم در اين زمينه ميشود.
نبود نظارت بر اجراي طرحهاي توسعه شهري
با رشد شهرنشيني در كشور حالا حدود 73درصد جمعيت ايران در شهرها ساكن هستند و مسائل و مشكلات شهرها به تبع آن نيز گسترش يافته است. در اين ميان بيتوجهي به مسائل شهرسازي همواره شهرهاي كشور را آبستن حوادث مختلفي كرده است و به دليل غفلت از مسائل شهرسازي و زيرساختهاي شهر، همواره در شهرها با بحرانهاي بسياري مواجه هستيم. روز 17 آبان(هشتم نوامبر) در جهت پيشبرد و بالا بردن علاقه به مباحث شهرسازي در ميان عامه مردم و متخصصان در مقياسهاي محلي، ملي و بينالمللي به عنوان روز شهرسازي نامگذاري شده است و در ايران نيز در اين روز مسائل مهم شهرسازي در قالب همايشهايي نقد و بررسي ميشود كه به بهانه اين روز نيم نگاهي به مسائل و موانع رشد شهرسازي در كشور داشتهايم. در ايران نيز روز جهاني شهرسازي در قالب برگزاري همايش بزرگ داشته شده و تا به امروز ١٤ سال است كه مراسم بزرگداشت روز جهاني شهرسازي در تهران توسط دبيرخانه دائمي بزرگداشت روز جهاني شهرسازي برگزار ميشود و اين دبيرخانه درصدد است تا اين روز در تقويم ملي كشور به عنوان روز جهاني شهرسازي ثبت شود.
دكتر الهام اميني، عضو هيئت مؤسس دبيرخانه دائمي بزرگداشت روز جهاني شهرسازي ايران و كارشناس مسائل شهري با بيان اينكه وضعيت موجود شهرهاي كشور از نظر متخصصان، اساتيد و كارشناسان ذيربط مطلوب نيست، گفت: شهرهاي كشور به لحاظ سيما و منظر شهري، كارايي و عملكرد و نهايتاً مسائل زيست محيطي با معضلات جدي مواجه هستند و ميتوان گفت در مجموعه عواملي كه موجب بروز چنين وضعيت نامطلوبي براي شهرهاي كشور شده، عدم اعمال نظارت شهرسازي كه در چند قانون مهم مورد تأكيد قرار گرفته، كاملاً محسوس است.
وي معتقد است وزارت راه و شهرسازي به عنوان نماينده حاكميت براي اعمال نظارت شهرسازي تاكنون به دلايل مختلف به جديت به وظيفه قانوني خود مبني بر نظارت بر حسن اجراي طرحهاي توسعه شهري نپرداخته است و مديريت شهري در خلأ نظارت بر فعاليتهاي شهرسازي، با ناديده گرفتن ضوابط و مقررات شهرسازي و اقداماتي همچون تراكم فروشي، تغيير كاربريهاي گسترده و ... نه تنها قوانين را ناديده گرفته، بلكه حقوق شهروندان را در خصوص برخورداري از شهرهاي زيبا، كارآمد و پاك، تضييع كردهاند.
ابلاغ شيوهنامه نحوه فعاليت مهندسان شهرساز
به گفته عضو هيئت مديره جامعه مهندسان شهرساز ايران، ادامه وضعيت عدم اعمال نظارت شهرسازي موجب خواهد شد تا كيفيت و شرايط زندگي در شهرهاي كشور به مرور كاهش يابد و امكان اصلاح و بهبود شرايط را در آينده اگر غيرممكن نسازد، بسيار با مشكل رو به رو خواهد كرد. البته امروز آگاهي جمعي از مديران وزارت راه و شهرسازي و به خصوص معاونت شهرسازي و معماري نسبت به شرايط نامناسب فعلي و تلاش در راستاي فراهم نمودن زمينههاي لازم براي اعمال نظارت شهرسازي با استفاده از توان و تخصص صاحبان حرفه شهرساز، به فال نيك گرفته ميشود و در اين راستا جامعه مهندسان شهرساز كشور نيز آمادگي كامل خود را براي هر گونه همكاري اعلام ميكنند و در اين رابطه نيز برونسپاري امور و از جمله تشكيل و بهرهبرداري از دفاتر خدمات شهرسازي پيشنهاد ميشود.
مهجور ماندن علم شهرسازي در کشور
به گفته وي، اعمال نظارت شهرسازانه بر تك ساختمانها و به خصوص ساختمانهايي كه شكلگيري آنها داراي تأثير چشمگيري بر بافت پيراموني است، ميتواند به نحو مؤثري از بروز تخلفات جلوگيري كند همچنين ايجاد محدوديت و تعيين شرايط ويژه براي انتخاب مديران شهري و ديگر مديران مناصب تخصصي شهرسازي، يكي از ضرورتهاي فوري براي رفع مشكلات شهرسازي است. متأسفانه بسياري از مديران شهري فاقد بينش و تفكر شهرسازي بوده و شهر را به جاي يك كليت منسجم و هماهنگ، مجموعهاي از تك بناهايي ميدانند كه بدون هماهنگي در كنار هم قرار ميگيرند، بنابراين چنين تفكري يكي از دلايل مهم بروز شرايط نامطلوب فعلي است.
اين استاد دانشگاه معتقد است كه علم شهرسازي و توان و تخصص مهندسان شهرساز در كشور مهجور مانده و آگاهي آحاد جامعه در خصوص نقش و اهميت اين رشته و صاحبان حرفه آن در كاهش مشكلات شهرهاي كشور و همچنين حقوق شهروندي بسيار كم است.
موانع پيش روي رشد علمي شهرسازي در كشور
اميني همچنين به موانع رشد علمي شهرسازي در كشور نيز اشاره كرد و گفت: اين موانع از منظر و ابعاد مختلف رواني، اجتماعي و فرهنگي قابل بررسي است. در حقيقت فقدان طلب و تقاضا و انحصار و تكسونگري مدرسان شهرسازي در كشور، فقدان تبادل علمي و كار گروهي در تحقيق، فقدان فضاي نقد و انتقادپذيري در اين زمينه تأثيرگذار هستند.
وي ميافزايد: توليد علم بيشتر وابسته به قدرت تفكر اعضاي جامعه و قدرت فكر محققان است اما در دانشگاهها دانشجويان، همواره در حال حفظ كردن هستند، نه فكر كردن. در حقيقت اين شيوه اذهان محقق و دانشجو را نه تنها محقق نميكند بلكه بيشتر مقلد بار ميآورد و اين امر مانعي براي توليد علم در اين زمينه ميشود. همچنين وقتي يك موضوع را محقق فقط از يك بعد و از يك جنبه جستوجو كند و به هيچ وجه از نگرش مرسوم فراتر نرود، موجب خواهد شد كه ذهن پژوهشگر فقط در يكسري واژهها و اصطلاحات خاص آن علم محصور و محدود شود و اين نوع نگرش و كار علمي هرگز به توليد علمي نميانجامد. به گفته اين استاد دانشگاه، يكي از ملزومات توليد علم شهرسازي، فعاليت قطبها و انجمنهاي علمي متعدد و نزديك بودن آنها به يكديگر است اما هنوز در جامعه ما تعداد قطبهاي علمي اندك و در عين حال فاقد همكاريهاي لازم در زمينههاي مختلف هستند. بنابراين فقدان اين عامل موجب ميشود كه گاه در يك موضوع خاص ، تحقيقات به طور انباشته صورت گيرد ولي در بعضي موضوعات و شاخهها رد پاي هيچ كار علمي ديده نشود. از طرفي نبود يك فضاي نقد و انتقادپذيري در بين اهل قلم ميتواند يكي از موانع توليد علم باشد. تاريخ علم و دانش به ما نشان ميدهد كه علم و دانش بدون داشتن فضايي كه دانشمندان بتوانند با هم تعامل داشته باشند امكان رشد ندارد. بايد براي توسعه علم اين امكان وجود داشته باشد كه عالمان بتوانند با هم مكالمه و گفتوگو و يكديگر را نقد كنند و روحيه انتقادپذيري هم داشته باشند.
وي با بيان اينكه نقد در فرهنگ ما جا نيفتاده است، گاهي برخوردهاي توهينآميز و مستبدگونه فراواني ديده ميشود، ميگويد: يكي ديگر از موانع رشد علم شهرسازي در ايران ، كاربردي نبودن تحقيقات و نيز استفاده نكردن از تحقيقات علمي دانشگاههاست. مراكز اجرايي و تصميمگيري مديريت شهري ، به نحو مطلوب با مراكز دانشگاهي و علمي در ارتباط نيستند و از اندوختهها و يافتههاي علمي آنها به خوبي استفاده نميشود. در حوزههاي اجرايي مسئولان به متخصصان ، مخصوصاً متخصصان شهرسازي مرتبط مراجعه نميكنند تا از آنها در حل مشكلات و معضلات شهرسازي ، شيوههاي نو و راهحلهاي تازه بخواهند كه اين خود هم مشوق محققان و هم منجر به توليد نظرات و ايدههاي نو خواهد بود. البته با اين همه موانع ، سالهاي اخير جهشهاي خوبي در توليد علم شهرسازي در كشور صورت گرفته است كه نسبت به سالها و دورههاي قبل قابل ستايش و تقدير است، هرچند داراي نقص و كاستي است.