سيد رحيم نعمتي
رصد اخبار مرتبط با حاكميت آلسعود در عربستان طي يك دو هفته اخير نشان ميدهد كه اين حاكميت بيش از هر موقع ديگري دچار تلاطم سهمگين شده است. در ابتداي امر، برنامه 500 ميليارد دلاري نئوم در روز سهشنبه 24 اكتبر به دست محمد بن سلمان، وليعهد و وزير دفاع آل سعود، كليد زده شد كه ميتواند خبر خوشي براي سرمايهگذاران خارجي باشد بهخصوص اينكه او در جهت آب و لعاب دادن به اين برنامه از رو آوردن حكومتش به اسلام ميانهرو گفت. هر چه قدر كه او در آن مراسم از اسلام ميانهرو و دوري از خشونت گفت، در روزهاي بعد اعمالي به شدت خشونتطلبانه را انجام داد كه هم ابعاد داخلي داشت و هم خارجي. در داخل، او ناگهان به سرعت دستور دستگيريهاي گستردهاي را داد كه در فهرست بازداشتشدگان نام 11 شاهزاده عاليرتبه آلسعود هم به چشم ميخورد. در داخل، او از اصابت موشك شليك شده از يمن چنان به خشم آمد كه به صورت مستقيم ايران را متهم كرد؛ اتهامي كه با ارسال نامه به سازمان ملل جهتي تازه يافته و معلوم نيست ماجرا به كجا خواهد كشيد. يك وجه ديگر بعد خارجي مربوط ميشود به استعفاي سعد حريري از مقام نخست وزيري لبنان كه بيشك اشاره و حتي دستور صريح همين محمد بن سلمان بوده و حالا لبنان را به آشوب تازه سياسي كشانده است. اين اتفاقات آن هم به اين سرعت كشتي آلسعود را دستخوش امواج متلاطمي كرده و اطميناني به ناخدايي اين شاهزاده جوان و البته جاهطلب نيست تا بتواند به ساحل امن و رويايي نئوم برساند.
رنگ و لعابي به آلسعودپروژه نئوم مساحتي به اندازه 26 هزار و 500 كيلومتر مربع در غرب عربستان و ساحل درياي سرخ را در بر ميگيرد تا شهري در آنجا ساخته شود كه با نمونههاي معمول تفاوت كامل خواهد داشت. قرار است انرژي لازم اين شهر به طور كامل از انرژي پاك باشد و زيرساخت لازم براي فناوري خودروهاي تمام اتوماتيك در اين شهر ايجاد شود تا شرايط براي يك مركز جديد توريستي فراهم شود. نمايش ويدئويي از اين شهر در مراسم افتتاح برنامه دورنماي آن را نشان ميداد كه تفاوت آشكار با زندگي جاري فعلي در شهرهاي عربستان دارد. زناني در اين ويدئو به نمايش درآمدند كه با فراخ بال در شهر گردش ميكردند و گروههاي موسيقي هم با آزادي ساز خود را ميزدند. بلندپروازي در ساخت اين شهر با نمايش پل هوايي به تصوير درآمد كه با ساخته شدن روي درياي سرخ، عربستان را به مصر و آفريقا متصل ميكند. محمد بن سلمان در مراسم افتتاح برنامه گفت كه قصد دارد با ساخت اين شهر شيوه زندگي را در عربستان فراهم كند كه امروز امكانپذير نيست. او به همين جهت به صورت مستقيم از كنار گذاشتن اسلام افراطي و روي آوردن به اسلام ميانهرو گفت. اين وعده بن سلمان ميتواند خبر خوبي براي سرمايهگذاران به خصوص از نوع خارجي آن باشد كه خيالشان بابت پولي كه در اين نئوم خرج ميكنند راحت باشد اما به راستي او قصد چنين كاري را دارد؟ ريك نواك يك روز بعد از اين ادعاي بن سلمان پاسخ او را با انتشار مطلبي در روزنامه گاردين داد كه به نظرش، ادعاي بن سلمان براي بازاريابي است تا يك تغيير واقعي و براي تأييد سخنانش استناد به مادوي الرشيد، محقق در مدرسه اقتصاد لندن، ميكند كه ميگويد گفتن اين حرفها از سوي بن سلمان «براي جذب سرمايهگذاران و ايجاد يك احساس خوب نسبت به پادشاهي است كه شهرت بدي داشته است.» بن سلمان با ايجاد اين احساس سعي ميكند خود را مبدل به متحدي قابل اطمينان براي غربيها كند چنان كه در مورد رانندگي زنان و حضور آنها در مجامع عمومي همين هدف را در داخل دنبال ميكند اما روزهاي بعد نشان داد كه او در اعمال خشونت چيزي كمتر از حكمرانان سابق آلسعود ندارد.
خشونت داخلي چند روز بعد از مراسم افتتاح نئوم و آن ادعاهاي خوشرنگ و لعاب بن سلمان نگذشته بود كه او تهاجمش را براي دستگيريهاي گسترده شروع كرد. نامهاي مهم و قابل توجهي در فهرست دستگيرشدگان ديده ميشد؛ از متعب بن عبدالله و تركي بن عبدالله، فرزندان پادشاه پيشين آلسعود، تا وليد بن طلال بن عبدالعزيز، شاهزاده ثروتمند و بكر بن لادن، برادر بن لادن مشهور و رئيس شركت بن لادن و چهار وزير كابينه آلسعود. دستگيريها به بهانه مبارزه با فساد و چند ساعت بعد تشكيل كميتهاي به همين نام به فرمان سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه آل سعود، انجام شد و دادستاني كل آلسعود هم مدعي شده از 208 نفر بازجويي كرده و از اختلاس 100 ميليارد دلاري ميگويد. وجود فساد اقتصادي در نظام بسته و مطلقه آلسعود نه چيز عجيبي است و نه تازه اما اين نوع رفتار نشان ميدهد كه مسئله اصلي نه اقتصادي بلكه سياسي است. دستگيري متعب اين امكان را براي بن سلمان فراهم كرد تا او را از مقام رياست سلطنتي عزل كند. تا اين اهرم قدرت از رقيب قديمي گرفته شود و در اين بين، بايد از منصور بن مقرن و عبدالعزيز بن فهد گفت كه هر دو در جريان دستگيريها كشته شدند. دستگاه تبليغاتي آلسعود مدعي شد كه اولي در جريان سانحه هوايي مرده و دومي هم به دليل بيماري اما بعد معلوم شد كه منصور در حال فرار از عربستان براي نجات از دستگيري با شليك موشك به هليكوپترش كشته شده و عبدالعزيز هم در جريان تيراندازي مأموراني كه براي دستگيري او آمده بودند. اين حد از خشونت جاي ترديدي نميگذارد كه بن سلمان براي قبضه كردن قدرت از هيچ اقدامي حتي كشتن افراد نزديك خود فروگذاري نميكند و روشن است كه در اين نوع رفتارش خبري از ميانهروي نيست.
بيثباتي منطقهبيثباتي منطقه مبدل به قاعده اصلي رفتار بن سلمان در بعد خارجي شده و در اين روزها به اوج خود رسيده است. او اول به بهانه اصابت موشك يمني به فرودگاه بينالمللي ملك خالد در رياض، پايتخت آل سعود، ايران را متهم به دخالت نظامي مستقيم در خاك عربستان كرد و حالا نامهاي به سازمان ملل فرستاده تا اين موضوع را به صورت رسمي به اطلاع آن سازمان رسانده باشد. كمي بعد از اين اتفاق بود كه سعد حريري در مقابل دوربينهاي تلويزيوني حاضر شد تا متن استعفاي خود را قرائت كند؛ متني كه بيشتر هجونامهاي عليه ايران بود. اين متن استعفاي او تنها موضوع عجيب در رفتار حريري نبود بلكه قرائت اين متن در رياض به جاي دادن آن به ميشل عون، رئيسجمهور لبنان، بود كه رفتاري خارج از عرف نخست وزيران لبنان به حساب ميآمد. در واقع، نحوه قرائت اين متن به حدي غيرطبيعي بود كه كمتر كسي در لبنان را نسبت به صداقت آنچه از حريري ميديدند و ميشنيدند، قانع ميكرد و تصور بازداشت حريري توسط بن سلمان رفته رفته در لبنان قوت ميگرفت. اين تصور آنقدر پيش رفت كه عون استعفاي حريري را نپذيرفته و به صورت رسمي از آلسعود استرداد او را به لبنان خواسته و حتي دولت لبنان از امانوئل مكرون، رئيسجمهور فرانسه، خواسته تا در سفرش به عربستان براي آزادي حريري پادرمياني كند. خبرها حاكي از اين است كه بن سلمان ميخواهد بهاءالدين حريري، برادر بزرگتر سعد، را به رياض فراخواند تا او را به جاي برادر كوچكترش براي رهبري حزبالمستقبل و جريان 14 مارس قرار بدهد و حتي تمام خانواده حريري هم براي اين نقل و انتقال به رياض فراخوانده شدهاند. بن سلماني كه ايران را متهم به بيثبات كردن منطقه ميكند، با گروگان گرفتن نخستوزير لبنان پا را فراتر از هر مقياس و معيار بيثبات كردن منطقه و دخالت در امور داخلي كشورهاي منطقه گذاشته است و همين نيز نوعي بدبيني در اقشار مختلف لبناني نسبت به نيت او ايجاد كرده است. گروگان گرفتن سعد حريري جداي از به گروگان گرفتن عبدربه منصور هادي، رئيسجمهوري مستعفي يمن، به همراه اعضاي كابينه ادعايي اوست كه مدتهاست در رياض نگهداشته شدهاند و با وجود درخواستهاي مكرر منصور هادي و حتي نوشتن نامه به سلمان بن عبدالعزيز براي بازگشت به يمن، اجازه رفتن به او داده نميشود. اين نوع رفتار خشن و بيپرواي بن سلمان است كه باعث شده پل پيلار، رئيس سابق بخش تحليل عمليات در سيا، مقالهاي در مجله امريكايي نشنال اينترست منتشر كند و بنويسد: «سلطهاي كه پادشاه سعودي و پسرش وليعهد بيتجربه و زيادهخواه اين كشور در حال اعمال آن هستند، فروپاشي نظام اين كشور را حتمي و واقعي ساخته است» و به امريكا هشدار بدهد كه اگر سياستهاي فعلي امريكا در قبال بازيگران كنوني خليج فارس و به خصوص «اين جوان خودكامه» ادامه پيدا كند، امريكا هم شريك او خواهد بود. روشن است كه اين هشدار پيلار خلاف انتظاري است كه بنسلمان با پردهپرداري از برنامه نئوم دارد و ميخواهد غربيها به او نگاهي ملايم داشته و همراه او باشند. او اين نگاه را در چشم افرادي مثل دونالد ترامپ، رئيسجمهوري امريكا، ديده كه درست ساعاتي بعد از انتشار دستگيريها در رياض با ارسال پيام توييتري حمايت خود را از بن سلمان اعلام كرد. شايد مكرون به عربستان رفته تا همين نگاه را به بن سلمان نشان بدهد و البته از خوان نئوم هم بهرهاي ببرد اما واقعيت منطقه و نقش بن سلمان در بيثبات كردن آن تحليل پيلار و هشدار او را تأييد ميكند. اين هشداري است كه دير يا زود نشانههاي آن معلوم خواهد شد چنان كه تجاوز نظامي فاجعهبار بن سلمان به يمن از قبل معلوم كرده و حالا لبنان بار ديگر نشان ميدهد كه به اين شاهزاده جوان و رفتار او اعتماد و اطميناني نيست و نميتوان با ناخدايي او به ساحلي رسيد كه نمايش آن در مراسم افتتاح نئوم ديده شد.