مهدی ارجمند
سن زيادي ندارد، شايد 16 يا 17 سال، رفتن به كافه و كشيدن قليان يكي از تفريحات هميشگي او با دوستانش است. هر وقت فرصتي پيدا مي‌كند با دوستانش به كافه مي‌آيد و به قول خودش براي رفع خستگي و تفريح، قليان مي‌كشد.
امشب هم يكي از همان شب‌هاست و مسعود پسربچه نوجوان و كم‌سن و سال به اتفاق چند نفر از دوستانش به كافه آمده‌اند. براي تهيه گزارش به اين كافه آمده‌ام. قرار است با صاحب كافه صحبت كنم. درباره اينكه بيشتر مشتري‌هايش از چه قشري هستند اما وقتي سرگرم صحبت با صاحب كافه هستم چشمم به اين نوجوان كم سن و سال مي‌افتد كه به گفته صاحب كافه او و دوستانش مشتري يك شب در ميان اين كافه هستند.
صاحب كافه او را مسعود صدا مي‌زند و با هم سلام و عليك گرمي مي‌كند. اين نوجوان و دوستان كم سن و سالش مشتري‌هاي دائمي اين كافه هستند. يك گوشه‌اي از كافه روي يكي از تخت‌ها ولو مي‌شوند و چند دقيقه بعد يكي از كارگران كافه با يك قليان ميوه‌اي سر ميز آنها حاضر مي‌شود. دوستانش قليان را مي‌گيرند و اولين پك به قليان را مسعود مي‌زند. در حالي كه به پشتي روي تخت تكيه داده پك محكمي به قليان مي‌زند، نفسش را در سينه حبس مي‌كند و دود سفيد قليان را از دهان و سوراخ‌هاي بيني‌اش بيرون مي‌دهد.
چهره مسعود در هاله‌اي از دود سفيد قليان پنهان مي‌شود. چند ثانيه بعد دوباره پك محكمي به قليان مي‌زند. اين بار سرش را بالا مي‌گيرد و به نقطه‌اي از كافه خيره مي‌شود. دود سفيد قليان صورت مسعود را دوباره پنهان مي‌كند.
قليان بدترين دخانيات
شايد مسعود كم سن و سال نمي‌داند قليان بدترين نوع دخانيات است وگرنه توجيهي مثل رفع خستگي و تفريح كنار دوستان براي اين دخانيات خطرناك نداشت. او يك شب ديگر را هم با دوستانش در كافه گذراند و ريه‌هاي سالم و جوانش را به دود خطرناك قليان آلوده و سمومي را وارد بدنش كرد كه اثرات خطرناك آن در سال‌هاي آينده خود را در بدن اين نوجوان نشان خواهد داد.
حكايت مسعود شايد حكايت برخي ديگر از نوجوانان و جوانان زير پوست اين شهر باشد كه خواسته يا ناخواسته به مصرف سيگار و قليان عادت كرده‌اند و با استنشاق دود ناشي از سيگار و قليان آسيب‌هاي جدي به ريه‌هاي خود وارد مي‌كنند. نكته نگران‌كننده اين است كه بيشترين مشتري‌هاي كافه‌ها را نوجوانان و جوانان تشكيل مي‌دهند. اين را وقتي با صاحب كافه صحبت مي‌كنم تأييد مي‌كند و مي‌گويد: «واقعيت اين است كه بيشتر مشتري‌هاي ما در اين كافه را نوجوانان و جوانان تشكيل مي‌دهند و هر شب در اين كافه نوجوانان و جوانان زيادي تنها يا به اتفاق ساير دوستان خود براي استعمال قليان مي‌آيند». او مي‌گويد: «راستش را بخواهيد من هم از مصرف سيگار توسط نوجوانان كم سن و سال ناراحت هستم. واقعيت اين است كه من هم قبول دارم استفاده از قليان و سيگار ضرر دارد اما خب اين كار من است و من كه نمي‌توانم به مشتري‌هايم بگويم به كافه نيايند. من از اين راه كاسبي مي‌كنم اما راستش خودم هم گاهي اوقات ناراحت مي‌شوم. حتي چند بار تصيم گرفتم شغلم را تغيير دهم اما واقعيت اين است كه شغل ديگري سراغ ندارم و سال‌هاي سال است در اين كار هستم و تغيير دادنش برايم سخت است».
دختران، مشتري‌هاي جديد كافه‌ها
او در ادامه صحبت‌هاي خود مي‌گويد: «علاوه بر مصرف سيگار توسط نوجوانان كم سن و سال چيزي كه بيشتر آزاردهنده است مصرف قليان توسط دختر خانم‌ها و بانوان است. ما اينجا مشتري‌هايي داريم كه تقريباً دائمي هستند و هر شب به اين كافه مي‌آيند و قليان مصرف مي‌كنند». او مي‌افزايد: «اين دختر خانم‌ها گاه تنها هستند و گاه با دوستان‌شان به كافه مي‌آيند. ساعتي را در كافه مي‌نشينند و انواع قليان ميوه‌اي مصرف مي‌كنند». واقعيت اين است كه مصرف دخانيات اعم از سيگار و قليان شايد تنها سوژه گزارشي باشد كه تكرار در نوشتنش خيلي نياز به ذكر دلايل متعدد نداشته باشد اما گرايش نوجوانان كم سن و سال، افزايش ميزان قليان و سيگار در ميان دختران و نيز ورود انواع دخانيات جديد به شيوه‌هاي متعدد و با هدف تشويق نوجوانان و جوانان براي استعمال آنها باعث شده تا گزارش‌هاي مطبوعاتي با موضوع قليان و سيگار، همراه با تذكرات پزشكي و هشدارهاي اجتماعي باشد. قليان كه متأسفانه به مراتب بدتر از سيگار است اين روزها خيلي راحت‌تر از هر دخانيات ديگري در دسترس عموم مردم خصوصاً نوجوانان و جوانان است و درج عباراتي همچون «از ورود افراد زير 18 ساله معذوريم» بر سردر كافه‌ها شوخي‌اي بيش نيست و در كافه‌هاي شمال تا جنوب تهران در كنار افراد مختلف، نوجوانان و جوانان كم سن و سال و نيز دختراني را مي‌بينيم كه بدون هيچ نگراني از آثار زيانبار و خطرناك مصرف دخانيات، به استعمال قليان مي‌پردازند.
قليان جيبي، خطر جديد بيخ گوش جوانان
اين همه در حالي است كه پزشكان و كارشناسان سلامت تاكنون درباره اثرات زيانبار و بسيار خطرناك مصرف دخانيات اعم از سيگار و قليان خصوصاً مصرف مداوم آن هشدار داده‌اند.
با اين حال برخي نوجوانان و جوانان بدون توجه به هشدارهاي پزشكان و فعالان سلامت به مصرف قليان و استعمال سيگار مي‌پردازند كه بدون شك براي سلامتي آنها بسيار خطرناك است، كما اينكه به اعتقاد پزشكان و بنا بر هشدارهاي آنها يك پك قليان برابر با مصرف 70 نخ سيگار است. در اين ميان اما شاهد ورود ترفندهاي جديد براي افزايش علاقه و انگيزه نوجوانان و جوانان براي مصرف سيگار و قليان هستيم كه ورود قليان‌هاي جيبي و سيگارهاي الكترونيكي نمونه‌اي جديد از اين ترفند‌ها است.
قليان جيبي شگرد تازه‌اي است كه براي افزايش انگيزه افراد خصوصاً نوجوانان و جوانان براي مصرف سيگار و قليان به كار مي‌رود. بر اساس برخي ادعاهاي مطرح شده، مصرف قليان جيبي و سيگارهاي الكترونيكي ضرري ندارد و حتي راهكاري براي ترك مصرف دخانيات است اما به اعتقاد پزشكان و كارشناسان حوزه بهداشت و درمان، استفاده از اين وسيله جديد نه تنها راهكار مناسبي براي ترك دخانيات نيست بلكه ضررهاي بسيار زياد و جبران‌ناپذيري دارد. با اين حال اين نوع وسيله جديد كه از آن به عنوان يك ترفند از سوي شركت‌هاي مختلف با هدف كسب سود نام مي‌برند، راهي بازار شده تا با دلايل غيرعلمي راهكاري براي ترك سيگار، بيشتر از هر وقت ديگري نوجوانان و جوانان را براي استعمال سيگار و قليان تشويق كنند.
اين موضوع را دكتر بيژن احمدزاده پزشك عمومي و مسئول كلينيك ترك اعتياد نيز تأييد مي‌كند و مي‌گويد: متأسفانه اين روزها شاهد تبليغات و فروش قليان‌هاي جيبي و سيگارهاي الكترونيكي هستيم كه در واقع شعارشان راهكاري مؤثر براي ترك يا كاهش مصرف سيگار است، اما واقعيت اين است كه اين وسيله نه تنها راهكاري براي ترك يا كاهش مصرف دخانيات نيست بلكه مي‌تواند عاملي براي افزايش علاقه و انگيزه افراد براي مصرف دخانيات باشد.
سيگار الكترونيكي وسيله‌اي است كه استعمال دخانيات را شبيه‌سازي مي‌كند. اين وسيله كه ظاهري شبيه سيگار دارد، به واسطه توليد بخاراتي كه بو و طعم شبيه سيگار دارند، حس كشيدن سيگار را به مصرف‌كننده القا مي‌كند. در كشورهاي مختلف، قوانين متفاوتي درباره مصرف سيگار الكترونيكي وجود دارد و با افزايش ارزش بازار آن تا مرز 3 ميليارد دلار، بسياري از شركت‌هاي بزرگ توليد سيگار، به سرمايه‌گذاري در اين حوزه پرداخته‌اند. در تبليغات آنها براي جذب مشتري قيد مي‌شود بدون بو، بدون سياهي دندان و خيلي چيز‌هاي ديگر. همچنين با آمدن قليان جيبي كار مصرف‌كنندگان قليان راحت شده و همه جا قليانشان را همراهشان دارند. دكتر احمدزاده ورود اين وسيله‌ها را ترفندهايي از سوي برخي شركت‌ها و كمپاني‌هاي بزرگ تجاري به منظور كسب سود عنوان مي‌كند و مي‌گويد: مصرف دخانيات در دنيا ميلياردها دلار گردش مالي دارد و در اين ميان كمپاني‌هاي بزرگ دنيا براي كسب سود بيشتر دست به هر كاري مي‌زنند كه نمونه آن توليد و عرضه سيگار الكترونيكي و قليان‌هاي جيبي است.
او مي‌افزايد: واقعيت اين است كه اين وسايل خود به خود به افزايش علاقه‌مندي براي مصرف سيگار و قليان كمك مي‌كنند چراكه با اين وسيله استفاده از دخانياتي مثل قليان ساده‌تر، همگاني‌تر و همه مكاني و همه زماني مي‌شود و فرد براي استعمال قليان نيازي به حضور در كافه يا مكان‌هاي ديگري مثل منزل ندارد بلكه با در دست داشتن اين وسيله حتي در سفر و پشت فرمان اتومبيل هم مي‌تواند قليان مصرف كند.
صحبت‌هاي اين پزشك و كارشناس ترك اعتياد در حالي است كه خبرگزاري ايرنا نيز چندي پيش در گزارشي به تأثيرات منفي و مضرات سيگار الكترونيكي پرداخت.
به گزارش ايرنا به نقل از گاردين، مطالعه روي نمونه‌هاي حيواني نشان مي‌دهد كه قرار گرفتن در معرض بخار سيگار الكترونيكي، سبب آسيب ريه و منجر به عفونت مي‌شود. بخار e- cigarettes حاوي راديكال‌هاي آزاد (اتم‌ها و مولكول‌هايي كه براي سلول‌ها سمي هستند) است و به ريه آسيب مي‌زند.
سطح ماكروفاژهاي ريه افرادي كه سيگار الكترونيكي مي‌كشند، بيشتر از حد نرمال است. ماكروفاژ يك نوع سلول سفيد خون است كه سلول‌هاي آسيب‌ديده و مرده را حذف مي‌كند. مدل‌هاي حيواني نشان مي‌دهد كه اين عارضه در صورت بروز آنفلوآنزا و ذات‌الريه جدي‌تر مي‌شود. برخي افراد سيگار الكترونيكي را جايگزين سالمي براي سيگار مي‌دانند در حالي كه سازمان غذا و داروي امريكا (FDA)، سازمان بهداشت جهاني (WHO) و انجمن تنفس اروپا، به هيچ عنوان اين ادعا را قبول ندارند و سيگار الكترونيكي را جايگزين مطمئن سيگار نمي‌دانند.
سازمان بهداشت جهاني چندي پيش خواستار تصويب قوانين جدي‌تر و ممنوعيت‌هاي بيشتري در مورد استعمال سيگار الكترونيكي به ويژه در محيط‌هاي بسته و فروش آن به كودكان و نوجوانان شد.
اين سازمان گزينه‌هاي قانوني مختلفي از جمله ممنوعيت نصب دستگاه‌هاي فروش خودكار سيگار در اماكن عمومي، توقف فروش تنباكوي شيرين و طعم‌دار و همچنين ممنوعيت تبليغات در خصوص منافع استفاده از سيگارهاي الكترونيكي (از جمله كاربرد آن در ترك سيگار) را پيشنهاد كرد.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهاني، دود حاصل از سيگارهاي الكترونيكي صرفاً بخار آب نيست، بلكه حاوي نيكوتين و ذرات معلقي است كه انتشار آن در محيط‌هاي بسته مي‌تواند به سلامت افراد آسيب وارد كند.
نيكوتين مايع موجود در سيگار الكترونيكي از طريق چشم و پوست كودكان جذب مي‌شود و عوارض جانبي مانند استفراغ، حالت تهوع، بيش‌فعالي، احساس گرگرفتگي، سرگيجه، تپش قلب و سوزش چشم در اين كودكان مشاهده شده است.
در ادامه اين گزارش آمده است كه سيگار الكترونيكي هرگز به ترك سيگار كمك نمي‌كند و باور اينكه
e- cigarette باعث كاهش تمايل مغز به سيگار مي‌شود كاملاً غلط است.
هشدار دوباره براي بيداري از خواب خرگوشي
اين همه در حالي است كه تحقيقات انجام شده بارها و بارها رابطه مستقيم بين مصرف سيگار و قليان و سرطان را تأييد كرده است. بر اساس تحقيقات، استعمال سه تا پنج سال قليان مي‌تواند موجب سرطان خون شود و پس از 15 سال قليان كشيدن مداوم، ابتلا به سرطان ناشي از بنزن (ماده شيميايي) مانند سرطان خون قطعي است.
پزشكان درباره مضرات استفاده از قليان‌هاي جيبي و سيگارهاي الكترونيكي اعتقاد دارند قليان‌هاي جيبي يا الكترونيكي كه توسط باتري ليتيومي و درگاه USB ايجاد حرارت مي‌كنند، در ابتدا با هدف ترك سيگار توليد و عرضه شدند، هم‌اكنون بسياري از جوانان به استعمال اين قليان‌ها معتاد شده‌اند.
به عقيده پزشكان، در اين قليان‌ها از تنباكوي معسل استفاده مي‌شود و در قليان‌هاي جيبي عصاره تنباكوي معسل به صورت مايع درآمده و استفاده مي‌شود كه همه آسيب‌هاي قليان را دربر مي‌گيرد و همچنين به علت حمل آسان و دسترسي راحت احتمال استفاده آن از قليان بيشتر است. قليان‌هاي جيبي به علت تركيب شدن مواد با فلزات سنگين، مي‌تواند برخي از بيماري‌ها مانند انواع سرطان و بيماري‌هاي قلبي، فشار خون يا تنفسي را ايجاد كند. با اين حال با ترفندي جديد شاهد ورود قليان‌هاي جيبي و سيگارهاي الكترونيكي در بازار هستيم كه افراد مختلف علاقه‌مندي و انگيزه بيشتري براي مصرف قليان و سيگار پيدا مي‌كنند. حالا بايد منتظر ماند و ديد آيا با وجود هشدارهاي فراوان درباره مضرات و تأثيرات منفي استفاده از وسايلي مانند سيگار الكترونيكي و قليان‌هاي جيبي، متوليان امر براي جلوگيري از عرضه اين نوع وسايل كه تبليغاتي دروغين دارد و تأثيرات منفي از خود به جاي مي‌گذارد چه تصميمي خواهند گرفت؟ آيا اين موضوع در سايه خوش‌خيالي و خواب خرگوشي متوليان به فراموشي سپرده مي‌شود يا اين بار اقدامي جامع در خصوص جلوگيري از عرضه اين وسايل صورت مي‌گيرد تا تأثيرات مخرب و زيان‌هاي مصرف دخانيات اعم از قليان و سيگار، حداقل در همان حد قبلي خود باقي بماند و بيشتر نشود.
