دونالد ترامپ جمعه شب با نطق خود ضمن فحاشی و اتهامافکنی علیه ایران، صدور دستور تحریمهای جدید علیه سپاه و ارسال برجام برای بازنگری به کنگره واکنشهای دامنهدار جهانی را باعث شد. گذشته از واکنشهای ایران، استقبال آلسعود و تل آویو از پرخاشگری ترامپ که قابل انتظار بود، معنادارترین این واکنشها متعلق به رهبران اروپایی بود که بر پایبندی خود به برجام و در عین حال به شکلی مزورانه بر نگرانی از برنامه موشکی ایران تأکید کردند. در سطح داخلی امریکا هم در میان خیل واکنشها هیلاری کلینتون، وزیر خارجه سابق امریکا در یکی از معدود اظهارنظرهای منطقی نطق ترامپ را پایان اعتبار امریکا خواند. ایران هم از زبان وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد نمیتواند با خروج امریکا به توافق ادامه دهد.
وزیر امور خارجه کشورمان علاوه بر واکنشهای معمول توئیتری خود، در نامهای به مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هشدار داد که ایران نمیتواند به اجرای یکجانبه توافق ادامه دهد، در حالی که یکی از اعضای کلیدی آن با بهانهجوییهای نامربوط و بیپایه بر نقض مفاد برجام اصرار میورزد. وی افزود: برجام ثابت کرد حتی پیچیدهترین موضوعات بینالمللی را میتوان از طریق گفتوگو، مذاکره و همکاری سازنده حل کرد. ظریف ادامه داد: من معتقدم که موضع برد ـ برد که برجام بر اساس آن نهاده شده است، میتواند یک مثال خوب برای حل مناقشات و بحرانهای بینالمللی و منطقهای به خصوص در خاورمیانه باشد. اما در سطح داخلی امریکا نمایندگان جمهوریخواه و دموکرات کنگره امریکا واکنشهای متفاوتی به سخنرانی ضد ایرانی ترامپ نشان دادند. در حالی که قانونگذاران جمهوریخواه امریکا از اظهارات ضدایرانی ترامپ استقبال کردند، سناتورهای دموکرات آن را باعث عواقب خطرناک برای امریکا و متحدانش دانستند. سناتور ایرانستیز «جان مککین»، رئیس کمیته خدمات مسلح سنا با بیان اینکه استراتژی ترامپ، تغییری بود که باید مدتها پیش در سیاست خارجی امریکا اعمال میشد، گفت ایران سالها از اقداماتی که انجام داده، فرار میکرده است. مککین همچنین افزودکه نظامیان ایالات متحده از مواضع جدید کاخ سفید در مورد حکومت ایران دفاع میکنند و تهدید کرد که من و همکارانم در کنگره به طرح قوانین جدیدی که تحریمها علیه ایران را افزایش بدهد ادامه خواهیم داد و ایران را مسئول همه رفتار خرابکارنهای خواهیم دانست که در منطقه در جریان است.
کوین مک کارتی، رهبر اکثریت جمهوریخواه مجلس نمایندگان امریکا هم روز جمعه تأکید کرد: «من متعهد به همکاری با ترامپ برای اصلاح و برطرف کردن اشکالات توافق هستهای ایران هستم.» در سوی دیگر «برد شرمن»، نماینده دموکرات از کانزاس با بیان اینکه اولین کسی بود که دو سال پیش با تصویب توافق هستهای در کنگره مخالفت کرده بود، تأکید کرد اگر امریکا برجام را لغو کند، دیگر نمیتوان بر محدودیتهای هستهای ایران نظارت یا تسلط داشت یا آن را تشدید کرد. «بن کاردین»، سناتور ارشد دموکرات با تأکید بر اینکه عدم تأیید توافق هستهای از سوی ترامپ یکی از خطرناکترین تصمیمهایی است که گرفته، گفت اکنون کنگره باید به جهانیان نشان دهد که حمایت دو حزبی در امریکا برای حفظ تعهداتش در برجام وجود دارد. هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه سابق امریکا که ظاهراً در فکر نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری بعدی هم هست، به شبکه خبری سیانان گفت: «بیاعتمادی دونالد ترامپ به توافق هستهای ایران مخرب و پایان اعتماد و اعتبار امریکا در نزد جهانیان بود.» وی گفت: «ما رئیسجمهورهای مختلفی داشتیم ولی معتقدم که این رئیسجمهور (دونالد ترامپ) اعتماد و اعتبار امریکا را با سخنانش درباره مهمترین مذاکراتی که باید آن را حفظ میکرد، به پایان رسانده است.» وی افزود: «همچنین این امر موجب اهمیت دادن به ایران میشود و اگر ایران به توافق هستهای پایبند باشد که همه نشانهها حاکی از این مسئله (پایبندی) است، در این صورت ما به جای اینکه ایران را منزوی کنیم این کشور را در معرض دید قرار خواهیم داد و در نتیجه ما کوچک و احمق به نظر میآییم و این همان چیزی است که به نفع ایران خواهد شد.»
واکنشهای جهانی
دولتهای متحجر و غیردموکراتیک حاشیه خلیجفارس یعنی عربستان، امارات، بحرین و دولت فراری یمن با صدور بیانیههای رسمی به همراه رژیم صهیونیستی با استقبال از مواضع ترامپ نشان دادند که رژیم متجاوز و جعلی تنها متحدان واقعی ترامپ در ایرانستیزی هدفمند وی هستند. بنیامین نتانیاهو لحظاتی پس از اتمام سخنرانی دونالد ترامپ علیه ایران در صفحه توئیتر خود نوشت: «به رئیسجمهور ترامپ برای تصمیم شجاعانهاش در قبال توافق هستهای ایران تبریک میگویم.» اما در اروپا ضمن آنکه شاهد واکنش سریع فدریکا موگرینی در رد اظهارات ترامپ در امکان خروج از برجام بودیم، رهبران فرانسه، انگلیس و آلمان در بیانیهای مشترک بر پایبندی خود به برجام و اجرای کامل آن از سوی همه طرفها تأکید و تصریح کردند که این توافق با منافع امنیت ملی آنها همسو است ولی در عین حال آنها هم مانند ترامپ درباره برنامه موشکی و فعالیتهای منطقهای ایران ابراز نگرانی کردند و به همراهی با امریکا در این باره وعده دادند. در بیانیه اروپاییها آمده است: به همین دلیل، ما دولت و کنگره ایالات متحده را ترغیب میکنیم که پیش از هر اقدامی، مثل بازگرداندن تحریمهای رفع شده به واسطه توافق، که ممکن است برجام را تضعیف کند، پیامدهای آن را بر امنیت امریکا و متحدانش در نظر بگیرد. در بیانیه مرکل، ماکرون و می همچنین آمده است: ما همزمان با تلاشمان برای صیانت از برجام، نگرانی خود را از برنامه موشک بالستیک ایران و فعالیتهای منطقهای آن که منافع و امنیت اروپا را نیز متأثر میکند، ابراز میداریم. این رهبران اروپایی افزودند: ما آمادهایم اقدامات متناسب بعدی در قبال این مسائل را در همکاری نزدیک با ایالات متحده و دیگر طرفهای مرتبط اتخاذ کنیم.
بازنگری بعید است،اما برجام مرده!
خبرگزاری فاکسنیوز نزدیک به جمهوریخواهان در سرمقالهای روز شنبه ۲۲ مهرماه اگرچه در دفاع از سخنان دیروز دونالد ترامپ نوشت که رئیسجمهوری ایالات متحده کاملاً حق دارد که توافق هستهای با ایران را محکوم به مرگ کند اما افزود: شاید بهتر بود ترامپ با قاطعیت بیشتری در این مورد عمل میکرد و یک خروج کامل از این توافق هستهای را همان دیروز اعلام میکرد، زیرا سپردن تصمیمگیری در مورد آینده این توافق به کنگره و رهبران کشورهای اروپایی برای تنظیم و بازنویسی آن، اگرچه میتواند صورت بگیرد، اما در عالم واقعیت امری بسیار بعید بهنظر میرسد. بر اساس این گزارش، بعید است کنگره در این راه، قدم مشخصی بردارد زیرا بسیاری از جمهوریخواهان میانهرو که تحت نفوذ دموکراتها قرار دارند بیم آن دارند که هرگونه تغییری در متن توافق به خروج ایران از آن منجر شود.
از سوی دیگر وبگاه شبکه خبری سیانان از به جریان افتادن طرحهای اعمال فشار در کنگره خبر داد. در سنا طرحی از سوی «باب کورکر»، رئیس کمیته روابط خارجی این مجلس، همراه با «تام کاتن»، سناتور تندرو ضدایرانی در حال تدوین است که خواستار بازگرداندن خودکار تحریمها علیه ایران، در صورت تخطی این کشور از محدودیتهای جدیدی است که شرایط آن در همین طرح تعیین خواهد شد. هدف از این طرح، برطرف کردن مفادی است که کاخ سفید و مخالفان برجام در امریکا از آن بهعنوان «نقایص» توافق هستهای یاد میکنند. کورکر گفت که این طرح را تا هفته آینده ارائه خواهد کرد و امیدوار است با طی روال قانونی پیشبرد آن تا 90 روز آینده، آن را به قانون تبدیل کند. مطابق این گزارش، نسخه پیشنویسی از این طرح که در مجلس نمایندگان امریکا در حال توزیع است، از ایران خواسته ظرف شش ماه آینده با محدودیتهای جدید در زمینه فعالیتهای هستهای خود موافقت کند. طرحی هم در مجلس نمایندگان از سوی «پیتر روسکام» تدوین شده که خواستار آن است که در صورت امتناع ایران از پذیرش محدودیتهای جدید در زمینه برنامه موشکی، فعالیتهای تسلیحاتی و عدم اجازه بازرسیهای نظامی، تمامی تحریمهای رفعشده علیه ایران بهموجب برجام را بازگرداند. این طرح قانونی، همچنین شرایط جدیدی یعنی ابدی کردن درباره بندهای موسوم به «غروب آفتاب» وضع میکند. منظور از این بندها، بهگفته مخالفان برجام، محدودیتهایی مانند غنیسازی یا استفاده از سانتریفیوژها از سوی ایران است که بین 10 تا 15 سال بعد از اجرایی شدن توافق، از بین میروند.
سناتور روس: ایران را آزمایش نکنید
نایب رئیس کمیته امور دفاعی و امنیتی شورای فدراسیون (سنای) روسیه تأکید کرد که دونالد ترامپ، رئیسجمهوری امریکا بهتر است سعی نکند قدرت مقاومت جمهوری اسلامی را به آزمایش بگذارد، برای اینکه توان بالقوه ایران به مراتب بسیار بیشتر از امکانات کرهشمالی است. «فرانس کلینتسویچ» در گفتوگو با خبرگزاری «نووستی» گفت که بعید نیست اظهارات ترامپ درباره ایران، از جمله مواردی باشد که وی مانند برخورد با کرهشمالی، «فقط از دور خط و نشان کشیده» و صرفاً قصد خودنمایی دارد. وی افزود: «ولی با توجه به رفتار عجیب و غریب دونالد ترامپ، در هر صورت امیدوارم که وی دچار چنین اشتباهی در مورد ایران نشود، برای اینکه خارج شدن امریکا از توافق پاریس یا سازمان یونسکو، با موضوع لغو توافق هستهای با ایران، از لحاظ امنیت جهانی، بهطور اصولی تفاوت بسیار زیادی دارد.»