شاهد توحيدي
انقلاب اسلامي به عنوان يكي از مهم‌ترين رويدادهاي تاريخ معاصر ايران يا حتي مهم‌ترين آن، داراي مقاطع و برهه‌هاي سرنوشت‌ساز مخصوص به خود است؛ مقاطعي كه انقلاب را در مسير كاميابي و پيروزي قرار داد. يكي از مهم‌ترين اين مقاطع كه تأثير شگرفي در پيروزي انقلاب اسلامي و سرنگوني رژيم سلطنتي در ايران داشت ماه محرم است. در اين ماه حركت انقلاب متأثر از حركت انقلابي و بزرگ امام حسين(ع) شتاب بيشتري گرفت و با تجمع مردم در مساجد براي برگزاري عزاداري سيدالشهدا و يارانش، انقلابيون به‌خصوص واعظين، خطبا و روحانيان انقلابي توانستند با ايراد خطبه و سخنراني‌هاي متعدد پيام امام و انقلاب را به آنها رسانده و آنها را آگاه كنند و مردم را در راه مبارزه عليه رژيم پهلوي ثابت قدم سازند.
از بعد سياسي نيز حركت انقلاب در اين ماه از شتاب بيشتري برخوردار بود و اين شتاب باعث شد تا دولت نظامي ازهاري كه رژيم به عنوان آخرين راه‌حل براي نجات خويش بدان متوسل شده بود، در اثر امواج خروشان انقلاب در ماه محرم متلاشي شده و بعد از برگزاري تظاهرات باشكوه مردم در روزهاي تاسوعا و عاشوراي محرم 57 ش و قطعنامه مؤثر، كوبنده و تعيين‌كننده آن-كه خواسته مردم را مبني بر بازگشت امام، سرنگوني رژيم سلطنتي و برقراري حكومت اسلامي اعلام مي‌كرد- شاه و حاميان خارجي‌اش مطمئن شدند كه عمر رژيم سلطنتي به پايان رسيده و شاه با حمايت حاميان خارجي‌اش تلاش‌هاي خود را براي برپايي يك حكومت غيرنظامي و خروج خود از كشور آغاز كرد.
تحقيقي كه در معرفي آن سخن مي‌رود با توجه به اين پيش‌فرض نوشته شده كه ماه محرم 57 و حوادث آن نقشي كليدي و حياتي در به شكست كشاندن رژيم‌پهلوي و پيروزي انقلاب بازي كرده است، چنان‌كه حوادث روزهاي نخستين اين ماه عملاً هيمنه حكومت نظامي‌اي را كه رژيم براي بقاي خود به آن اميد داشت شكست و تظاهرات باشكوه روزهاي تاسوعا و عاشورا و قطعنامه پاياني اين دو تظاهرات آخرين ميخي بود كه بر تابوت رژيم كوبيده شد، زيرا در آن صراحتاً بر سرنگوني رژيم، تشكيل حكومت اسلامي و... تأكيد شده بود. بعد از اين حوادث شاه درصدد انتخاب يك دولت ائتلافي و خروج از كشور افتاد و خود بهتر از هركسي مي‌دانست كه احتمال بازگشت مجدد او به كشور، چقدر ضعيف و حتي نامحتمل است. اين پژوهش سندي تلاش مي‌كند اسناد مربوط به حوادث، درگيري‌ها، تظاهرات، اعلاميه و... در محرم 57 ارائه كند. تحقيق داراي دو بخش مي‌باشد: بخش اول مدخل پژوهشي است كه خود از سه فصل تشكيل شده است. در فصل اول كه نگاهي اجمالي به عزاداري محرم در طول تاريخ و تأثير آن بر تحولات سياسي نام دارد، به بررسي سير اجمالي برگزاري عزاداري سيدالشهدا از آغاز تا سال 1357 مي‌پردازد.
در قسمت دوم اين فصل به بررسي و تأثير قيام امام‌حسين(ع) بر نهضت امام خميني خصوصاً قيام پانزده خرداد- كه در دهه دوم محرم سال 1382 ق رخ داد- پرداخته شده و نقش هيئت‌هاي عزاداري امام حسين(ع) در به وجود آمدن قيام پانزده خرداد، به خصوص در سطح بازار تهران و شهر ورامين، مورد اشاره قرار مي‌گيرد. در فصل دوم به بررسي روزانه تحولات، درگيري‌ها و اتفاقات ماه محرم 1357 از ابتدا تا انتها به خصوص دو تظاهرات تعيين‌كننده روزهاي تاسوعا و عاشورا در سرتاسر كشور پرداخته و سعي شده با ارائه جزئيات براي خوانندگان، اهميت حوادث اين ماه در سرنگوني رژيم و پيروزي انقلاب ترسيم شود.
در فصل سوم كه فصل پاياني بخش اول اين پژوهش محسوب مي‌شود، به پيامدهاي ماه محرم در حوادث انقلاب پرداخته و تأثير آن را در حوادثي چون شكست دولت نظامي ارتشبد ازهاري، فرار شاه از ايران، قطع اميد حاميان خارجي رژيم از آن و سرانجام بازگشت امام و پيروزي انقلاب اسلامي بررسي كرده‌ايم.
بخش دوم اين تحقيق بخش اسنادي است كه در آن منتخبي از اسناد محرم و اربعين 1357 شامل اعلاميه‌هاي امام خميني درباره اين ماه و حوادث آن، تعدادي اعلاميه از اشخاص و جماعتي ديگر، گزارش‌هاي ساواك از تظاهرات مردم و... آورده شده است. در پايان پژوهش نيز تعدادي عكس و ضمايم ديگر درج شده است.
