بیژن یانچشمه
خشكسالي و نبودمديريت صحيح زيستمحيطي و آبخيزداري سبب شده است تا بيش از 80 درصد از تالابهاي كشور خشك شود و تالابهاي خشك شده در صدر فهرست قرمز كنوانسيون رامسر قرار گيرد. روند خشك شدن تالابها علاوه بر از بين رفتن اكوسيستمهاي حساس گونههاي جانوري و گياهي، تبعات اجتماعي و اقتصادي همچون مهاجرت، بيكاري روستاييان و كشاورزان را به دنبال داشته است. تحميل هزينههاي ميلياردي هم به كشور در سال اقتصاد مقاومتي ناشي از ناكارآمدي در حوزه زيستمحيطي كشور است.
تالابها اكوسيستم حساس و ذخيرهگاه زيستي كشور به حساب ميآيند كه از لحاظ اقتصادي ارزش بسياري دارند. تنوع زيستي گونههاي جانوري و گياهي، ايجاد اشتغال مولد و توسعه روستايي از جمله كاركردهاي اوليه تالابها به حساب ميآيد. متأسفانه در يك دهه اخير تالابهاي بسياري در كشور به دليل تغييرات ناشي از اقليم و مديريت ناكارآمد در بخشهاي مختلف همچون حوزه منابع آبي سبب شده است تا تالابها خشك شوند. با تهديد تالابها بسياري از اكوسيستمهاي حساس و حتي منحصربهفرد هم در معرض تهديد و نابودي قرار گرفته است.
خشك شدن 80 درصد تالابها
نابودي تالابها فقط مختص مناطق درگير خشكسالي نبوده است و بسياري از تالابهاي شناخته شده در مناطق و اراضي پرآب نيز به دليل آلودگي و آلايندگي ناشي از فاضلابهاي صنعتي و زبالهها و برداشت آب در معرض خطر جدي قرار گرفتهاند. در اين زمينه چندي پيش معاون محيطزيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيطزيست، از خشك شدن ۸۰ درصد تالابها خبر داد. حميد ظهرابي گفت: در مناطق مختلف كشور به شدت تحت فشار خشك شدن و از بين رفتن تالابها هستيم.
وي با بيان اينكه در مناطق خشك و نيمهخشك كشور تالابها در شرايط بحراني هستند، افزود: احياي تالابها يكي از اولويتهاي سازمان حفاظت محيطزيست است و مديريت منابع آب را در دستور كار خود قرار دادهايم.
معاون محيطزيست طبيعي و تنوعزيستي سازمان حفاظت محيطزيست افزود: گلستان براي توسعه بايد به سمت توسعه پايدار برود و با وجود بيش از ۱۷ هزار حلقه چاه آب غيرمجاز و برداشتهاي بيرويه از منابع زيرزميني، مديريت چاههاي آب بايد در اولويت كارها و برنامههاي محيطزيست گلستان قرار گيرد.
وي تأكيد كرد: در تالاب گميشان و خليج گرگان در گلستان به شدت با كمبود آب و منابع آبي مواجه هستيم و تلاش داريم تا در بالادست آبخيزها را مديريت و براي استفاده از آنها برنامهريزي كنيم.
كمتوجهي به تنوعزيستي تالابها
در چند سال اخير خشك شدن و نابودي تالابها شدت يافته است، بهگونهاي كه تالابهاي سهگانه «پلدختر» در ۱۵ كيلومتري شهر پلدختر استان لرستان و در روستاي وليعصر با مساحت ۴۵ هكتار در معرض نابودی قرار گرفتهاند، اين تالابها زيستگاه بسياري از گونههاي جانوري، پرندگان مهاجر و انواع آبزيان است.
حساسيتي كه روي احياي تالابها به وجود آمده در مورد كمآبي و خشكي اين اكوسيستمها است و از تنوعزيستي آنها غفلت شده است. بهگونهاي كه مدير ملي طرح حفاظت از تالابهاي ايران با اشاره به اينكه صيد ماهي با استفاده از روش الكتروشوك تنوعزيستي هورالعظيم را در شرايط خطرناكي قرار داده است، از كمتوجهي به تنوعزيستي تالابها انتقاد كرد. ابوالفضل آبشت با تأكيد بر اينكه احياي تالابها بدون حفظ تنوعزيستي آنها امكان ندارد، در مورد دلايل مرگ آبزيان هورالعظيم به ويژه ماهيان اظهار كرد: دو دليل اصلي براي مرگ ماهيان تالاب هورالعظيم به ويژه دشت آزادگان وجود دارد. يكي بالا رفتن دما كه باعث تبخير آب، كاهش اكسيژن آب و افزايش شوري و در نتيجه تهديد حيات آبزيان از جمله ماهيان ميشود. عامل دوم، آلودگيهاي ناشي از فعاليتهاي نفتي است كه گونهها را در معرض خطر نابودي قرار داده است. وي افزود: درست است كه مسئله كمآبي را در همه تالابهاي كشور داريم، اما تنوعزيستي به هر دليلي كه نابود شود، احياي تالاب را با مشكل مواجه ميكند. نميتوان تالابي را زنده كرد و آب آن را افزايش داد بدون اينكه تنوعزيستي داشته باشد، چون در صورتي كه تنوعزيستي تالاب حفظ نشود، تالاب كاركردي نخواهد داشت.
ورود رسوبات فاضلابي به تالابها
متأسفانه در كنار عوامل خشكسالي، دخالت و مديريت نامناسب همچون ورود فاضلابهای صنعتي و شهري به تالاب، حيات جانوري و گياهي تالابها را تهديد ميكند كه يكي از عوامل اصلي تخريب و نابودي برخي تالابها همين بيتوجهي به اكوسيستم حساس تالاب به شمار ميرود. در اين زمينه نايب رئيس فراكسيون محيطزيست مجلس صيد بيرويه و بيتوجهي نسبت به ساماندهي شبكه فاضلاب را از جمله عوامل مؤثر در كاهش جمعيت فك خزري و ساير آبزيان دانست. جبار كوچكينژاد، نماينده مردم رشت در مجلس شوراي اسلامي، با انتقاد از اينكه سالانه 500 ميليمتر مکعب رسوبات و فاضلاب وارد تالاب انزلي ميشود، تصريح كرد: بخش اعظمي از تالاب خشك شده، اين در حالي است كه تالاب انزلي محل تخمريزي برخي آبزيان است بنابراين ورود فاضلاب از جمله معضلاتي است كه نسل آبزيان خزر به ويژه فك و ماهيان خاوياري را تهديد ميكند.
نشست فوري فراكسيون محيطزيست براي رسيدگي به پرونده تالابها
تخريب و نابودي تالابها به حدي شدت يافته است كه ميتوان گفت از بين رفتن تالابها به يك فاجعه ملي تبديل شده است. در اين خصوص عضو هيئت رئيسه فراكسيون محيطزيست از ضرورت برگزاري جلسه فوري با اعضاي اين فراكسيون در جهت تعامل با دولت به منظور اتخاذ راهكاري مؤثر در جهت رفع بحران خشك شدن تالابها خبر داد. يوناتن بت كليا با ابراز تأسف از وضعيت تالابهاي كشور گفت: قاعدتاً اولين گام براي ورود به اين موضوع تشكيل جلسه فوري فراكسيون محيطزيست است، عضو هيئت رئيسه فراكسيون محيطزيست مجلس تأكيد كرد: با توجه به اهميت تالابها در محيطزيست مناطق و همچنين زندگي مردم، بسيار ضروري است كه سازمان محيطزيست براي احياي تالابها برنامه ويژهاي را بينديشد.