وحید حاجی‌پور
اقليم کردستان عراق كه طي چند سال گذشته به پشتوانه افزايش توليد نفت براي خودمختاري خود مصمم‌تر شده‌اند دوست ندارند اين امتياز بزرگ را از دست بدهند .
كشور عراق در حوزه جنوب و شمال خود منابع نفت و گاز سرشاري دارد، در زمان حكومت صدام حسين همه مناطق نفت‌خيز عراق زير نظر حكومت مركزي بود تا روزي كه ديكتاتور بين‌النهرين سقوط كرد و آزادي‌هاي كردها بيشتر شد. مدل قراردادي جذاب كردها در خلال مشكلات پرشمار حكومت مركزي باعث شد شركت‌هاي بزرگ نفتي به ويژه امريكايي‌ها شمال عراق را براي سرمايه‌گذاري انتخاب كرده و ميزان توليد اين اقليم را افزايش دهند.
هم‌اكنون ميزن توليد كردستان عراق بيش از 400 هزار بشكه در روز است كه اغلب راهي اروپا مي‌شود آن هم از طريق تركيه؛ ترك‌ها از ترانزيت نفت كردستان عراق سود خوبي به دست مي‌آورند، سودي كه از سوي حكومت مركزي عراق نوعي دستبرد به منابع ملي اين كشور تلقي مي‌شود و دو سال تهديد و فشار براي توقف ترانزيت نفت بدون هماهنگي بغداد به شكست انجاميده است.
بارزاني مي‌گويد براي صادرات نفت اقليم كردستان نيازي به مجوز حكومت مركزي عراق نيست زيرا اين نفت براي كردهاست و هر طور كه بخواهند قرارداد امضا مي‌كنند. اين موضع اصلاً به مذاق حكومت مركزي خوش نمي‌آيد و همين موضوع سبب شد تا وزارت نفت عراق به شركت‌هاي خارجي كه در كردستان سرمايه‌گذاري مي‌كنند اعلام كند در صورت ادامه همكاري با كردستان از مناطق نفتي جنوب عراق اخراج مي‌شوند.
اين تهديد براي شركت‌هاي نفتي سخت به نظر مي‌‌رسيد ولي اين شركت‌ها مثل اگزون موبيل امريكا اعلام كردند آنها بين شمال و جنوب عراق، شمال را انتخاب مي‌كنند تا خشم بغداد مضاعف شود. حتي دوره‌اي تهديد شد در صورت ادامه خودسري‌هاي كردستان، بودجه اين اقليم حذف مي‌شود كه با بي‌تفاوتي مقامات كردستان مواجه شد، آنها گفتند ما خودمان درآمد نفتي داريم و اگر بودجه‌مان هم قطع شود مشكلي براي اين اقليم به‌وجود نمي‌آيد.
درآمدهاي نفتي اين اقليم كه سنگ بناي يك استقلال همه‌جانبه است براي كردها بسيار مهم و جذاب است ولي با اين وجود تهديدها همچنان ادامه دارد. در جديد‌ترين بيانيه، وزارت نفت عراق با تأكيد بر اينكه نفت ثروت ملي و دارايي همه ملت عراق از همه طوايف از جمله اقليم كردستان است، نسبت به سوء‌استفاده از شرايط فوق‌العاده و تسلط بر ميادين نفتي هشدار داد و همه طرف‌هاي ذي‌ربط را به مذاكره جدي دعوت كرد.
اين وزارتخانه به همه طرف‌هايي كه تلاش دارند از اين شرايط فوق‌العاده براي نفوذ به ظرفيت‌ها و ثروت ملت عراق سوء‌استفاده كنند و آن را بازيچه دست خود قرار دهند يا در امور شركت‌هاي نفتي از جمله شركت نفت كركوك دخالت كنند، هشدار داد و از همه طرف‌هاي ذي‌ربط خواست مسئوليت حفاظت از تأسيسات نفتي و زندگي كارگران و مسئولان آن را برعهده بگيرند.
وزارتخانه مذكور با مداخله در امور خود مخالفت و تأكيد كرد با وجود قطع روابط، وجود اختلافات بين دولت فدرال و دولت اقليم در خصوص سياست‌هاي نفتي و مديريت ثروت كشور و عدم پايبندي اقليم به توافق‌هاي منعقده در قبال بودجه دولت فدرال و تعدي فراوان از آن، اين دولت و وزارت نفت از سال ۲۰۰۳ به دنبال سرمايه‌گذاري روي ثروت ملي و برآورده كردن نيازهاي مردم عراق از همه اقوام و طوايف است.
وزارت نفت عراق اظهار داشت: دولت اقليم كردستان بدون مراجعه به دولت فدرال و وزارت نفت عراق اقدام به صادرات نفت اين اقليم و امضاي قراردادهايي با شركت‌هاي خارجي مي‌كند.
دولت اقليم كردستان در ابتدا عرضه قراردادهاي نفتي به شركت‌هاي خارجي را در سال 2007 بر خلاف ميل دولت مركزي در بغداد آغاز كرد.
از سوي ديگر و با وخيم شدن شرايط، دولت اقليم كردستان عراق به شدت در تلاش براي حفظ شركت‌هاي نفتي بين‌المللي است با اين حال اوضاع امنيتي عراق، كاهش بهاي نفت و نيز ادامه تنش‌هاي نفتي ميان اقليم كردستان و دولت مركزي عراق اين تلاش‌ها را با مشكل روبه‌رو كرده است. با اين حال مسئولان اقليم كردستان همچنان در تلاش براي تضمين اين مسئله هستند كه درهاي شمال عراق و ميادين نفتي اين منطقه همچنان به روي سرمايه‌گذاران بين‌المللي باز است.
دولت اقليم كردستان با هزينه‌هاي بالا، بدهي رو به رشد و كاهش توليد برخي از مياديني كه توسعه يافته‌اند، مواجه شده است. بر اساس قانون اساسي عراق، درآمدهاي مربوط به صادرات نفت بايد ميان بغداد و دولت اقليم كردستان تقسيم شود اما كردها مدت‌هاست احساس مي‌كنند اين رابطه غيرمنصفانه بوده و به دنبال راه‌هايي براي توسعه منابع نفتي مستقل از بغداد هستند.
همه‌پرسي استقلال اقليم مي‌تواند تأثيرات بزرگي بر ژئوپليتيك خاورميانه و همچنين قيمت نفت داشته باشد. اگر اختلاف ميان اربيل و بغداد پس از اين همه‌پرسي شديدتر شود، ممكن است صادرات نفت كردستان يا عراق مختل شود. اگر اين كشور به دو بخش تقسيم شود، ممكن است صادرات صدها هزار بشكه نفت متوقف شده و عراق دچار هرج و مرج شود. با اين‌همه اگر كردها موفق شوند از اين همه‌پرسي براي كسب شرايط بهتر از عراقي‌ها استفاده كنند، ممكن است به منزله ورود يك توليدكننده بزرگ جديد نفت به عرصه جهاني باشد. همان طور كه بلومبرگ در گزارش خود اشاره كرده، اگر دولت اقليم كردستان به يك كشور مستقل تبديل شود، احتمالاً فوراً واجد عضويت در اوپك خواهد بود و به يك توليدكننده بزرگ نفت تبديل مي‌شود.
حالا امروز قرار است همه‌پرسي كردها برگزار شود؛ همه‌پرسي‌اي كه با همه مشكلات خود روي نفت حساب ويژه‌اي باز كرده است. شايد به همين دليل باشد كه در آستانه اين همه‌پرسي وزارت نفت عراق بيانيه مي‌دهد.
