دكتر سيد نعمت‌الله عبدالرحيم‌زاده
قرار است همهپرسي استقلال كردستان عراق روز دوشنبه 25 سپتامبر برگزار شود اما رأي‌گيري در خارج عراق از روز شنبه 23 سپتامبر شروع شده و آن طور كه شيروان زراري، سخنگوي كميسيون انتخابات و همهپرسي استقلال، گفته تا سه روز هم طول خواهد كشيد. زراري مي‌گويد براي دادن رأي در خارج عراق فقط داشتن كارت شناسايي براي نشان دادن تابعيت عراقي لازم است اما تأييد مي‌كند كه تعداد شركت‌كنندگان احتمالي مشخص نيست چراكه آمار دقيقي وجود ندارد. اين يكي از مشكلات اجرايي و البته حقوقي همهپرسي است كه معلوم نيست چه تعداد افرادي از واجدين شركت در انتخابات هستند، جداي از اينكه همهپرسي در خارج از كشور طبق روند متعارف و معمول برگزار نمي‌شود و سفارتخانه‌ها و كنسولگري‌هاي اين كشور متصدي اجراي همهپرسي نيستند. اين مشكلات به اندازه كافي گريبان همهپرسي را گرفته كه حالا اصل همهپرسي زير سؤال رفته و گمانه‌زني در مورد لغو آن در تاريخ مقرر تشديد شده است.
تشديد اين گمانه‌زني از آنجا ناشي مي‌شود كه مسعود بارزاني، رئيس اقليم كردستان، كنفرانس خبري روز شنبه خود را يك روز به تأخير انداخته و به جاي اين كنفرانس، هيئت شوراي عالي همهپرسي به رياست روژ نوري شاويس راهي بغداد شده تا با دولت مركزي عراق مذاكره كند. قرار بود بارزاني در اين كنفرانس خبري از برگزاري همهپرسي در روز دوشنبه بگويد تا هرگونه شك و ترديدي نسبت به لغو يا تعويق آن را برطرف كرده باشد و حالا كه كنفرانس خود را به روز بعد انداخته، به نوعي آن شك و ترديد را تأييد كرده است. معلوم است كه او منتظر شنيدن خبري از بغداد است و اينكه شاويس و هيئتش در مذاكره با بغداد به چه نتيجه‌اي رسيده است. به نظر مي‌رسد كه ديگر مذاكره‌اي با بغداد در ميان نخواهد بود و حتي خود بارزاني هم اين موضوع را تأييد كرده بود و گفته بود كه مذاكره با بغداد ديگر نتيجه‌اي ندارد و حالا كه هيئتي به بغداد فرستاده، معلوم مي‌شودكه چيزي براي مذاكره كردن وجود دارد. گفته مي‌شود اين چيز طرح سازمان ملل است كه دست‌كم نشانه‌هاي اوليه از موافقت رهبران اقليم كردستان با اين طرح ديده مي‌شود، هر چند كه در خصوص برخي از بندهاي آن ملاحظاتي دارند. زرگار علي، عضو دفتر سياسي اتحاديه مهيني كردستان عراق، از نشست مشترك سران اقليم با جامعه جهاني در روز شنبه و براي گرفتن تصميم در مورد طرح سازمان ملل گفته و اينكه حزب او با اين طرح مشكلي ندارد و تنها خواهان اصلاح برخي از بندهاي آن است. بنابر‌اين، سرنوشت همهپرسي جنجالي استقلال به اين طرح و نشست‌هاي اربيل و بغداد گره خورده تا در صورت پذيرش اين طرح، همهپرسي هم در مقطع فعلي لغو شود.
به نظر مي‌رسد كه لغو همهپرسي در ازاي طرح سازمان ملل يك پيروزي براي مخالفان همهپرسي و به خصوص دولت مركزي در بغداد باشد اما با تأمل در اين طرح معلوم مي‌شود كه چيزي جز تجزيه عراق آن هم به روايت سازمان ملل نيست. مسئولان سازمان ملل سعي كرده‌اند در مورد اين طرح پرده‌پوشي كنند و حتي يان كوبيج، نماينده دبيركل سازمان ملل در عراق، حاضر به تأييد اين طرح نشده و فقط حمايت سازمانش را از گفتوگو بين اربيل و بغداد تأييد كرده اما بختيار شاه‌ويس، نماينده اتحاديه ميهني در پارلمان عراق، با انتشار بيانيه‌اي جزئيات اين طرح را علني كرده است. بنابر اين بيانيه، طرح سازمان ملل شامل لغو همهپرسي، تشكيل هيئت عالي به سرپرستي رئيس‌جمهور عراق و حضور نخست‌وزير، رئيس پارلمان، رئيس اقليم كردستان و نماينده ويژه سازمان ملل است تا روند سه ساله گفتوگو بين بغداد و اربيل و حل مشكلات در اين مدت زمان را مديريت كند.
اگر گفت‌وگوها در اين مدت به نتيجه نرسيد، طرح سازمان ملل اين حق را به اقليم مي‌دهد تا در مورد برگزاري همهپرسي تصميم بگيرد. از همين نگاه گذرا معلوم مي‌شود كه طرح سازمان ملل اصل همهپرسي را لغو نمي‌كند بلكه اجراي آن را با يك تأخير سه ساله موكول به نتيجه‌اي مي‌كند كه از گفت‌وگوي بين بغداد و اربيل به دست مي‌آيد. اين به معناي تبديل همهپرسي به شمشير داموكلس بر سر بغداد آن هم با مهر و تأييد سازمان ملل است كه در صورت عدم تمكين به درخواست‌هاي اربيل، اين شمشير سه سال ديگر بر سر عراق فرود خواهد آمد. جداي از اين، سازمان ملل با اين طرح اساسي‌ترين مشكل اقليم در اجراي همهپرسي را برطرف كرده كه به مشروعيت استقلال مربوط مي‌شود. اقليم كردستان با همهپرسي روز دوشنبه اين مشكل را دارد و حتي رأي بالاي «آري» هم نمي‌تواند به استقلال از عراق مشروعيت بدهد اما حالا سازمان ملل با اين طرح از پيش مشروعيت استقلال را تأمين كرده و اربيل تنها كافي است صبر كند و سه سال ديگر همهپرسي را برگزار كند كه نتيجه آن مورد تأييد سازمان ملل است. سازمان ملل به اين صورت زمينه تجزيه عراق را فراهم كرده و البته با مشروعيتي كه به آن مي‌دهد جاي اعتراضي را هم باقي نمي‌گذارد. اين نتيجه براي عراق به مراتب خطرناك‌تر از نتيجه‌اي است كه از همهپرسي 25 سپتامبر به دست مي‌آيد و مورد تأييد هيچ دولت و نهاد بين‌المللي نيست. بنابر‌اين، نه مي‌توان به پرده‌پوشي سازمان ملل اعتماد كرد و نه به طرح اين سازمان خوش‌بين بود و همچنان كه حيدر العبادي گفته، بايد از بين‌المللي كردن همهپرسي اقليم كردستان خودداري كرد.
