شاهد توحيدي
بي‌ترديد سخنراني افشاگرانه زنده‌ياد حجت‌الاسلام والمسلمين محمدتقي فلسفي در شب عاشوراي سال 1342 شمسي، از فراز‌هاي شاخص تاريخچه نهضت اسلامي به شمار مي‌رود. متن اين استيضاح تاريخي، نخست در سال 1358و در جزوه‌اي توسط يكي از ناشران به زيور طبع آراسته گشت و مورد استقبال قرار گرفت. اخيراً دفتر نشر فرهنگ اسلامي به باز نشر اين اثر تاريخي همت گمارده است كه مي‌تواند براي پژوهشگران و علاقه‌مندان تاريخ معاصر مفيد و درس‌آموز باشد. ناشر در مقدمه اين اثر تاريخي درباره فضاي سياسي كشور در دوره انجام اين سخنراني آورده است: «سال‌هاي 1340 و 1341 در تاريخ كشور ما از مقاطع حساس به حساب مي‌آيد. اين سال‌ها همزمان با اوج رقابت‌هاي موسوم به جنگ سرد ميان دو ابرقدرت امريكا و شوروي بود. امريكايي‌ها دريافته بودند برپايي نظام‌هاي ديكتاتوري در كشورهاي تحت‌سلطه آنان زمينه مناسبي را براي ظهور نهضت‌هاي كمونيستي و چپ‌گراي متمايل به شوروي ايجاد مي‌كند. بنابراين در‌صدد انجام نمايشي از اصلاحات اجتماعي، اقتصادي و سياسي در اين كشورها برآمدند. اين اصلاحات به‌طور همزمان در كشورهاي ايران، آرژانتين و برزيل پيگيري شد و بنا بر همين سياست در ايران دكتر‌علي اميني از چهره‌هاي نزديك به امريكايي‌ها به نخست‌وزيري رسيد. او به عنوان اولين گام اجراي اصلاحات ارضي را دنبال كرد، اما بروز دو حادثه مهم در اين سال‌ها روند اتفاقات را به‌گونه ديگري رقم زد. از سويي با درگذشت آيت‌الله بروجردي در فروردين سال 1340 شاه احساس كرد تنها مانع جدي انجام اصلاحات امريكايي رفع شده است و حوزه علميه قم ديگر مرجع صاحب نفوذ و مقتدري نخواهد داشت. از سوي ديگر شاه با بركناري اميني و انتصاب يكي از نزديكان خود، يعني اسدالله علم با نخست‌وزيري تلاش كرد تا خود شخصاً رهبري اجراي اصلاحات مورد‌نظر امريكايي‌ها را به عهده بگيرد و حمايت آنان را براي ادامه حكومت خود به دست آورد. به همين دليل كابينه علم در مدت كوتاهي لايحه انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي و پس از رفراندوم اصول شش‌گانه شاه و ملت را در دستور كار قرار داد، اما امام خميني(ره) كه دريافته بود مبارزه با رژيم تنها به پشتوانه مرجعيت و روحانيت ممكن است و مي‌دانست سكوت حوزه پس از درگذشت آيت‌الله‌العظمي بروجردي به انزواي كامل مرجعيت در صحنه سياسي و اجتماعي مي‌انجامد، از ابتدا تصميم به مخالفت جدي با طرح‌هاي دولت علم گرفت و با صدور بيانيه‌هاي متعدد و ايجاد اتحاد ميان مراجع عليه اقدامات دولت، علم را در پيشبرد بسياري از برنامه‌هاي خود ناكام گذاشت. رژيم شاه در آن زمان خود را در اوج اقتدار مي‌ديد، لذا با اين مخالفت‌ها كه دامنه آن به تظاهرات و تحصن مردمي هم كشيده شده بود به سختي برخورد كرد. از مهر سال 1341 تا خرداد سال 1342 ايران شاهد مخالفت‌هاي گسترده مردم به رهبري مراجع و در مقابل سركوب و ارعاب دولت بود، از جمله اين درگيري‌ها مي‌توان به مضروب شدن بازاريان تهران در دوم بهمن سال 1341، غارت بازار قم و دستگيري مردم در سوم بهمن سال 1341 و مهم‌تر از همه كشتار فيضيه در فروردين سال 1342 اشاره كرد. در پي اين اقدامات منابر روضه در محرم سال 1342 (خرداد سال 1342) رنگ‌و‌بوي سياسي گرفت و علما سخنراني‌هاي خود را به محكوميت و تقبيح اقدامات دولت و شاه اختصاص دادند.» ناشر در بخشي ديگر از ديباچه خويش، اهميت سخنراني مرحوم فلسفي را در شب عاشوراي سال 1342 در مسجد آذربايجاني‌هاي بازار تهران يادآور شده و درباره آن مي‌نويسد: «يكي از تأثيرگذارترين سخنراني‌هاي محرم، سخنراني شب عاشوراي مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمين فلسفي، خطيب مشهور بود كه در مسجد شيخ عبدالحسين در بازار تهران ايراد شد. ايشان در سخنان خود دولت علم را در 10 ماده استيضاح و از اين دولت به‌شدت انتقاد كرد. اين سخنراني در جمع هزاران نفر از مردم ايراد شد و در پي آن دو روز بعد مأموران رژيم شاه آقاي فلسفي را دستگير و روانه زندان كردند.» دفتر نشر فرهنگ اسلامي با هدف آشنايي بيشتر نسل جوان كشورمان با اين دوره از نهضت امام‌خميني(ره) و نيز مكانت مبارزاتي مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمين فلسفي، به بازنشر اين سخنراني در قالب يك جزوه اهتمام ورزيده و آن را مجدداً در اختيار تاريخ‌پژوهان تاريخ انقلاب و نيز عموم علاقه‌مندان قرار داده است. اميد آنكه بازنشر اين اثر تاريخي، همگان به ويژه جوانان پژوهنده را با فرازي از تاريخچه نهضت آشنا سازد.»
