دكتر سيد رضا ميرطاهر
با افزايش تنش‌ها بين روسيه و امريكا و تهديدات جديد واشنگتن عليه مسكو ، ارتش روسيه با استقرار موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيماي «توپول- ام» و «يارس» در 20 نقطه از خاك اين كشور، خود را براي رويارويي احتمالي با امريكا و ناتو آماده مي‌كند.
مقامات نظامي روسيه اعلام كرده‌اند اين كشور با استقرار اين موشك‌هاي پرقدرت، كه «سپر هسته‌اي روسيه» نام دارد، توان بازدارندگي خود را به ميزان قابل توجهي افزايش داده است. افزايش توانمندي هسته‌اي استراتژيك روسيه در چارچوب مقابله با تهديدات فزاينده غرب به ويژه تلاش امريكا براي بازسازي و نوسازي گسترده زرادخانه هسته‌اي خود و نيز به منظور مقابله با توسعه‌طلبي ناتو و استقرار سامانه‌هاي ضدموشكي از سوي اين پيمان در اروپاي شرقي صورت گرفته است. در عين حال رويارويي روسيه و ناتو در اروپاي شرقي نيز در افزايش آمادگي هسته‌اي روسيه نقش داشته است. با افزايش تنش ها، دو طرف به نوعي به نمايش قدرت در برابر يكديگر پرداخته‌اند و در اين ميان ناتو به عنوان بازوي نظامي غرب بيشتر حالت تهاجمي و تهديدكننده عليه روسيه به خود گرفته است. در عين حال امريكا به عنوان كشوري كه داعيه ابرقدرتي دارد از بعد نظامي نيز، موضعي خصمانه عليه روسيه اتخاذ كرده و آشكارا چه در قالب اسناد نظامي مانند سند استراتژي نظامي ملي2015 امريكا و چه به‌صورت اظهارات مقامات بلندپايه سياسي و نظامي خود، مدام دم از جديت تهديد روسيه عليه امريكا و متحدان اروپايي آن مي‌زند. ازسوي ديگر، دخالت‌هاي مكرر غرب در امور داخلي روسيه به بهانه حمايت از حقوق بشر و ديگر اقدامات غيردوستانه غربي‌ها عليه روسيه نيز موجب واگرايي فزاينده روسيه و غرب و افزايش آمادگي هسته‌اي استراتژيك روسيه شده است. روس‌ها مدت‌هاست دريافته‌اند كه غرب اساساً خواهان تضعيف روسيه است و به ويژه امريكا به دليل بيم از آينده سياسي روسيه به‌دنبال اقدامات و تدابيري براي كاهش هرچه سريع‌تر و بيشتر زرادخانه هسته‌اي استراتژيك روسيه است. در عين حال سياست هسته‌اي دونالد ترامپ رئيس‌جمهوري امريكا كه مبتني بر تفوق هسته‌اي امريكا و كاهش توانمندي هسته‌اي استراتژيك روسيه است، در ترغيب مسكو براي ايجاد سپر هسته‌اي نقش مهمي دارد. به گفته «ايگور نيكولايچوك» رئيس بخش امنيت منطقه‌اي دانشكده پژوهش‌هاي استراتژيك روسيه، امريكا كماكان در سرلوحه سياست هسته‌اي خود، استراتژي حمله پيشدستانه هسته‌اي را مد نظر دارد. شواهد حاكي از تلاش مستمر امريكا براي تضعيف نيروهاي استراتژيك هسته‌اي روسيه است. به گفته ژنرال ويكتور ايسين رئيس سابق ستادكل نيروهاي موشكي راهبردي روسيه، ترامپ گفته است كه اين كشور بايد از لحاظ تسليحات هسته‌اي در صدر همه كشورهاي جهان باشد، بنابراين بايد در انتظار اقدامات گسترده‌تري از سوي اين كشور باشيم.
تأكيد بر زرادخانه هسته‌اي استراتژيست‌هاي روسي با توجه به اين مسئله، تلاش خود را معطوف به ايجاد توان بازدارنده هسته‌اي معتبري كرده‌اند كه بتواند ضمن حفظ توان آفندي قابل اعتنا، توان بازدارنده معتبري نيز در مقابل تهديدات هسته‌اي امريكا ايجاد كند. مقامات ارشد روسيه ضمن تأكيد بر افزايش توان نظامي متعارفي اين كشور، بر نوسازي و گسترش هرچه سريع‌تر زرادخانه هسته‌اي استراتژيك روسيه به عنوان ركن اصلي بازدارندگي آن تأكيد مي‌كنند. در اين چارچوب، پوتين در دسامبر 2015 اعلام كرد كه روسيه به عنوان يك كشور هسته‌اي، به تقويت زرادخانه هسته‌اي خود به عنوان عنصر اصلي بازدارنده ادامه خواهد داد. به گفته وي، سه‌گانه هسته‌اي روسيه يعني موشك‌هاي هسته‌اي بالستيك قاره‌پيماي زمين پايه، بمب‌افكن‌هاي استراتژيك حامل موشك‌هاي هسته‌اي و زيردريايي‌هاي هسته‌اي حامل موشك‌هاي هسته‌اي قاره‌پيما، شالوده سياست امنيت هسته‌اي روسيه را تشكيل مي‌دهند. ولاديمير پوتين اواخر ارديبهشت 1396 نيز اعلام كرد كه موشك‌هاي جديد قاره‌پيما در ساختار تسليحاتي اين كشور افزايش خواهد يافت. در اين چارچوب، نسبت موشك‌هاي جديد هسته‌اي قاره‌پيما در سيستم تسليحاتي نيروهاي موشكي راهبردي فدراسيون روسيه تا پايان سال 2017 به 72 درصد خواهد رسيد. پوتين كه در نشستي درباره برنامه تسليحاتي جديد روسيه براي دوره 2018 تا 2025 سخن مي‌گفت، تصريح كرد نسبت موشك‌هاي مدرن در سيستم تسليحاتي نيروهاي موشكي روسيه در حال حاضر 62 درصد است اما تا پايان سال به 72 درصد افزايش خواهد يافت.
مخالفت با خواسته امريكادر اختيار داشتن توانمندي هسته‌اي استراتژيك براي امنيت ملي روسيه از نگاه مقامات ارشد اين كشور به مثابه خط قرمز غير قابل معامله تلقي مي‌شود و هرگونه درخواستي در اين زمينه واكنش شديد روس‌ها را به دنبال دارد. اين مسئله به ويژه پس از درخواست دونالد ترامپ رئيس‌جمهوري امريكا در فروردين 1396 كه آشكارا خواهان كاهش يكجانبه تسليحات هسته‌اي روسيه شد، از اهميت بيشتري نزد مسكو برخوردار شده است. ترامپ در اظهارات خود با اشاره به كاهش توان امريكا در توليد سلاح‌هاي هسته‌اي تأكيد كرده كه اين وضعيت را تغيير خواهد داد. اين به معناي تلاش جدي امريكا براي افزايش و نوسازي زرادخانه هسته‌اي امريكا خواهد بود. كما اينكه امريكا قصد دارد ظرف 10 سال بيش از 350 ميليارد دلار براي نوسازي زرادخانه هسته‌اي خود هزينه كند. از نگاه روس‌ها، رويكرد ترامپ مبتني بر اصل عدم توازن هسته‌اي است كه با اصل «برابري هسته‌اي» كه در جريان جنگ سرد، اتحاد جماهير شوروي و امريكا آن را به مثابه بهترين راه براي تضمين صلح پذيرفتند، در تعارض كامل قرار دارد. از نگاه روس‌ها، برتري هسته‌اي مورد ادعاي ترامپ بيشتر امري تخيلي است. در عين حال رويكرد ترامپ به مثابه زير سؤال بردن پيمان جديد كاهش تسليحات هسته‌اي استراتژيك يعني پيمان استارت-2 است كه بر مبناي آن امريكا و روسيه بايد شمار تسليحات هسته‌اي استراتژيك خود را به 1550 و شمار سكوهاي پرتاب آنها را به 800 سكو تقليل دهند. در حالي كه پيمان استارت- 2 اساساً به مثابه شالوده‌اي براي توازن و ثبات هسته‌اي بين امريكا و روسيه مطرح بوده است. اساساً دولت ترامپ رويكردي فعال در زمينه زرادخانه هسته‌اي و استراتژي هسته‌اي امريكا اتخاذ كرده كه مسلماً اصرار آن بر اين رويكرد موجب اختلاف و شكاف هرچه بيشتر بين امريكا و روسيه خواهدشد. ترامپ بر ادامه اتخاذ استراتژي ضربه نخست هسته‌اي به عنوان يك گزينه حياتي تأكيد دارد كه به معناي باقي ماندن كابوس حملات هسته‌اي در جهان و تهديدي آشكار عليه ديگر كشورهاي جهان به ويژه قدرت‌هاي هسته‌اي مانند روسيه و چين تلقي مي‌شود. دولت امريكا به طور آشكار ديگر كشورها را تهديد كرده كه قادر است به بهانه دفاع از امنيت ملي خود يا متحدانش اقدام به حمله پيشدستانه هسته‌اي نمايد. اين در حالي است كه روسيه اعلام كرده كه در دكترين نظامي فعلي روسيه، استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي براي جلوگيري از حملاتي كه موجوديت اين كشور را هدف حمله قرار مي‌دهند، در نظر گرفته شده است. چين نيز اعلام كرده كه اقدام به حمله پيشدستانه هسته‌اي نخواهد كرد و صرفاً هنگامي كه مورد حمله قرار بگيرد، از اين تسليحات استفاده خواهد كرد. در عين حال مسكو تأكيد دارد كه انهدام كامل تسليحات هسته‌اي در برهه زماني كنوني با توجه به تهديدات غير قابل چشمپوشي غير واقع‌بينانه و غير قابل اجراست.
جمعبنديتأكيد پوتين بر مدرن‌سازي بخش عمده‌اي از موشك‌هاي هسته‌اي استراتژيك اين كشور كه در واقع با هدف افزايش توان بازدارنده هسته‌اي روسيه صورت مي‌گيرد و نيز اعلام استقرار سپر هسته‌اي، نشان مي‌دهد كه مقامات كرملين با توجه به آگاهي از عدم توان رويارويي با غرب در عرصه تسليحات متعارفي، چاره اين مسئله را به دست آوردن و حفظ برابري هسته‌اي با رقبا و دشمنان خود به ويژه امريكا مي‌دانند.
