دكتر سيد‌نعمت‌الله عبدالرحيم‌زاده
پارلمان عراق سرانجام دست به اقدام عملي در برابر همه‌پرسي موعود در اقليم كردستان زد و با تصويب طرحي، برگزاري اين همه‌پرسي را رد كرد و حيدر العبادي، نخست وزير عراق را هم مكلف كرد تا تدابير لازم را براي حفاظت از وحدت كشور و آغاز گفت‌وگوي جدي بر سر مسائل موجود بين بغداد و اربيل در نظر بگيرد. از اول روشن بود كه نمايندگان كرد با اين تصميم پارلمان همراهي نكنند و به همين جهت هم به محض قرار گرفتن اين طرح در دستور كار پارلمان و در اعتراض به آن، صحن پارلمان را ترك كردند و حتي مدعي شدند مصوبه پارلمان الزام‌آور نيست. معلوم نيست اين ادعاي نمايندگان كرد در مورد الزام‌آور بودن يا نبودن مصوبه پارلمان تا چقدر درست باشد اما اين قدر هست كه پارلمان با مصوبه خود مبنايي حقوقي براي دولت و در برابر اقدام دولت اقليم براي برگزاري همه‌پرسي فراهم كرده است. مي‌توان گفت اين حداقل كاري بود كه از دست پارلمان برمي‌آمد اما بايد گفت كه چه اين مصوبه و چه اتفاقات اين يكي دو روز براي مقابله با همه‌پرسي آن قدر دير انجام شده كه شايد نتواند مانع همه‌پرسي و عواقب شوم آن براي عراق باشد.
نكته مهم اين است كه نه مسعود بارزاني، رئيس حكومت اقليم كردستان و حزب دموكرات او و نه حزب اتحاديه ميهني چيزي از خود نشان نداده‌اند كه دال بر صرف‌نظر كردن از برگزاري همه‌پرسي در 25 سپتامبر باشد. اخبار مبني بر به تعويق انداختن همه‌پرسي هم در حد گمانه‌زني است و هنوز جنبش تغيير و جماعت اسلامي بر درخواست خود براي تعويق همه‌پرسي اصرار مي‌كنند و البته مذاكرات اين دو حزب با دو حزب اصلي دموكرات و اتحاديه ميهني هم راه به جايي نبرده است. شايد بغداد انتظار دارد اربيل هنوز پايبند به گفتوگو باشد و العبادي هم به همين جهت است كه دعوت به گفتوگو را تكرار كرده اما او مي‌داند كه بارزاني و همفكرانش همانند دور‌ه قبل مذاكرات در بغداد، چندان تمايلي به صرف‌نظر كردن از همه‌پرسي و رو آوردن به مسير مذاكرات ندارند. او با توجه به اين عدم‌تمايل است كه نگاه به مجمع عمومي سازمان ملل و نشست سران آن در هفته آينده دارد تا از راه ديپلماسي و كسب حمايت جامعه جهاني به بارزاني نشان بدهد كه اصرار او براي برگزاري همه‌پرسي استقلال بدون بازخورد مثبتي در جامعه جهاني است. اين هدف چندان دور از دسترس العبادي نيست چنان كه تا اينجا هم مخالفت‌هاي جهاني با اين همه‌پرسي كم نبوده است. يك نمونه موضع اتحاديه اروپاست كه به گفته كتي پري، عضو آلماني پارلمان اروپا، تمام 28 كشور اتحاديه مخالف همه‌پرسي اقليم هستند و حمايت خود را از عراق متحد بيان كرده‌اند. العبادي با توجه به اين سطح از حمايت مي‌تواند موفقيت قابل‌توجهي در مجمع عمومي سازمان ملل به دست بياورد اما به نظر مي‌رسد اين موفقيت از يك سو خيلي دير به دست آمده و در حكم نوشداروي بعد از مرگ سهراب باشد و از طرف ديگر، اهميت چنداني براي بارزاني و موافقان همه‌پرسي در اقليم نداشته باشد.
در واقع، العبادي از 26 مارس و زمان تأييد برگزاري همه‌پرسي از سوي احزاب كرد وقت داشت تا چه در سطح داخلي و چه در عرصه بين‌الملل فعاليت جدي عليه آن داشته باشد اما او آن قدر كه بايد و شايد عمل نكرد و حتي دو هفته قبل و در برابر شوراي استان كركوك نايستاد تا موافقان همه‌پرسي برگزاري آن را در اين استان به كرسي ننشاند. انفعال در برابر شوراي اين استان باعث شده موضوع به نقطه حادي برسد و بارزاني با اعزام نيروهاي پيشمرگه خود به كركوك، داقوق و طوزخورماتو قدرت‌نمايي كند و به گفته محمد البياتي «هدف از آمدن اين نيروها به اين مناطق همه‌پرسي نيست بلكه آنها براي سركوب عرب‌ها، تركمان‌ها و نيز تحميل همه‌پرسي به زور سلاح، تانك و خودروهاي زرهي به اين مناطق آمده‌اند.» البياتي از دولت عراق خواسته در مقابل شهروندان مسئوليت‌پذير باشد يا استعفا كند اما به نظر مي‌رسد العبادي به جاي اين دو گزينه نگاه به مجمع عمومي سازمان ملل و خوش و بش كردن با رهبران ديگر كشورها دارد تا شايد مهر مخالفت آنها به همه‌پرسي اقليم زده شود. در اين بين، نبايد خط و نشان‌هايي را ناديده گرفت كه امثال سرتيپ عزيز ويسي، فرمانده نيروهاي ويژه پيشمرگه موسوم به زيرواني مي‌كشند و از برخورد قاطعانه نيروي پيشمرگه مي‌گويند. تهديد ويسي نظر البياتي را تأييد مي‌كند و نشان مي‌دهد در مقابل مسير نرم و ديپلماتيك العبادي، بارزاني راه سخت جنگ با نيروهاي پيشمرگه و توپ و تانك را در پيش گرفته تا همه‌پرسي خود و تجزيه عراق را به سرانجام برساند. حالا بايد ديد كه از اين دو مسير كداميك سرنوشت عراق را تعيين خواهند كرد؛ مسير نرم العبادي براي بودن عراقي متحد و يكپارچه يا مسير سخت بارزاني براي نبودن چنين عراقي.
