زهرا هنربخش*
خداوند در قرآن كريم در برشماري مجموعه‌اي از حقوق اسلامي مسلمانان بر يكديگر نيكي به همسايگان را به بندگانش سفارش مي‌كند و مي‌فرمايد:« الجار ذي القربي و الجار الجنب »؛ « و به همسايه نزديك و همسايه دور احسان كن.» واقعيت اين است كه در دنياي ماشيني امروز روابط انساني و عاطفي مردم با يكديگر بسيار ضعيف شده است و گاهي همسايگان نزديك بعد از چندين سال سكونت در جوار يكديگر حتي نام همسايه خود را نمي‌دانند. پيامبر اسلام شيوه رفتار همسايگان با يكديگر را موجب سعادت انسان‌ها دانسته و بسيار سفارش نموده است. پيامبر (ص) مي‌فرمايند: «حق همسايه آن است كه اگر براي كرايه از شما كمك خواست به او كمك كنيد، اگر وام خواست بپردازيد، هرگاه تهيدست شد از او دستگيري كنيد، چنانچه خيري به او رسيد به او تبريك بگوييد، هنگام بيماري به عيادتش برويد، در مصيبت‌ها به او تسليت بگوييد، با بوي غذاي مطبوع خود او را نيازاريد مگر آنكه مقداري برايش بفرستيد.» آري، احترام به همسايه و رعايت حقوق همسايگان در اسلام داراي ارزشي والا و بسيار سفارش شده است.
مزاحمت و ايجاد مشكلات در همسايگي، روابط انساني و عاطفي را ناديده گرفتن و همچنين اهميت ندادن به حال و روز همسايه موجب زير پا گذاشتن اخلاق اسلامي و مغاير با حسن معاشرت است. يكي از موارد اخلاق همسايگي صبر در برابر آزار همسايگان است و بي‌توجهي به حقوق همسايگان از اموري است كه در اسلام از آن به زشتي ياد شده است. اسلام و قوانين اسلامي انسان‌ها را از همسايه‌آزاري بازداشته و هيچ حرمتي براي فرد همسايه آزار قائل نشده است. در دنياي امروزي كه منازل رفته رفته تبديل به آپارتمان‌ها شده و بعضي فضاها در آن به صورت مشاع مي‌باشد بر همه ساكنان لازم و ضروري است كه حقوق يكديگر را رعايت نموده و از ايجاد مزاحمت و آزار رساندن به همسايگان خودداري نمايند. ايجاد سر و صدا، صداي زياد موسيقي و تلويزيون، صداي بلند مكالمات شبانه و مهماني‌ها آن هم تا پاسي از شب براي ديگران ايجاد مزاحمت مي‌نمايد و تا بخواهيد اعتراض كنيد، مي‌گويند:«چهارديواري، اختياري...» اما ساكنان آپارتمان‌ها چه مالك باشند و چه مستأجر براي زندگي بهتر و مسالمت‌آميزتر نيازمند آن هستند كه به حقوق همسايگان احترام بگذارند. از منظر قانوني در آپارتمان هر يك از واحدهاي مسكوني كه افراد ساكن در آن قابليت دسترسي به اماكن مشترك را دارند همسايه محسوب مي‌شوند. در جهت نظم آپارتمان‌ها قوانيني در خصوص روابط همسايگي تنظيم گرديده و تعدادي حقوق و تكاليف نيز بر همسايه‌ها وضع شده است. به طور مثال داشتن مدير براي هر آپارتمان الزامي است و تمامي همسايگان موظفند با مدير ساختمان تعامل و همكاري كامل داشته باشند. در صورت رعايت نكردن حقوق ديگر افراد، مدير آپارتمان مي‌تواند از طريق قانون با افراد برخورد كند؛ به طور مثال اگر همسايه‌اي حق شارژ خود را پرداخت نكند مدير آپارتمان مي‌تواند با طي مراحل قانوني به طور موقت آب، برق، گاز و ... واحدش را قطع نمايد. در قانون تملك آپارتمان‌ها تمامي حقوق و تكاليف مربوط به مجتمع‌هاي مسكوني بيان گرديده است. طبق قانون و آيين‌نامه اجرايي قانون تملك آپارتمان فضاهاي داخل آپارتمان به دو قسمت اختصاصي و مشترك دسته‌بندي شده است؛ فضاهاي مشترك نظير حياط‌خلوت، راه‌پله و پاگرد است كه گذاشتن هر وسيله‌اي در اين محل‌ها و همچنين نگهداري حيوانات ممنوع بوده و چون قسمت‌هاي مشترك در مالكيت مشاع است افراد حق تصرف غير عرفي را ندارند مگر با رضايت همه همسايه‌ها. هر شخصي كه ايجاد مزاحمت براي همسايه ديگر نمايد در مراجع قضايي قابل پيگيري است. در صورت ايجاد سر و صداي نا متعارف همسايگان مي‌توانند با طرح شكايت به اين مسئله رسيدگي كنند و اين شكايت جنبه عمومي و معمولي دارد، اما گاهي اوقات مزاحمت جنبه حاد دارد مانند فروش مواد مخدر در آپارتمان يا استعمال آن كه باعث از بين رفتن امنيت و آسايش همسايه‌ها مي‌شود كه در اين صورت بايد شكايت از لحاظ كيفري مورد بررسي و پيگيري قرار گيرد. در ماده 132 قانون مدني از اصل 40 قانون اساسي جمهوري اسلامي بيان گرديده است: «كسي نمي‌تواند در ملك خود تصرفي كند كه مستلزم تضرر به همسايه شود مگر تصرفي كه به قدر متعارف و براي رفع حاجت يا ضرر از خود باشد.» در اين ماده در مورد ملك خود شخص صحبت شده است و بيان مي‌دارد كه افراد حتي در ملك خود نيز نمي‌توانند كاري انجام دهند كه سبب ايجاد آسيب يا خسارت به همسايگان شود. با توجه به اينكه هنوز در كشور ما فرهنگ آپارتمان‌نشيني به معناي واقعي و به طور صحيح جا نيفتاده است افراد حاضر نيستند بعضي محدوديت‌هاي لازم جهت زندگي آپارتماني را بپذيرند. عدم رعايت حقوق همسايگان و ناديده گرفتن فرهنگ آپارتمان‌نشيني سبب بروز مشكلاتي نظير مشاجراتي مي‌شود كه گاه بين ساكنان يك ساختمان رخ مي‌دهد و در نهايت دلخوري و زير پا گذاشتن حقوق همسايگي را به دنبال دارد. براي مشخص شدن حقوق و تكاليف خود نيازمند اطلاع و آگاهي از قوانين هستيم. تأثير اين آگاهي و شناخت قانوني آن است كه كمك مي‌كند تا از بروز بسياري از اختلافات و بي‌مسئوليتي‌‌ها و همچنين ناهماهنگي‌هاي موجود به دليل سوءمديريت در آپارتمان‌ها پيشگيري و از تكرار آن جلوگيري شود و محيطي آرام و راحت براي همه ساكنين و مالكين به وجود آيد و حقوق همگان محترم شمرده شود. قانون تملك آپارتمان‌ها قانوني براي تضمين آرامش و تنظيم روابط هرچه بهتر ساكنين آپارتمان‌ها است كه شامل 27 ماده و 7 تبصره است. در ماده 2 قانون تملك آپارتمان‌ها بيان شده است فضاهاي مشترك به طور مستقيم يا غير مستقيم مورد استفاده تمام ساكنين مي‌باشد و حق استفاده از اين قسمت‌ها مختص يك يا چند واحد مخصوص نيست. همه مالكين يا استفاده‌كنندگان كه نماينده مالك هستند مانند مستأجرين حق استفاده از اين قسمت‌ها را دارا هستند و هيچ كس نمي‌تواند از استفاده آنها ممانعت نمايد. قانون و فرهنگ جزء جدا نشدني هر زندگي آپارتمان‌نشيني بوده و ناديده گرفتن اين بخش به وجود‌آورنده مشكلات اجتماعي و معضلات رواني براي ساكنين است. براي داشتن زندگي راحت و آسوده بايد رعايت حقوق ديگران برايمان مهم شمرده شود و صرفاً در انتظار رعايت حقوق و قوانين از جانب ديگران نباشيم. بنابراين نمي‌توان از اصطلاح «چهار ديواري، اختياري...» استفاده كرد و هركاري كه دلمان مي‌خواهد به صرف اينكه مالك هستيم و حق تملك داريم، انجام دهيم بلكه بايد تمامي اعمال ما در حد و حدود قانوني و متعارف و اخلاقي باشد. امام صادق (ع) مي‌فرمايند: «همسايه‌داري نيكو، شهرها را آباد و عمرها را طولاني مي‌كند.» بنابراين وجود همسايه خوب نعمتي ارزشمند براي انسان است و همسايه خوب بودن باعث افزايش محبت و دوستي و همچنين تحكيم روابط انساني و عاطفي بين افراد مي‌شود. همسايه خوب مي‌تواند همچون سايه‌اي موجب آرامش و آسايش همسايگان باشد.
کارشناس ارشد حقوق
