حجتالاسلام مهدي حسينپور
با دقت در آيات و روايات، در مييابيم كه انسان موجودي داراي دو بعد است؛ يكي روح و ديگري جسم كه هر دوي اينها نياز به تغذيه دارند. در اين نوشتار برآنيم تا با رجوع به ثقلين توجه خود را متمركز كنيم در اصل تغذيه، اما مهمتر از آن اين است كه ما اين مواد را از كجا و چه راهي تهيه ميكنيم؟ موادي را كه با آن جسم خود را تغذيه ميكنيم. علمي را كه با آن عقيده و فكر خود را رشد ميدهيم.
در اعتقاد ما شيعيان، قرآن معجزهاي جاويد است و تا آخرين دوران زندگي انسانها اثرگذار خواهد بود. در صورتي كه بعضي افراد اينچنين معتقد نبوده و با نگاهي سطحي به آيات قرآن نظر ميكنند. خداوند در سوره مباركه عبس آيه24 ميفرمايد: «فلينظر الانسان إلي طعامه»: پس آدمى به طعام خود بنگرد.
در همين ابتداي كلام، ممكن است با سؤالاتي از اين قبيل مواجه شويم كه خداوند از بيان اين آيه چه منظوري دارد؟ چه دليلي دارد كه من به غذاي خودم نگاه كنم؟ آيا نيازي بود كه در اين مورد آيه نازل شود؟ از طرفي مثلاً اگر كسي نابينا باشد، مخاطب اين آيه نخواهد بود؟ و از اين قبيل سؤالات كه به خاطر نگاه سطحي به آيات، براي افراد به وجود ميآيد.
ماجراي شيخ انصاري
روزي شيخ انصاري (ره) به يكي از دوستانش مختصر پولي داد تا نان بخرد. وقتي برگشت شيخ ديد حلوا هم گرفته و روي نان گذاشته است. به او گفت: پول حلوا را از كجا آوردي؟ گفت: به عنوان قرض گرفتم. شيخ فقط آن قسمت از نان را كه حلوايي نبود خورد و گفت: من يقين ندارم براي اداي قرض زنده باشم. روزي همان طلبه پس از سالها به نجف آمد و خدمت شيخ رسيد و عرض كرد: چه عملي انجام داديد كه به اين مقام رسيديد و خداوند شما را موفق نمود كه اكنون در رأس حوزه علميه قرار گرفتهايد؟ شيخ گفت: چون من جرئت نكردم حتي نان زير حلوا را بخورم، ولي تو با كمال جرئت نان و حلوا را تناول نمودي. شكم انسان همچون تنور است و غذاي انسان همچون هيزمهاي داخل تنور. حال اگر هيزم تر و نمناك داخل تنور بريزيم چه اتفاقي ميافتد؟ تنور و اطراف آن پر ميشود از دود و كسي كه آنجا حضور دارد ديگر نميتواند شعلههاي آتش و نور را ببيند و دودش به چشم خودش خواهد رفت.
وقتي شكم انسان پر شد از حرام، ديگر نميتواند نور وجود امام را ببيند. به عنوان مثال در جريان كربلا امام هر مقدار، خودش را معرفي ميكند اثري ندارد. بدن انسان نياز به مواد غذايي دارد ولي هر انسان مؤمن و خداشناسي دقت دارد كه نبايد با هر غذايي نيازش را برطرف كند. گاهي انسان مال حلال و درآمد حلالي به دست ميآورد ولي با پرداخت نكردن خمس، باز هم مصداق كساني خواهد شد كه مال حرام ميخورند.
تأكيد ويژه اسلام بر استفاده از حلال
در روايتي كه امام صادق (ع) از پيغمبر اكرم (ص) بيان فرمودند اينچنين آمده است. «عبادت 70 جزء دارد و بهترين و بافضيلتترين آن طلب حلال است.»
از كتاب شريف غررالحكم حديث زيبايي را از اميرالمومنين (ع) در اين باره ميخوانيم كه فرمودند: «چهار چيز است كه اگر به كسي داده شود، پس خير دنيا و آخرت را به او دادهاند: راستي در سخن، اَداي امانت، پاكي و عفت شكم و خوش اخلاقي.»
بر اساس اين حديث شريف در مييابيم كه عفت و پاكي شكم، خير بزرگي است كه نصيب انسان ميشود و پاك بودن شكم، در كسب و تغذيه حلال قرار دارد. كمي تأمل كافي است تا بفهميم كساني كه در برابر فرزند رسول الله صف كشيدند و كمر به قتل ايشان بستند، آيا از«عفت بطن» بهرهمند بودند؟
هر انسان عاقل و مسئوليتپذيري، با اندك دقتي در اينگونه روايات و آيات كريمه درمييابد كه نه تنها بايد خودش كسب و روزي حلال داشته باشد و از حلال تغذيه كند، بلكه اگر نان آور ديگران است و امر تغذيه ديگران را برعهده دارد نيز بايد به امر حلال خواري توجه كاملي داشته باشد. خداوند در قرآن ميفرمايد: «قوا انفسكم و اهليكم نارا»: خودتان را و اهل بيتتان را ازآتش حفظ كنيد.
در همين زمينه روايت زيبايي را از رسول گرامي اسلام بيان ميكنيم كه فرمودند: «حق پسر بر پدر آن است كه نوشتن، شنا كردن و تير انداختن به او بياموزد و جز غذاى پاك و طيب به او نخوراند و همين كه بالغ شد به او زن بدهد.»
ذكر نمونههايي از مال حرام در قرآن و روايات
خداوند در جاي جاي قرآن اشارات صريحي به مصاديق مال حرام كرده است و انسانها را از حرام خواري و كسب حرام نهي شديد كرده و عواقب خطرناك آن را نيز هشدار داده است. ربا: ربا در شريعت اسلام به معناى زياده گرفتن در وام يا بيع است. مورد ربا يا پول است يا جنس. گاهى پول را قرض مىدهد و بيش از آنچه داده باز پس مىگيرد كه اين رباى در وام است و گاهى جنسى را مىدهد و مقدار بيشترى از همان جنس را تحويل مى گيرد كه اين نيز در مواردى ربا مى شود. خداوند در قرآن صراحتاً ربا را حرام اعلام كرده است: «آنان كه ربا مىخورند در قيامت چون كسانى از قبر برمىخيزند كه به افسون شيطان ديوانه شده باشند و اين به كيفر آن است كه گفتند ربا نيز چون معامله است. در حالى كه خدا معامله را حلال و ربا را حرام كرده است. هر كس كه موعظه خدا به او رسيد و از رباخوارى باز ايستاد، خدا از گناهان پيشين او درگذرد و كارش به خدا واگذار مى شود و آنان كه بدان كار بازگردند، اهل جهنمند و جاودانه در آن خواهند بود.»
با اندك دقتي در اين آيه، حرمت مالي كه از طريق ربا به دست ميآيد براي هر كسي روشن خواهد بود. از طرفي ميبينيم كه خداوند آثار رباخواري را اينچنين بيان داشته است: آنان كه ربا مىخورند، در قيامت چون كسانى از قبر برمىخيزند كه به افسون شيطان ديوانه شده باشند و نهايتا كساني كه از اين عمل زشت توبه نكنند و به آغوش رحمت خداوند بازنگردند اهل جهنم خواهند بود و جاودانه در آن خواهند ماند.
مال يتيم: خداوند در قرآن آنچنان واضح درباره خوردن مال يتيم و عواقب خطرناك آن سخن گفته است كه ديگر جاي هيچ پرسشي باقي نميماند: «همانا آنان كه اموال يتيمان را به ستم مىخورند، در حقيقت، آتشى را در شكم خود فرو مىبرند و به زودى در آتشى افروخته وارد خواهند شد.»
قمار: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون: اى كسانى كه ايمان آوردهايد! همانا شراب، قمار، بتها و تيرهاى قرعه، پليد و از كارهاى شيطان است، پس از آنها بپرهيزيد تا رستگار شويد. الْمَيْسِر از يسر، به معناى آسانى است. چون در قمار، افراد بدون زحمت، پول به دست مىآورند، به آن مَيسر گويند.
قمار در اسلام حرام است. درآمدي هم كه از اين راه به دست آيد نيز حرام و نامشروع خواهد بود. همانطور كه در آيه آمده، خداوند قمار را از عمل شيطان شمرده و از آن نهي فرموده است. همچنين ميبينيم كه قمار با ايمان و رستگاري انسان سازگاري ندارد، چراكه خداوند خطاب به افراد با ايمان فرموده است: قمار از عمل شيطان است و با دوري كردن از آن رستگاري حاصل خواهد شد.
شراب: إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ: «همانا شيطان مىخواهد به وسيله شراب و قمار، ميان شما دشمنى و كينه بيفكند و شما را از ياد خدا و نماز باز دارد. پس (با اين همه مفاسد) آيا دست بر مىداريد؟» - اين آيه از قرآن، به صراحت تمام بيان ميكند كه دعوت به شراب خواري و قمار، از خواستهها و ارادههاي شيطان است.
خداوند به ما خطاب كرده و ميفرمايد كه شيطان با دعوت كردن شما به اين اعمال ناشايست، علاوه بر اينكه ميخواهد بينتان دشمني و كينه بيفكند، بلكه هدف اصلي او از اين دعوت، باز داشتن شما از ياد خدا و نماز است.
غذاي روحمان را چگونه تهيه كنيم؟
و اما غذاي روح. . . . همانطوري كه جسم انسان نياز به غذا دارد، روح آدمي هم نياز به غذا دارد. «زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ، قَالَ قُلْتُ مَا طَعَامُهُ ؟ قَالَ عِلْمُهُ الَّذِي يَأْخُذُهُ عَمَّنْ يَأْخُذُهُ» زير الشحام ميگويد از امام درباره اين سخن خدا سؤال كردم كه منظور از طعام چيست؟ امام فرمودند: علمي كه دريافت ميكنيد، از چه كسي ميگيريد؟
هر انساني بايد دقت كند كه چه غذايي به روحش ميدهد؟ چه كتابي را مطالعه ميكند؟ سخن چه كسي را گوش ميدهد و از چه كسي پيروي ميكند؟ با دقت در اين حديث شريف در مييابيم كه اگر در مباحث اعتقادي دقت لازم را نداشته باشيم، انحرافمان قطعي خواهد بود. مَنْ أَخَذَ دِينَهُ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ- صَلَوَات اللَّهِ عَلَيْه وَ آلِهِ- زَالَتِ الْجِبَالُ قَبْلَ أَنْ يَزُولَ، وَ مَنْ أَخَذَ دِينَهُ مِنْ أَفْوَاهِ الرِّجَالِ، رَدَّتْهُ الرِّجَال:
كسي كه دينش را از قرآن و سنت پيغمبر اخذ كند، از كوهها استوارتر است. كوه از بين ميرود ولي اعتقاد و دين او نه و كسي كه دينش را از دهان مردم اخذ كند، همان مردم او را از دينش بازگردانند.
اشرف الموضوعات الاعتقادات: شريفترين و با ارزشترين موضوعات، اعتقادات هر انساني است. هيچ دقت كردهايم كه اعتقادات خود را از چه كسي ميگيريم؟ چه مقدار حساس هستيم كه تفكرات و عقيده خودمان را از انحراف حفظ كنيم؟
چقدر زيباست وقتي اميرالمومنين (ع) به كميل وصيت ميكنند و ميفرمايند: «يَا كُمَيْلُ لَا تَأْخُذْ إِلَّا عَنَّا تَكُنْ مِنَّا: علم و عقيده خود را اخذ نكن مگر از ما اهل بيت، تا از ما باشي.» اگر اينچنين به وصيت حضرتش، جامه عمل پوشانديم، همانند سلمان از اهل بيت خواهيم شد. خداوند متعال در قرآن انسانها را در مواقعي كه علم ندارند، امر ميكند به سؤال كردن از اهل ذكر «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» با دقت در اين آيه متوجه خواهيم شد كه براي تغذيه روحي و اخذ علم و اعتقاد بايد به متخصص رجوع كنيم تا دچار گمراهي و ضلالت نشويم.
امام باقر (ع) درباره اين آيه كه خداوند امر كرده است به سؤال كردن از اهل ذكر فرمودند: رسول خدا و اهل بيت ايشان، اهل ذكر هستند و آنها ائمه هستند. چقدر روايت از اهل بيت عليهم السلام در همين زمينه وارد شده است كه فرمودند: «هرگاه علم صحيح و درست را خواستيد، آن را از ما بخواهيد و از ما دريافت كنيد».
منكر آن نيستیم كه بايد مطالب اين افراد هم مورد مطالعه و بررسي قرار بگيرد و آنچه خوب است و برخلاف مذهب و دستورات اسلامي نيست را برداشت كنيم. اما مگر ميشود بدون محكم كردن پايه و زيربناي عقيده و فكر خود، به مطالعه اين كتابها پرداخت؟ مطالعه اين كتابها بدون داشتن يك پايه و زير بناي صحيح و محكم عقيدتي، نتيجهاي جز انحراف فكري نخواهد داشت.
چه زيباست فرمايش امام صادق(ع) كه ميفرمايند: «به شرق و غرب هم كه برويد، علم صحيح و درستي را نخواهيد يافت مگر آنچه از نزد ما اهل بيت خارج شود.»
حرف آخر را قرآن ميزند
قرآن معجزهاي جاويد است و براي رسيدن به سعادت و كمال بايد تمام تلاش خود را براي عمل كردن به آن به كار گيريم. بايد در تك تك آيات آن تدبر و دقت لازم را داشته باشيم و از نگاه سطحي خودداري كنيم. آيه 24 سوره عبس نمونهاي است براي جلب كردن توجه انسان به امر مهمي همچون تغذيه روح و جسم. اين آيه به ما ميفهماند كه براي سالم زيستن و به كمال رسيدن، بايد بحث حلال و حرام را در امر تغذيه جدي بگيريم. در اين صورت است كه سعادت دنيا و آخرت كه همان رضاي خداوند است را به دست خواهيم آورد. شكم عفيف و روان لطيف تنها در تغذيه جسم و روح با خوراك نظيف و سالم و حلال به دست ميآيد.