محمدصادق عابديني
در حالي كه كشور همسايه ما در هر سال بيشتر از سال قبل فيلم و سريال صادر مي‌كند، اما هنوز نتوانسته‌ايم براي توليد مجموعه‌هاي تلويزيوني در كشورمان بازار خارجي تعريف كنيم.
تركيه امسال بيش از 370 ميليون دلار صادرات فيلم و سريال داشته، اين رقم در سال گذشته حدود 350 ميليون دلار و سال قبل از آن حدود 300 ميليون دلار بوده است. با نگاهي كوتاه به اين ارقام اولين نكته‌اي كه به چشم مي‌آيد، روند رو به رشد صادرات فيلم و سريال تركيه است. اين كشور در افق 2023 مي‌خواهد اين ميزان را به يك ميليارد دلار برساند. نكته وقتي جالب‌تر مي‌شود كه تركيه در سال 2010 در همين بخش تنها 10 ميليون دلار صادرات داشته است. تركيه كشوري كه از منافع نفت و گاز تقريباً هيچ بهره‌اي نبرده است، درآمدش را در حوزه صادرات غيرنفتي گسترش داد و فيلم و سريال مجموعه‌اي است كه تركيه در آن براي خود مزيت نسبي تعريف كرده است و ايران نيز يكي از بازارهاي هدفي است كه شركت‌هاي فيلمسازي تركيه قصد دارند فعاليت‌شان را در آن گسترش دهند.
نظر کارشناسان خارجي درباره همکاري با ايران
اوايل تيرماه، هفتمين بازار فيلم اسلامي در شهر مقدس مشهد برگزار شد. در اين بازار شركت‌هاي تركيه‌اي حضور چشمگيري داشتند. آنها هدف از حضور در ايران را ايجاد ارتباط با شبكه‌هاي صداوسيما و فروش فيلم و سريال به شركت‌هاي فعال در حوزه رسانه در ايران عنوان مي‌كردند. حسين آتام، مديرعامل دروك‌مديا، كه در اين نمايشگاه حاضر بود به «جوان» مي‌گويد: ما با توجه به اينكه در كشورهاي اسلامي، موضوعات ديني مورد توجه است، فيلم‌ها، مستندها و سريال‌هاي ديني را براي پخش به كشورهاي مسلمان مي‌بريم. تلاش شركت‌هاي تركيه‌اي فعال در حوزه فيلم و سريال در بازار فيلم اسلامي در مقايسه با ديگر كشورهاي حاضر در نمايشگاه و حتي شركت‌هاي ايراني قابل‌ملاحظه بود.
در همين بازار وقتي پاي همكاري و فروش فيلم‌هاي ايراني به ديگر كشورها به ميان مي‌آمد، كاملاً خلأ يك ارتباط موفق حس مي‌شد. مالام لاوالي، مدير شبكه تلويزيوني «گاسكيا» كه شبكه‌اي به زبان هوسايي در كشور نيجر است و بينندگان زيادي در بخش جنوبي اين كشور دارد، در گفت‌وگو با «جوان» ضمن انتقاد از اينكه ايران هيچ تلاشي براي ترجمه فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني به زبان «هوسا» كه در آفريقا رايج است، انجام نمي‌دهد، آن را باعث عدم ارتباط ميان مردم نيجر عنوان مي‌كند. لاوالي اما از حضور پررنگ شبكه‌هاي متعلق به كشورهاي عربي در آفريقا مي‌گويد و اينكه آنها توانسته‌اند براي محصولات‌شان بازاريابي خوبي داشته باشند. مدير شبكه تلويزيوني «گاسكيا» در پاسخ به سؤالي درباره اينكه چطور فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني مي‌توانند در نيجر و ديگر كشورهاي آفريقايي بازاريابي شوند، تأكيد مي‌كند: ايران ابتدا بايد فرهنگ مردم آفريقا و علايق آنها را مد نظر قرار دهد، وقتي مردم آفريقا ببينند در فيلم‌هاي ايراني آنچه دوست دارند مدنظر قرار گرفته است، حتماً سراغ فيلم‌هاي ايراني مي‌آيند.
علي محمد الزهري، نماينده شبكه «الساحات» كشور يمن نيز كه براي بازاريابي مستندهاي ساخته شده درباره حملات رژيم سعودي به يمن، به ايران سفر كرده بود، به «جوان» مي‌گويد: «ما منتظر ايران هستيم تا سراغ ما بيايد، اما ايراني‌ها فعاليتي در يمن ندارند». وقتي دليل حضور نيافتن ايران در بازار رسانه‌هاي يمن را وضعيت بحراني اين كشور عنوان كرديم، الزهري تأكيد كرد كه پيش از بروز بحران نيز ايران حضوري در يمن نداشته و به اين نكته اشاره داشت كه قرار نيست بحران و تجاوز سعودي تا ابد ادامه پيدا كند!
سيدحميد حسيني، رئيس اتحاديه راديو و تلويزيون عراق، در گفت‌وگو با «جوان» درباره استقبال فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني در كشور عراق، اين استقبال را ناشي از اين موضوع مي‌داند كه «بين ايران و عراق از نظر فرهنگي و مذهبي فاصله‌اي نيست و سريال‌هاي مذهبي ايراني به همين دليل در عراق بينندگان زيادي دارد. » به‌رغم پخش چندين سريال ايراني در شبكه‌هاي تلويزيوني كشور عراق، رئيس اتحاديه راديو و تلويزيون عراق، اين ميزان را ناكافي مي‌داند و مي‌گويد: آنقدر كه ما براي همكاري با شبكه‌هاي تلويزيوني ايراني در توليد برنامه‌هاي مشترك با ايران اصرار و علاقه داريم، از اين سو آن طور كه انتظار داريم تمايل ديده نمي‌شود. در صورتي كه عراقي‌ها فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني را دوست دارند.
دلايل عدم موفقيت ايران در فروش سريال
نظرات مهمان‌هاي خارجي بازار فيلم اسلامي، نشان‌دهنده نكات مهمي است، از جمله اينكه در توليد سريال‌هاي تلويزيوني ايراني، هيچ‌گاه توجه به بازار جهاني نشده و به جز چند سريال مذهبي كه توانسته‌اند در كشورهاي مسلمان مخاطبان خود را پيدا كنند، هيچ‌كدام از سريال‌هاي ايراني توانايي ارتباط با مخاطب خارجي را نداشته‌اند. تلويزيون نتوانسته است در بازارهاي جهاني براي مخاطباني كه زباني غيرانگليسي يا عربي دارند محصولي را ارائه كند. زيرنويس‌هاي فعلي سريال‌هاي ايراني و دوبله از فارسي به ديگر زبان‌ها اغلب به چند زبان محدود انجام شده كه مخاطب جهاني در آنها اشباع است.
فهم برخي سريال‌هاي ايراني به دليل استفاده از ديالوگ‌هاي ثقيل و ارتباط‌هاي گنگ ميان شخصيت‌هاي داستان، حتي براي بيننده فارسي زبان داخلي نيز سخت است. نمونه دم دستي اين نوع سريال‌ها، مجموعه «زير پاي مادر» است كه در ماه رمضان از تلويزيون پخش شد و ديالوگ‌هاي فيلم براي بيننده‌ها عجيب و غريب بود. در حالي كه در سال‌هاي اخير، سريال‌هاي كشور كره جنوبي نشان داده‌اند كه مي‌توان با يك زيان ساده و يك داستان ساده‌تر، بيننده‌ها را تا بيش از 100 قسمت نيز با سريال و داستان آن همراه كرد و بيننده بدون اينكه ديالوگ‌هاي سريال اذيتش كند، از ديدن يك سريال داراي قهرمان، لذت ببرد.
شايد هنوز زود باشد كه سريال‌هاي اجتماعي ايراني بتوانند در مقابل سريال‌هاي كشورهاي تركيه يا كره جنوبي جايي براي عرض اندام پيدا كنند ولي مي‌توانيم براي داشته‌هاي فعلي‌مان برنامه‌ريزي درستي جهت بازاريابي داشته باشيم. همان طور كه پخش سريال‌هاي تاريخي و مذهبي ايراني در كشورهاي همسايه و به خصوص عراق مخاطبان خوبي دارد، بايد از همين مزيت استفاده كرد. تجربه ساخت «مختارنامه» و «يوسف پيامبر» نشان داد كه مي‌توان روي مجموعه‌هاي اينچنين سرمايه‌گذاري كرد و آن را به نمونه‌اي براي بازاريابي محصولات ايراني در بازارهاي منطقه‌اي تبديل كرد. از هم اكنون بايد براي مجموعه «موسي(ع)»، به فكر بازاريابي خارجي بود و حتي اگر شده بايد برخي ملاحظات خارجي را در توليد سريال مدنظر قرار داد تا بتوان به وسيله آن ذائقه مشتريان خارجي را به دست آورد.
