مسيح محمدي
کارشناسان،سياست ورزان و رسانه هاي غربي و عمدتا" آمریکایی در رابطه با نحوه اجرا و تفسير توافق هستهای ميان ایران و گروه (1+5) «برجام»، معتقدند كه دولت «دونالد ترامپ»، رئیسجمهور آمریکا میتواند از بند T مندرج در ضمیمه اول توافق هستهای با ایران، به عنوان بهانهای برای بازرسی از سایتهای نظامی جمهوري اسلامي در جهت تحت فشار قرار دادن كشورمان سوء استفاده کند. نكته قابل اعتنا در اين رابطه اينكه همين افراد مي گويند چون ايران زير بار چنين بازرسي هاي سرزده و سختگيرانه اي نخواهد رفت؛ آنوقت ايالات متحده مي تواند با تشبث به همين مسئله يا برجام را پاره كند و يا بر سر بخش هايي كه نسبت به آن اعتراض دارد مجددا مذاكره كند.
ترامپ گفته بود اگر به قدرت برسد این توافق را پاره خواهد کردسناتور «باب کورکر» رئیس جمهوریخواه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، جزو اولين كساني بود كه اين موضوع را مطرح كرد. اين سناتور در گفت و گويي با روزنامه «واشنگتنپست» به رویکرد آمریکا درقبال توافق هستهای با ایران اشاره کرد و مدعی شد: «از روزی که توافق (بین ایران و شش قدرت جهانی) حاصل شد ما تمام اهرمهای فشار و نفوذ خود را از دست دادیم. ایران توافق هستهای را اجرا میکند فقط برخی تخلفات فنی انجام می دهد و گاهی هم آن را به طور کامل اجرا میکند.»
کورکر با اشاره به طرح تحریمی تازه علیه فعالیتهای ایران در کنگره، مدعی شد: «توافق هستهای با ایران محور سیاست باراک اوباما( رئیسجمهور سابق) در خاورمیانه بود و این زمینه ساز مشکلات فراوانی در منطقه شده است که ما اکنون داریم تلاش میکنیم (با اقدامات کنونی) تعادل را بازگردانیم. بنابراین ما با این فعالیتها مقابله میکنیم. زمانی میتوان توافق هستهای را پاره کرد که کشورهای متحد با ما در این زمینه همراه باشند.»
«دونالد ترامپ» رئیسجمهوری آمریکا در جریان رقابتهای انتخاباتی سال 2016 از منتقدان سرسخت توافق دولت اوباما با ایران بود و گفته بود اگر به قدرت برسد این توافق را پاره خواهد کرد.
ترامپ در مارس 2016 در نشست آیپک( لابی اسرائیل در آمریکا) گفته بود: «نخستین اولویت من پاره کردن این توافق فاجعهبار با ایران است.»
باب کورکر در بخش دیگری از این مصاحبه افزود: «میبایست توافق هستهای را به صورت سفت و سخت اجرا کرد و ایران اکنون موظف است آن را اجرا کند. میدانم اکنون ما خواهان دسترسی به تاسیسات مختلفی در ایران هستیم. درصورتی که ایران اجازه دسترسی به این تاسیسات را ندهد انگاه فرصت لازم فراهم خواهد شد.»
رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا تاکید کرد: «آنچه شما میخواهید این است که ایران توافق هستهای را به هم بزند. آمریکا نباید برهم زننده توافق هستهای باشد چرا که ما به متحدانمان نیاز داریم.»
طبق گفته سناتور کورکر، «رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا خواهان مذاکره برای پایان دادن به غنیسازی اورانیوم توسط ایران است.
رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا هشدار داده که نباید بدون برنامه و راهبردی مشخص در صدد لغو توافق هستهای بود که چرا مشکل تازهای را برای آمریکا ایجاد کند.
باب کورکر گفت: «این توافق میبایست از نو مورد مذاکره قرار بگیرد، چه زمانی باید این کار را انجام داد، زمانی که میتوانید نتیجه مشخص راهبردی از آن به دست آورد و متحدان خودمان را نیز همراه داشته باشیم. اگر ما توافق هستهای را خیلی سفت و سخت اجرا کنیم و خواستار همکاری (ایران) بشویم، احتمالا این ایران است که به آن پایبند نخواهد بود، آنگاه آنها هستند که توافق را برهم زدهاند.»
امريكا به دنبال ايجاد يك توافق الحاقی به برجام استدر همين رابطه آسوشیتدپرس بهنقل از یک مقام ارشد آمریکایی اعلام کرد که «دولت ترامپ در تلاش برای سنجش استحکام توافق هستهای ــ که ترامپ بهشدت بهدنبال لغو آن است ــ بهدنبال بازرسی از "پایگاههای نظامی مشکوک" ایران است.»
بهنوشته آسوشیتدپرس، «بازرسی یکی از عناصر رویکرد تهاجمیتر طراحیشده برای ممانعت از دستیابی ایران به یک بمب هستهای است. در حالی که دولت ترامپ بهدنبال پایش سختگیرانهتر توافق است، همچنین در حال کار برای اصلاح آن چیزی است که دستیاران ترامپ آن را "رخنههای جدی" در توافق میدانند ــ که اگر بهسرعت حل نشوند ــ ممکن است موجب خروج ترامپ (از توافق) شوند.»
یک مقام رسمی آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، به آسوشیتدپرس گفته است که این تلاشها شامل بحث با کشورهای اروپایی برای مذاکره بر سر یک توافق الحاقی برای ممانعت بر سر راه ازسرگیری توسعه (فعالیتهای) هستهای ایران پس از انقضای محدودیتهای توافق (برجام) در یک دهه آینده است.
براساس این گزارش، اگر ایران از بازرسیها سر باز بزند، ترامپ نهایتاً بنیانی قوی برای بیان این مطلب خواهد داشت که ایران در حال نقض توافق است، و تهران را مقصر اصلی شکست توافق جلوه دهد. (اما) اگر ایران با بازرسیها موافقت کند، آن افرادی که در دولت ترامپ بهدنبال حفظ توافق هستند نیز تشجیع میشوند تا ادعا کنند که توافق بهشکل مؤثری موجب تقویت امنیت ملی آمریکا میشود.
چندین مقام آمریکایی گفتهاند که دولت ترامپ بهدنبال این است که ایران را وادارد به بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی اجازه دسترسی به پایگاههای نظامی را بدهد، پایگاههایی که بهادعای نهادهای اطلاعاتی آمریکا، جمهوری اسلامی ایران در آنها ممکن است در حال نقض توافق است. دسترسی به پایگاههای نظامی ایرانی یکی از مناقشهبرانگیزترین مسائل در توافق سال 2015 برجام بود.
مقامات آمریکایی به آسوشیتدپرس گفتهاند که دولت آمریکا بهمنظور دستیابی به هدف خود در دسترسییافتن بازرسان آژانس به پایگاههای نظامی دیگری در ایران، نیازمند کسب حمایت آژانس و اکثریت اعضای گروه 1+5 است. اما آمریکا برای مقابله به مقاومتهای احتمالی در حال جمعآوری و آمادهسازی شواهدی از فعالیتهای غیرقانونی در یک پایگاه نظامی است که آژانس با استفاده از آن بتواند بازرسیهای خود را توجیه کند.
بهگفته این مقامات، آمریکا در حال کار برای تهیه یک (گزارش) اطلاعاتی غیر قابل انحراف (غیرقابل خدشه) درباره فعالیتهای غیرقانونی (ایران) است؛ زیرااین نگرانی وجود دارد که اگر آنها در افشای شواهد مرتبط با نقض توافق (از سوی ایران) ناکام بمانند، اعتبار آژانس برای تقاضای انجام بازرسی در آینده تضعیف خواهد شد.
نباید اجازه داد عدم انجام بازرسیها به هنجار بدل شود«مارک فیتزپاتریک»، دیپلمات کهنهکار آمریکایی و از مقامهای سابق وزارت خارجه این کشور و مدیر فعلی برنامه خلع سلاح و منع اشاعه مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در یادداشتی جدید پیشنهاد کرده دسترسی آژانس بینالمللی انرژی اتمی به سایتهای نظامی ایران به امری عادی تبدیل شود.
وی در یادداشتی که روی وبسایت مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک قرار گرفته نوشته است: «با آنکه برجام بازرسیهای «هر زمان و هر مکان» را که عراقیها بعد از شکست در جنگ اول خلیج (فارس) مجبور به پذیرش آن شدند مجاز نمیکند، اجازه دسترسیها در مواقع لزوم را میدهد.»
مقام اسبق آمریکایی اضافه کرده است: «این کار میتواند از طریق یک درخواست سریع بازرسی برای "دسترسی تکمیلی" به سایتهایی انجام شود که آژانس در خصوص آنها سؤالهایی مشروع درباره احتمال فعالیتهای هستهای یا نقائصی در گزارشدهی کشور میزبان داشته باشد.»
او نوشته است: «در حالی که منتقدان برجام این توافق را بابت فرصتدهی 24روزه به ایران برای پاسخ دهی به این درخواست آماج انتقادات تند قرار میدهند، بدون برجام، هیچ ضربالاجلی در کار نبود. برجام، علاوه بر این حاوی محدودیتی است که از این حیث که چهار نوع فعالیت تحقیقاتی درباره طراحی و ساخت یک قطعه انفجار هستهای را ممنوع میکند از تمامی دیگر توافقهای منع اشاعهای فراتر میروند.»
اشاره فیتزپاتریک به فعالیتهای مندرج در بند T ضمیمه اول برجام است که «فعالیتهایی را که میتواند در طراحی و توسعه یک وسیله انفجاری هستهای نقش داشته باشند»، ممنوع میکنند. وی نوشته است که هنوز مشخص نیست که این محدودیتها چطور میتوانند راستیآزمایی شوند و درباره آن توضیحی داده نشده است، به همین دلیل، بهادعای فیتزپاتریک، برخی از منتقدان برجام معتقدند که آژانس تنها از طریق دسترسی به سایتهای نظامی ایران است که میتواند آنها را راستیآزمایی کند.
مقام اسبق آمریکایی تأکید کرده است: «تأسیسات نظامی ایران نباید برای آژانس بینالمللی انرژی اتمی خارج از دسترس باشد؛ در واقع، بازرسان بیش از 20 بار از سایتهای نظامی ایران بازدید کردهاند، با وجود این، آنها در طول دو سال گذشته، پس از برجام این کار را انجام ندادهاند.»
وی اضافه میکند: «آژانس قادر بوده نیازهای راستیآزمایی خود را از طرق دیگر برآورده کند، اما نکته مهم این است که نباید اجازه داد عدم انجام چنین بازرسیهایی به هنجار بدل شود، به هر صورت، برای آژانس رسیدن به "جمعبندی موسع" در پروتکل الحاقی و اعمال نظر مبنی بر اینکه تمامی فعالیتهای هستهای ایران برای مقاصد صلحآمیز هستند، نیازمند دسترسی به سایتهای نظامی است.»
فیتزپاتریک ادعا میکند: «از آنجا که ایران خواهان مشروعیت ناشی از این جمعبندی است، دلایل کافی برای همکاری با آژانس در اجازه بازدید از سایتهای نظامی را خواهد داشت. نکته کلیدی این است که این بازدیدها باید به امری روتین تبدیل شوند.»
مفاد «بندT» چيست و چه مي گويد؟در بند T ضمیمه اول برجام، «فعالیتهایی که میتواند در طراحی و توسعه یک وسیله انفجاری هستهای نقش داشته باشند» ممنوع شدهاند. این فعالیتها طبق متن توافق هستهای موارد ذیل را شامل میشوند:
• طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از مدل های کامپیوتری برای شبیه سازی وسایل انفجاری هستهای.
• طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از چاشنیهای انفجاری چند نقطه که برای توسعه یک وسیله انفجاری هستهای مناسب هستند مگر اینکه مقاصد غیر هستهای بودن آن توسط کمیسیون مشترک تایید شده باشد و موضوع پایش باشد.
• طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از سیستمهای تشخیص انفجار (دوربینهای Streak ، دوربینهای سرعت بالا و یا دوربینهای Flash x-ray) مناسب برای توسعه تجهیزات انفجار هستهای مگر اینکه مقاصد غیر هستهای بودن آن توسط کمیسیون مشترک تایید شده باشد و موضوع پایش باشد.
• طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از چشمه¬های نوترونی هدایت کننده انفجارات یا مواد خاص برای چشمههای نوترونی هدایت کننده انفجارات.
موسسه «علوم و امنیت بینالملل» از اندیشکدههای نزدیک به رژیم صهیونیستی و با نقش فعال در جنجالسازی بر سر برنامه هستهای ایران هم به امکان استفاده از این بند برای بازرسی از سایتهای نظامی ایران اشاره کرده و مدعی شده که مقامهای انگلیسی قبلاً با استناد به همین بند چنین درخواستی مطرح کردهاند.
این موسسه در حساب کاربریاش در توئیتر نوشته است: «بند T حاوی الزاماتی برای بازرسیهای منظم است؛ این بند به ادعاهای فعالیتهای مشکوک مربوط نمیشود. مقامهای انگلیسی اولین کسانی بودند که به درستی با استناد به ممنوعیتهای بند، از دسترسی به سایتهای نظامی ایران حمایت کردند.»
این موسسه اضافه کرده است: «این ایده آمریکاییها نبود، اما انگلیسیها درست میگویند. بند T نیازمند راستیآزمایی است.»
موسسه علوم و امنیت بینالملل در توئیتی دیگر در واکنش به یادداشت فیتزپاتریک نوشته است: «فیتزپاتریک مطمئن است که ایران با دسترسی به سایتهای نظامی مخالفت کرده است. اجازه بدهید ببینیم چه میشود. چرا، باید سنگ ایران را به سینه زد؟ بدون دسترسی به سایتهای نظامی ایران، بند T قابل راستیآزمایی نخواهد بود.»
این ادعاها در حالی صورت گرفته که ایران چه در زمان مذاکرات هستهای و چه بعد از آن بهصراحت اعلام کرده با هر گونه دسترسی به سایتهای نظامی خود مخالف است. تجربه کشور عراق در مجاز شمردن بازرسیهای موسوم به «آنسکام» و درز اطلاعات نظامی این کشور به انگلیس، آمریکا و رژیم صهیونیستی از جمله مهمترین دلایل مخالفت ایران با این بازرسیها عنوان شده است.