حسن روانشيد*
پيرامون استان و به‌خصوص شهر اصفهان، تاريخ سخن‌ها دارد اما هيچ‌يك از آنچه نقل‌شده كافي و كامل نيست كه يزد نيز اينچنين است و امروز در ميراث فرهنگ جهاني به‌عنوان تنها شهر خشتي جهان باقيمانده از تاريخ كهن به ثبت مي‌رسد. هر خانه، كوچه و محله در اصفهان براي خود طوماري است بس بلند. از هيچ نقطه اين شهر نمي‌توان بي‌تفاوت عبور كرد زيرا وجب‌به‌وجب آن يادگار ماندگار از گذشته‌هاي افتخارآميز فرهنگ و هنر آن است. از كجا بايد شروع كرد كه بندبند روح و جسم آن همچون بيماري است كه قانقاريا گرفته و تنها تصويري از يك كالبد را در خود دارد.
اين شهر مي‌تواند همچنان در صدها و بلكه هزاران رشته هنر و صنعت سرآمد و منحصربه‌فرد باشد، هنرمند تنها سرمايه آن نيست كه اكثريت آنها در خاك خفته‌اند و شاگردان‌شان نيز ابزار كار را به صندوقخانه‌ها سپرده و در آژانس‌ها به مسافركشي مشغول‌اند! نقشه‌هاي رنگ در رنگي كه با ظرافت به مليله و تاروپود سپرده مي‌شد به غارت رفته تا به فايل‌ها سپرده و شابلون شود و آنگاه ماشين‌هاي چيني آنها را ببافند و به‌عنوان صنايع دستي در بازار همين شهر تاريخي عرضه نمايند! ديگر نه نامي از هنرمند هست و نه كامي براي مردم اين شهر كه هر دو به‌سوي ديگري رفته‌اند و تنها مغازه‌هاي زهوار دررفته‌اي به‌جا مانده كه در ويترين آنها اقلام چيني به چشم مي‌خورد! اين گوشه مختصري از سرگذشت و سرنوشت بيش از 200رشته صنايع‌دستي شهر اصفهان است كه روزگاري مقام اول جهان را در اين زمينه يدك مي‌كشيد و امروز قسمتي از آن نفس‌هاي آخري را مي‌كشد و قسمت ديگر به كما رفته است! خانه‌هاي ميراثي در حال فروريختن هستند تا وارثان آن بتوانند با اخذ پروانه‌هاي گرانقيمت از شهرداري برج‌هاي مسكوني و تجاري در آن به يادگار بگذارند!
كاشي‌ها و آجرهاي آثار تاريخي و مساجد توسط معتادان نيازمند! يكي‌يكي كنده مي‌شود تا خرج يك نوبت عمل‌شان را تأمين نمايد! در‌هاي خاتم مساجد از جمله مسجد سيد مورد هجمه كارگران بي‌احتياط و احياناً بي‌سواد نصاب چارچوب فلزي قرار مي‌گيرد كه بر اثر حمل‌ونقل لوله‌ها از هم دريده و همچون جگر زليخا شود! گره‌هاي چوبي در مقبره آيت‌الله شفتي كه از يادگارهاي دوران صفويه است در زير ميخ اعلان‌ها و آگهي‌ها سوراخ‌سوراخ شده و خاتم‌هاي دو ميليمتري را در اثر بي‌اطلاعي به شاگرد نجار سپرده تا با سمباده برقي صيقل داده شود!
مترو از تونل زيرين خيابان چهارباغ عباسي مي‌گذرد تا علاوه بر لطمه زدن جدي به پايه‌هاي سي‌وسه‌پل، آثار باقيمانده از كاخ جهان‌نما را نيز مضمحل كند! قبرستان تخت فولاد يا سومين آرامگاه تاريخي شيعيان جهان زيرورو مي‌شود تا هايپرماركت در آن احداث و سنگ قبر هزاران فرهيخته شهر و ديار جاي‌شان را عوض كرده يا به موزه بروند!
بگذريم از دهها خانه تاريخي و ارزشمند شهر كه لباس هتل، رستوران و كافي‌شاپ به تن كرده و لوله‌كشي‌هاي شبكه آب و فاضلاب و گاز درون آن نفوذ نموده تا به‌مرور زمان مشمول قانون تخريب شوند! اينجا همان اصفهان است كه از حمله مغول‌ها و افغان‌ها در امان ماند اما امروز لباس انقراض به تن كرده و ميراث فرهنگي جوابگوي هنرمندان صنايع‌دستي و آثار تاريخي آن نيست.
شهري كه بالاترين تعداد سرا و تيمچه تجاري را بيش از 400سال حفظ نموده و اينك هر كدام در گوشه‌اي از بافت قديمي شهر در حال انهدام هستند يا تغيير ماهيت مي‌دهند! بد نيست براي اطلاع سازمان ميراث فرهنگي كه سياحان خارجي را در اولويت كار خود قرار داده فهرست مختصري از اين سراها را درج نماييم شايد دلي را به درد آورده و خيرين ميراث‌ساز را هم به اين‌سو جلب نمايد و جوابگوي گوشه‌اي از اشك‌هاي سرازير شده هنرمند پيشكسوت خاتم‌كاري را كه در برنامه شامگاهي راديو اصفهان حضور يافت و از مسئولان براي حراست از ميراث‌هاي فرهنگي شهر اصفهان استمداد طلبيد، باشد. سراي هندوها- بازار، سراي حداد - دارالشفا، تيمچه دياني- دروازه اشرف، سراي قيچي سازها- بازارچه نو، تيمچه عتيقه‌فروش‌ها- بازار بزرگ، سراي رهبران نيلچي- بازارچه نو، سراي مخلص – بازار بزرگ، سراي لنچ- بازارچه نو، تيمچه حاج كريم (پوستي)- بازار بزرگ، سراي بروجني‌ها- بازارچه نو، سراي فخر- بازار بزرگ، سراي اعتداليه- بازارچه نو، تيمچه ارباب- بازار بزرگ، سراي ملك‌التجار- قيصريه، سراي جارچي‌باشي- بازار بزرگ، سراي شله‌رنگ‌كن‌ها- قيصريه، سراي حاج علي‌نقي- بازار بزرگ، سراي قهوه كاشي‌ها- بازار بزرگ، سراي ثمر- بازار بزرگ، تيمچه بازار دواتگرها، سراي گلشن- بازار بزرگ، تيمچه طلاي حقيقت- بازار منجم، سراي محمدصادق خان- بازار بزرگ، سراي طالار- بازار، سراي سنگتراش‌ها- دارالشفا، سراي بروجني‌ها بازار، سراي كوثر- بازار، سراي خوانساري‌ها- بازار.
*روزنامه‌نگار پيشكسوت
