سعيد همتي
«برجام بدون شليك گلوله، زيرساخت هسته‌اي ايران را از كار انداخت» اين تيتر روزنامه فارين پاليسي است كه نشان مي‌دهد دومين سالگرد توافق هسته‌اي ميان ايران و 5+1 مورد توجه اين رسانه قرار گرفته است؛ تيتري كه مشابه آن را باراك اوباما رئيس‌جمهوري امريكا در بخشي از سخنراني خداحافظي خود در شيكاگو و تحت عنوان دستاوردهاي دوران رياست‌جمهوري‌اش بيان كرد. رئيس‌جمهور آن روز ايالات متحده در ميان دستاوردهاي خود به برنامه هسته‌اي ايران اشاره و بيان مي‌كند: «اگر هشت سال پيش به شما گفته بودم كه برنامه هسته‌اي تسليحاتي ايران را بدون شليك يك گلوله تعطيل خواهيم كرد، ممكن بود بگوييد چشم‌انداز ما اندكي بيش از حد بلندپروازانه است.»
اگر چه موضع‌گيري غربي‌ها درباره توافق هسته‌اي با كشورمان جنبه‌اي از اقدامات تبليغاتي و نمايشي را با خود به همراه داشته و براي مواجهه فعال با منتقدان برجام در داخل اين كشور بوده و با هدف «تحقير طرف ايراني» اتخاذ مي‌شود اما با رجوع به متن برجام و همه آن‌چيزي كه در دوران پسابرجام گذشته است مي‌توان دريافت كه ماهيت آنچه امروز توسط فارين پاليسي و ديروز توسط باراك اوباما عنوان شده است اختلاف آنچناني با واقعيت ندارد.
همين دستاوردهاي خيره‌كننده برجام براي طرف غربي است كه در آستانه دو سالگي اين توافق اكثر سياستمداران و مقامات رسمي دولت‌هاي غربي از آن با احترام ياد كرده و استمرار آن را يك اولويت تمام‌عيار به شما مي‌آورند، بدون آنكه اين مقامات كمترين اشاره‌اي به نقض برجام توسط امريكا كنند يا از سر باز زدن اين كشور از اجراي تعهدات، نگراني‌اي ابراز كنند.
وجه اشتراك مقامات غربي در2سالگي برجام
فصل مشترك اظهارات مقامات غربي كه در آستانه دو سالگي برجام موضع‌گيري كرده‌اند حول مفاهيمي مانند «ايران دنبال ساخت بمب اتم بود و با برجام رفتار ايران مديريت شده و جهان امن‌تر شده است» و«برجام مانع خطرآفريني بيشتر ايران عليه صلح و امنيت جهان شده است» شكل مي‌گيرد، آن هم در حالي كه دولتمردان يكي از دستاوردهاي اوليه و قطعي برجام را «خارج شدن ايران از ذيل فصل هفتم» و «پايان ايران‌هراسي» مي‌دانستند و تأكيد مي‌كردند با انجام اين توافق كشورهاي غربي صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را به رسميت شناخته‌اند.
«بوريس جانسون» وزير خارجه انگليس در يادداشتي روز جمعه به مناسبت سالگرد توافق هسته‌اي ايران و گروه1+5 موسوم به برجام مي‌نويسد: «ديدگاه بريتانيا اين است كه اجراي برجام، دست ايران را محكم‌تر از دست ما مي‌بندد. اگر توافق هسته‌اي فروبپاشد چه اتفاقي رخ مي‌دهد؟ حقيقت اين است كه ايران - نه امريكا يا بريتانيا- آزادي عملش را دوباره به دست خواهد آورد.»
وي همچنين عنوان مي‌كند: «ايالات متحده و بريتانيا، چه گزينه‌هايي در اختيار خواهند داشت؟ از لحاظ تئوري، ما مي‌توانيم تحريم‌ها را بازگردانيم، اما همزمان با تمامي مخاطرات مربوط به اقدام ايران براي بازسازي برنامه هسته‌اي اين كشور و كاهش دادن زمان‌گريز هسته‌اي با چندين ماه يا هفته روبه‌رو خواهيم بود.»
فدريكا موگريني مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز در بيانيه‌اي به مناسبت دومين سالگرد امضاي توافق هسته‌اي به صورت تلويحي فعاليت‌هاي گذشته ايران را ضدصلح معرفي كرده و مي‌گويد همين مسئله را نيز ايراني‌ها پذيرفته‌اند: «برجام دستاوردي تاريخي براي امنيت منطقه و جهان و موفقيتي براي ديپلماسي چندجانبه است.»
اين مقام اروپايي در ادامه ضدصلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي ايران و اقرار طرف ايراني به اين مسئله را با صراحت بيشتري مي‌گويد: «در زمانه‌اي كه جهان بار ديگر با تهديد توانايي‌هاي هسته‌اي كنترل نشده رو به‌رو است، برجام به عنوان بخش مهمي از تلاش‌هاي جهاني منع اشاعه هسته‌اي مطرح است.»
شبيه اظهارات امروز مقام‌هاي غربي را بلافاصله پس از امضاي برجام نيز شاهد بوديم، آنجايي كه مقامات ارشد دولت فرانسه، آلمان، ايتاليا و سوئد در سفرهاي خود به تهران اين مسئله را در حضور مقامات وزارت امور خارجه كشورمان مورد تأكيد قرار مي‌دادند كه توافق هسته‌اي توانسته است صلح و امنيت را براي منطقه به ارمغان بياورد؛ ادعايي كه دور از واقعيت است و هيچ‌گاه با واكنش مناسب دستگاه ديپلماسي كشورمان در طول دو سال گذشته روبه‌رو نشده است.
به‌راستي تمام فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران تا قبل از23تير94 ضدصلح و امنيت بين‌المللي بوده و با اصول و قوانين حقوق بين‌الملل و مقرراتNPT مغاير بوده و ضديت داشته كه هيچ‌كدام از مقامات رسمي دولت - طي ايامي كه مقامات غربي چنين ادعايي را مطرح مي‌كردند- نسبت به آن سكوت كرده‌اند؟
آيا ضروري نبوده در همين ايام، رئيس دستگاه ديپلماسي و معاونان وي موضع‌گيري‌هاي مستمري جهت طرد چنين ادعاي خلاف واقعي را تكليف دانسته و نسبت به اين رويه مشترك ميان سياستمداران غربي عكس‌العمل مناسب نشان دهند تا از تكرار اين ادعاها حداقل در سفر اين مقامات به تهران جلوگيري شود؟
سانسور نقض برجام
نكته مهم ديگري كه در اظهارات و بيانيه‌هاي مقامات غربي در دو سالگي برجام موج مي‌زند، سانسور نقض برجام توسط ايالات متحده امريكا و برزمين ماندن تعهدات اين كشور بر اساس متن برجام است. به‌جز مقامات روسيه كه تا حدودي به بدعهدي امريكا در اجراي برجام اشاره كرده‌اند ساير مقامات 1+5 هيچ‌گونه اشاره‌اي به نقض برجام توسط امريكا نكرده‌اند و تنها به بيان عبارت‌هاي كلي و خنثي بسنده كرده‌اند، به گونه‌اي كه موگريني در قسمتي از بيانيه خود بيان مي‌كند: «اين توافق كه به تأييد شوراي امنيت سازمان ملل رسيده، متعلق به جامعه بين‌المللي است و شوراي امنيت از تمام طرف‌ها انتظار دارد تعهداتي را كه دو سال پيش بر عهده گرفتند، اجرا كنند» يا در قسمت ديگري مي‌گويد: «اتحاديه اروپا به حفظ و اجراي برجام متعهد بوده و خواهد بود و همچنين متعهد است از اين توافق به عنوان پايه‌اي براي پرداختن به ساير منابع حل نشده تنش و مناقشه در منطقه استفاده كند.»
وزارت امور خارجه آلمان نيز در بيانيه‌اي اعلام مي‌كند: «توافق هسته‌اي ايران... بايد به طور كامل اجرا شود تا با منافع دولت آلمان و شركايش مطابقت داشته باشد... آلمان نيز مانند ديگر شركايش علاقه‌مند به اجراي بي‌قيد و شرط توافق وين است.»
سفارت فرانسه در تهران در پيامي توئيتري به مناسبت دو سالگي برجام نيز نوشت: «فرانسوا سنمو» سفير فرانسه يادآوري مي‌كند كه پاريس به اجراي همه جوانب توافق وين (برجام) پايبند است.»
چند سناتور امريكايي نيز در نامه‌اي به تيلرسون، ايران را متهم به نقض برجام كرده و خواستار عدم‌تأييد پايبندي ايران به توافق هسته‌اي از سوي دولت امريكا شدند.
كارمي گيلون رئيس اسبق سرويس امنيت داخلي رژيم‌صهيونيستي هم با بيان اينكه «برجام براي اسرائيل يك موهبت [الهي] بود!»ادعا مي‌كند: «قدرت‌هاي بزرگ جهان
- بدون شليك حتي يك گلوله - از طريق برجام زيرساخت‌هاي هسته‌اي كليدي ايران را از بين بردند و اين كشور را تحت نظارت و بازرسي‌هاي شديد قرار دادند.»
همه اينها در حالي است كه واشنگتن‌پست در گزارشي از تلاش براي تشديد فشارها عليه ايران در قالب اين عبارت «سناتورهاي جمهوريخواه خواستار موضع سخت‌تر تيلرسون در قبال ايران هستند» ياد كرده و مي‌نويسد: «جمهوريخواهان از تيلرسون مي‌خواهند در گفته‌هاي خود تصديق نكند كه ايران به مفاد توافق هسته‌اي ايران پايبند است تا اينگونه راه براي كنگره براي احياي تحريم‌هاي مختلف عليه ايران هموار شود. سناتورهاي امريكا معتقدند تأمين منافع ملي امريكا نيازمند اعمال فشار بيشتر بر ايران است.»
خبري از بيانيه وزارت خارجه كشورمان نيست!
همانطور كه گفته شد محور مشترك موضع‌گيري و جهت‌گيري مقامات اروپايي حول دو محور «سانسور نقض برجام» و «تهديد معرفي كردن ايران» شكل گرفته است؛ محورهايي كه وزارت خارجه كشورمان طي دو سال گذشته حساسيت لازم را در باب مخالفت با آن نداشته و در دو سالگي برجام نيز ضروري ندانسته در قالب يك بيانيه رسمي نسبت به اوضاع نامساعد امروز برجام اعتراض و حداقل مراتب مخالفت خود را با موضع‌گيري مقامات غربي بيان كند، آن هم در شرايطي كه به گفته دولتمردان و به اعتراف محمدجواد ظريف هيچ كدام از اهداف برجام رنگ تحقق به خود نگرفته است.
