روحالله صالحي
آزادي موصل به عنوان آخرين دژ داعش در عراق يك نقطه عطف و موفقيت بزرگي براي تمام عراقيها محسوب ميشود كه علاوه بر معادلات داخلي اين كشور، ميتواند شرايط منطقه را نيز با تغييرات جديدي مواجه كند و موازنه قوا را به نفع محور مقاومت در منطقه تغيير دهد. هرچند سه سال اشغالگري داعش، عراقيها را در مبارزه با تروريسم متحد و يكپارچه كرد اما ملت عراق براي تصميمگيري درباره آينده كشورشان نتوانستهاند به ديدگاه مشترك دست پيدا كنند. اينكه بگوييم با نابودي داعش همه چيز براي عراقيها تمام شد و ديگر خطري اين كشور را تهديد نميكند، درست نيست. هرچند كار داعش از لحاظ نظامي در عراق پايان يافته تلقي ميشود اما تفكرات و ايدئولوژي اين گروه در بين عراقيها همچنان ريشه دوانيده است و آزادي موصل تازه آغازي بر يك پايان را در مقابل عراقيها گشوده است. مرحله پسا داعش، چالشهاي مخصوص خود را دارد كه چه بسا ممكن است سختتر از مقابله با داعش باشد، چراكه ريشههاي فكري و عقيدتي كه تروريستها در بين عراقيها ترويج كردهاند بزرگترين خطر براي جامعه عراق است. همه متفكران جهان بر اين مسئله اتفاق نظر دارند كه نابودي كامل تروريسم بدون از بين بردن تفكر سلفي ممكن نيست و به همين منظور عراقيها نيز از اين خطرات در امان نيستند.
وجود هزاران كودك و نوجوان عراقي كه در مناطق تحت سلطه داعش در چارچوب انديشههاي افراطگرايي تربيت و رشد يافتهاند، تهديد پنهاني هستند كه مبارزه با آنها نيازمند برنامهريزيهاي گستردهاي است. عراقيها الان تازه در ابتداي راه هستند و به رغم چشيدن طعم شيرين پيروزي، در آينده و در مرحله پساداعش با چالشهاي متعددي مواجه خواهند بود. جنگ عليه داعش عملاً پايان يافته است اما جنگهاي ديگري وجود دارند كه ميتوانند سختتر و طولانيتر از مبارزه با تروريستها باشند. عراقيها كه در سه سال گذشته سختيهاي زيادي را متحمل شدند در حال حاضر از زير يوغ تروريستها رها شدهاند و براي اينكه از تكرار چنين حوادثي جلوگيري كنند بايد تلاش مضاعفي انجام دهند تا اتحاد سابق را بازيابند، زيرا يكي از دلايل اشغالگري گسترده داعش در عراق، خيانت برخي طوايف در غرب اين كشور بود كه به دليل اختلافات با دولت مركزي راه را براي پيشروي اين گروه تكفيري هموار كردند.
سايه سنگين حملات انتحاري
اگرچه صفوف داعش در عراق در هم شكسته است اما برخي از عناصر اين گروه تروريستي كه از ميدان نبرد جان سالم به در بردهاند، به مثابه آتش زير خاكستري هستند كه در صورت فراهم شدن شرايط و بسترهاي لازم ميتوانند تهديداتي را عليه امنيت اين كشور ايجاد كنند. در حال حاضر داعشيها كه خلافت خودخوانده خود در عراق را از دست رفته ميبينند به تلاشهاي مخربانه ادامه خواهند داد و براي گرفتن انتقام از عراقيها دست به كار خواهند شد، بنابراين دور از ذهن نيست كه تروريستها براي نشان دادن حضور خود دست به دامان حملات انتحاري شوند تا ضعف دولت مركزي براي تأمين كامل امنيت را به رخ كشانده و رعب و وحشت را در بين مردم حاكم كنند. به ويژه اينكه سعوديها كه با شكست داعش در عراق، برنامههاي خود را در اين كشور از دست رفته ميبينند وارد ميدان خواهند شد و بار ديگر شانس خود را براي طراحي توطئههاي جديد امتحان خواهند كرد. همچنانكه بازگشايي سفارت عربستان در عراق از يكسال گذشته و مداخله سفير اين كشور در امور داخلي بغداد همگي بر اين مسئله صحه ميگذارد كه سعوديها همچنان براي عراق پسا داعش نقشههايي دارند.
شهرهاي غربي عراق كه زير بار حملات تروريستي به ويرانه تبديل شدهاند نياز به بازسازي دارند و بودجه زيادي براي آن لازم است. اين هزينهها كه بالغ بر صدها ميليارد دلار ميشود، به تنهايي از عهده دولت عراق خارج است و لاجرم به كمكهاي خارجي نياز است تا بار ديگر اين شهرها را احيا كنند. به همين منظور فعال شدن عربستان سعودي در مرحله بازسازي براي توسعه نفوذ خود در عراق به وضوح آشكار است. همچنانكه هفته گذشته برخي منابع اعلام كردند رياض به بغداد وعده داده است در ازاي دشمني عراق با قطر هزينه بازسازي موصل را متقبل شود. از سوي ديگر، بازگشت بيش از يك ميليون آواره عراقي به خانههايشان و معضلات مسكن و بهداشت، چالشهايي است كه دولت عراق با آنها دست و پنجه نرم خواهد كرد.
توطئه مخفيانه امريكا
بدون ترديد امريكا براي بعد از آزادسازي موصل برنامههاي خاصي را مدون كرده است. درحالي كه مقامات امريكايي در ظاهر مدعي هستند كه براي مقابله با گروههاي تروريستي به عراق آمدهاند اما پشت پرده نقشههاي شومي را براي عراق پسا داعش در سر دارند. نيت واشنگتن مبارزه با داعش نبود، چراكه در سه سال گذشته ائتلاف ضد داعش به سركردگي امريكا، نه تنها اقدامي براي كمك به عراقيها نكرد بلكه در بسياري از موارد در خدمت داعشيها بود و با ارسال سلاح به آنها و فراري دادن فرماندهان اين گروه از معركه نبرد در هنگام آزادسازي شهرها، خدمات شاياني را به تكفيريها انجام داد. مقامات امريكايي مدعي هستند در دوره پسا داعش در عراق باقي خواهند ماند و مأموريت آنها هنوز پايان نيافته است. از سوي ديگر، هفته گذشته در بحبوحه پيروزي بر داعش، برت مك گورك، نماينده امريكا در ائتلاف ضد داعش در سخناني مدعي شد واشنگتن به اراده كردها براي استقلال از عراق احترام ميگذارد. اظهارات اين مقام امريكايي درحالي است كه مقامات اقليم كردستان در ماههاي اخير بر طبل تجزيه طلبي در عراق ميكوبند و به نظر ميرسد اين مسئله بزرگترين چالش عراق در دوره پسا داعش خواهد بود، چراكه كردها در دوره اشغالگري تروريستها، به پيشرفتهترين سلاحهاي غربي مجهز شدهاند و ميتوانند تهديداتي را عليه دولت مركزي ايجاد كنند. انگيزههاي تجزيهطلبانه در دوره داعش نه تنها كاسته نشد بلكه با بر شدت آن نيز افزوده شد و اين مسئله در شرايط فعلي كه ستاره داعش روبه افول است، ميتواند عراق را وارد مرحله جديدي از كشمكشهاي داخلي كند.
ناامني به بهانه مقابله با ايران
امريكاييها مدعي هستند كه با پيروزيهاي نيروهاي بسيج مردمي عراق موسوم به «حشدالشعبي» در مقابل داعش، نفوذ ايران در اين كشور بيش از پيش افزايش خواهد يافت و براي جلوگيري از اين اقدام بايد در عراق حضور داشته باشند. با كنترل مرزهاي عراق و سوريه به دست نيروهاي مقاومت، مثلث غربي- عربي- صهيونيستي از اينكه ايران پس از اين كنترل بيشتري بر مثلث «تهران- بغداد- دمشق» خواهد داشت در تلاش هستند تا مسير دسترسي ايران به مرزهاي سرزمينهاي اشغالي را قطع كنند و مركز اين محور عراق است كه امريكا درصدد است با حضور دائمي در اين كشور تحركات ايران در منطقه را از نزديك رصد كند. لذا بايد گفت ناامنيها در عراق پسا داعش نيز به نوع ديگري و با خرابكاريهاي واشنگتن ادامه خواهد داشت و غلبه بر اين معضلات امنيتي كاري بس دشوار خواهد بود.
همچنين امريكا براي پيشبرد پروژه نفوذ خود ممكن است از جريانهاي سياسي مخالف بغداد و ايران براي ايجاد تفرقه در داخل استفاده كند. ايجاد اختلافات فرقهاي و دامن زدن به كشمكشهاي سياسي در عراق چالشي است كه در صورت شعلهور شدن ابعاد آن به مراتب بدتر از اشغالگريهاي داعش خواهد بود. اگر در مقطع كنوني، بين گروههاي عراقي درگيري روي دهد، نه تنها اثر رواني شكست داعش از ياد عراقيها خواهد رفت بلكه فضا براي پيشروي تروريستها و تمركز آنان در مناطقي كه در اختيار دارند براي انتقال درگيري به همه عراق آسانتر خواهد شد.
لذا مردم و دولت عراق بايد مراقب باشند تا نيروهاي خارجي از وضعيت داخلي اين كشور سوء استفاده نكنند. باتوجه به دشمني امريكا و عربستان با حشدالشعبي، احتمالاً در دوره پسا داعش فضاسازي رسانهاي عليه اين گروه براي دامن زدن به فرقه گرايي تشديد خواهد شد و لذا مردم و دولت عراق بايد در مقابل چنين توطئههايي كه ريشه به تيشه اتحاد اين كشور ميزند هوشيار و آگاه باشند تا اجازه ندهند دشمنان عراق از آب گلآلود ماهي بگيرند. در اين ميان نقش حشدالشعبي به عنوان بازوي قدرتمند نيروهاي عراق بيشتر از ساير گروههاست.
ارزيابي نهايي
هرچند نابودي داعش در موصل، دستاورد بزرگ و نقطه عطفي در تاريخ تحولات عراق به شمار ميرود اما تفكرات و ايدئولوژي اين گروه همچنان بر عراق سايه افكنده است و مقابله با تأثيرات اين جريانهاي فكري سالها زمان ميبرد و در صورتي كه اين تفكرات انحرافي از بين نرود در آينده خطرات بزرگي امنيت عراق را تهديد خواهد كرد. از طرفي، دوره پسا داعش و تلاش براي حفظ انسجام داخلي بين گروههاي شيعه، كردها و اهل سنت، آزمون بزرگي براي همه عراق است و در چنين شرايطي نقش چهرههاي اثرگذار و بازگشت به مسير گفتوگو بين كردها و دولت مركزي و نقش حشدالشعبي براي جلوگيري از بروز بيثباتي در داخل عراق سرنوشت ساز است و ميتواند مانع از بروز مشكلات جديد شود، زيرا با اتحاد در بين عراقيها، تمام توطئههاي جبهه غربي- عربي- صهيونيستي براي تجزيه اين كشور به شكست منجر خواهد شد و از تكرار حوادث تروريستي در اين كشور جلوگيري به عمل خواهد آمد.