دكتر سيدرضا ميرطاهر
سازمان ملل روز جمعه 16تير(7 ژوئيه) با وجود مخالفت امريكا و ديگر كشورهاي داراي زرادخانه هسته‌اي پيمان بين‌المللي منع تسليحات هسته‌اي« The Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons » را تصويب كرد. اين پيمان با 122رأي موافق، يك رأي مخالف هلند تنها كشور عضو ناتو كه در كنفرانس مربوط به اين پيمان شركت داشت و يك رأي ممتنع سنگاپور تصويب شد. اين پيمان در پايان كنفرانس مذاكره سند حقوقي ممنوعيت تسليحات هسته‌اي كه به مدت سه هفته در مقر سازمان ملل در نيويورك برگزار شد، به تصويب رسيد. دارندگان سلاح‌هاي هسته‌اي و كشورهاي تحت چتر هسته‌اي شركت در اين كنفرانس را تحريم كرده بودند. جمهوري اسلامي ايران نيز ضمن رأي مثبت به اين پيمان، حمايت خود را از تلاش‌هاي بين‌المللي براي امحاي كامل تسليحات هسته‌اي اعلام داشت. رضا نجفي سفير ايران در سازمان ملل، طي سخناني پس از تصويب اين پيمان اعلام كرد، جمهوري اسلامي ايران قوياً از هدف اين پيمان در زمينه منع تملك و كاربرد يا تهديد به كاربرد تسليحات هسته‌اي در جهان حمايت مي‌كند.
اهميت
اين پيمان براي اولين بار، 70 سال بعد از استفاده امريكا از سلاح هسته‌اي در هيروشيما و 50 سال پس از انعقادپيمان منع گسترش تسليحات هسته‌اي (ان پي تي)، از نظر حقوقي تملك، توليد، استفاده يا تهديد به استفاده از سلاح هسته‌اي را تحت هر شرايطي به طور كامل ممنوع مي‌كند. همچنين طبق اين پيمان، دارندگان تسليحات هسته‌اي موظف هستند پس از لازم‌الاجرا شدن آن فهرست زرادخانه هسته‌اي خود و تأسيسات توليد آنها را به دبيركل سازمان ملل اعلام كنند و سريعاً آنها را از حالت عملياتي خارج سازند و سپس طبق يك برنامه زمانبندي شده كه بايد به تصويب كشورهاي عضو برسد، همه آنها را تحت نظارت و راستي آزمايي بين‌المللي منهدم كنند. در اين پيمان، تقريباً به طور گسترده به همه جوانب فاجعه بار استفاده از سلاح‌هاي هسته‌اي اشاره شده است. قرار است اين پيمان در29 شهريور 1396 (20 سپتامبر 2017) براي امضا در نيويورك مفتوح گردد كه با آغاز نشست سالانه مجمع عمومي همزمان خواهد بود. به گفته «الاين جي وايت» سفير دائم كاستاريكا درمقر اروپايي سازمان ملل و رئيس كنفرانس تصويب كننده اين پيمان، جهان براي 70 سال منتظر اين هنجار حقوقي بوده است.
فرايند
نمايندگان كشورهاي مخالف سلاح هسته‌اي پس از سه هفته نشست و مذاكره فشرده در مقر سازمان ملل متحد در نيويورك، متن اين پيمان بين‌المللي جديد را تدوين و تصويب كردند كه طبق آن ساخت، آزمايش، توليد، اكتساب، تملك، انباشت، انتقال، استفاده و تهديد به استفاده از سلاح هسته‌اي تحت هر شرايطي ممنوع است. بر اساس اين پيمان، كشوري كه دارنده سلاح هسته‌اي است و به عضويت آن در مي‌آيد، بايد زرادخانه هسته‌اي و تمامي تأسيسات مرتبط با آن را طي يك مهلت زماني مشخص، منهدم كند. به گفته بئاتريس فين مدير اجرايي كارزار بين‌المللي براي محو تسليحات هسته‌اي كه ائتلافي از گروه‌هاي هوادار اين پيمان مستقر در ژنو است «پيمان منع تسليحات هسته‌اي يك اقدام قدرتمند براي منع همه تسليحات هسته‌اي بوده و در واقع ريشه در حقوق بشر دارد.»
تحولي سرنوشت‌ساز
تصويب «پيمان بين‌المللي منع تسليحات هسته‌اي» تحول بين‌المللي بسيار مهمي محسوب مي‌شود. زيرا اين پيمان نتيجه فرايندي است كه طي آن اكثريت كشورهاي غيرهسته‌اي تصميم گرفته‌اند به سازوكار و دستوركاري كه قدرت‌هاي بزرگ هسته‌اي طي نيم قرن اخير با هدف حفظ منافع و تسليحات هسته‌اي خود در سطح بين‌المللي تعريف كرده و به اجرا گذاشته بودند پاسخ منفي داده و قاعده‌سازي در مورد ممنوعيت تسليحات هسته‌اي و استفاده از چنين تسليحاتي را در اختيار خود بگيرند. در واقع با وجود پيمان منع گسترش تسليحات هسته‌اي (ان‌پي‌تي) كه در سال 1968 تصويب و از سال 1970 اجرايي شده، اما نه فقط گامي مؤثر براي كاهش كلي زرادخانه‌هاي هسته‌اي صورت نگرفته است، بلكه عملاً بر شمار كشورهايي كه به باشگاه هسته‌اي پيوسته‌اند، افزوده شده است.
با اينكه تاكنون ۱۸۸ كشور جهان به ان پي تي پيوسته‌اند، اما هند و پاكستان و نيز رژيم‌صهيونيستي اين پيمان را نپذيرفته‌اند وكره شمالي نيز پس از نقض پيمان منع گسترش تسليحات هسته‌اي در نهايت از آن خارج شده است. با توجه به اين مسائل، بسياري از كشورهاي جهان بر ضرورت ايجاد پيمان بين‌المللي جديدي كه برخوردي جامع با تسليحات هسته‌اي در همه ابعاد آن داشته باشد پي بردند و به همين دليل مذاكره در اين زمينه از مدت‌ها قبل آغاز شده بود. نتيجه اين مذاكرات، تصويب پيمان منع تسليحات هسته‌اي در سازمان ملل در 7 ژوئيه بود كه گام مهمي در راستاي مقابله با تسليحات هسته‌اي محسوب مي‌شود. در واقع هدف اصلي اين پيمان، ايجاد يك هنجار حقوقي در راستاي نكوهش دارندگان تسليحات هسته‌اي و نيز افزايش فشارها براي اجراي تعهدات كشورهاي هسته‌اي در زمينه خلع سلاح هسته‌اي است. در عين حال مذاكره و تدوين پيمان جديد، بيانگر نارضايتي آشكاركشورهاي غير هسته‌اي عضو ان پي تي در باره اجراي تبعض آميز اين پيمان به ويژه در باره عدم اجراي تعهدات خلع سلاح هسته‌اي است. كشورهاي عضو باشگاه هسته‌اي كه در عين حال عضو ان‌پي‌تي هستند، در اختيار داشتن زرادخانه هسته‌اي و استفاده يا تهديد به استفاده از آن را حق قانوني خود مي‌دانند و در اين راستا با هر گونه اقدامي به منظور ممنوعيت عام و غير تبعيض‌آميز سلاح هسته‌اي يا خلع سلاح هسته‌اي مخالف هستند و به همين دليل اين دسته از كشورها حضور در اين مذاكرات را تحريم كردند. كما اينكه بيشتر كشورهاي عضو ناتو و ديگر كشورهايي كه تحت چتر حمايت هسته‌اي امريكا هستند در اين مذاكرات غايب بودند. امريكايي‌ها اين پيمان را اشتباه‌آميز و بي‌ملاحظه خوانده‌اند.
جمع‌بندي
در برهه كنوني، هيچ‌يك از كشورهاي عضو باشگاه هسته‌اي درصدد كاهش زرادخانه هسته‌اي خود يا زمانبندي مشخصي براي انهدام تسليحات هسته‌اي نيستند و در حال افزايش شمار و ارتقاي كيفيت تسليحات هسته‌اي خود هستند. در واقع جهان بيش از 70 سال است كه گرفتار كابوس جنگ هسته‌اي است. تهديدات جدي ناشي از تسليحات هسته‌اي براي صلح و امنيت بين‌المللي با توجه به وجود هزاران سلاح هسته‌اي در زرادخانه قدرت‌هاي بزرگ هسته‌اي و نيز برخي ديگر از كشورها كه در چند دهه اخير به اين سلاح‌هاي مرگبار دست پيدا كرده‌اند، معنا پيدا مي‌كند با توجه به اين مسائل، مسلماً تصويب پيمان منع تسليحات هسته‌اي گام مهمي در مسير مبارزه با روند هسته‌اي شدن جهان محسوب مي‌شود.
