نويسنده: شكيبا علي شاه‌بابا
گاهي كودكاني را مي‌بينيم كه به علل مختلف نمي‌توانند رابطه مؤثر و مفيدي با محيط اطراف خود برقرار كنند. يكي از مشكلات رفتاري در كودكان، مسئله كمرويي است كه برخلاف ساير مشكلات رفتاري در كودكان ظاهراً نه براي خانواده و نه براي محيط مدرسه رفتاري آزاردهنده نيست و مشكلي ايجاد نمي‌كند، در حالي كه بايد نگران كمرويي كودكان بود. گاهي از كمرويي به عنوان يك حسن ياد ميشود، اما نشانه‌اي از استمرار يك اختلال رفتاري است. در اين نوشتار كوتاه به علل و در نهايت به برخي از راهكارهاي درماني مناسب براي اين موضوع پرداخته‌ايم.
وقتي كمرويي مشكلي حاد ميشود
كمرويي نوعي آسيب در حوزه عاطفه اجتماعي است. اين حس معمولاً از حس خود كم‌بيني ناشي ميشود و در برخي موارد اگر شدت داشته باشد مي‌تواند شخصيت فرد را تحت تأثير قرار دهد. زماني كه فرد نتواند خود را در جامعه به نحو مطلوب مطرح كند دچار كمرويي ميشود كه گاهي همه ما اين احساس را تجربه كرده‌ايم، اما زماني مي‌توان آن را مشكل جدي قلمداد كرد كه كمرويي مانع از شكوفايي استعدادهاي فرد شده و فرد را به سمت افسردگي، ناتواني در بروز احساسات و عدم اعتماد به نفس سوق دهد.
جلوه‌هاي كمرويي در كودكان
از 5/2 سالگي به بعد، ترس و كمرويي كودك كم كم آشكار ميشود. او در مهد كودك، مدرسه يا پارك‌‌ها از كودكان ديگر دوري ميكند، يا به محض ديدن غريبه‌‌اي در جمع خودشان در حضور او سكوت ميكند. كمرويي به حالتي تعلق دارد كه در آن كودك در مقابل افراد ديگر دستپاچه شده و احساس ناراحتي ميكند. اين گروه از كودكان به صورت افراطي سعي دارند خود را از جمع جدا كنند و در فعاليت‌هاي گروهي مشاركت لازم را ندارند. ترجيح مي‌دهند به صورت انفرادي بازي كنند و توانايي بيان درخواست‌ها و نظرات خود را در ميان جمع ندارند. پس كمرويي به حالتي اطلاق ميشود كه فرد در برقراري ارتباط با اطرافيان و محيط جديد دچار مشكل ميشود. البته بايد گفت در مقابل نقاط منفي اين مشكل كودكان كمرو، آنان نسبت به ساير كودكان، بسيار كمتر مرتكب بي‌‌نزاكتي يا بدرفتاري اجتماعي مي‌شوند و اين موضوع نيز دقيقاً ناشي از كمرويي آنان است.
نقش پدر و مادر در كمرويي كودكان
خجالتي بودن صفتي موروثي نيست؛ حتي اگر پدر و مادر كودك نيز خجالتي باشند، نمي‌توان گفت كودك، خجالتي بودن و كمرويي را از پدر و مادرش به ارث برده است. اما تاثيري كه رفتار والدين خجالتي بر كودك مي‌گذارند اين است كه اين صفت را در مرحله شكل‌گيري‌اش تقويت ميكند. به همين علت والدين مي‌توانند با رفتار خود در شكل‌گيري اين صفت در كودكانشان نقش قابل توجهي داشته باشند. گاهي اوقات خجالت و كمرويي نتيجه توقع زياد والدين نسبت به فرزندان است. گاهي اوقات نتيجه فقدان محبت والدين وگاهي نيز نتيجه اشتباهات والدين است. بنابراين چگونگي برخورد صحيح و سازنده با كودكان كمرو و خجالتي، به مهارت‌هاي پدر و مادر و مربيان بستگي دارد.
علل احتمالي كمرويي
در توضيح علل احتمالي كمرويي در كودكان مي‌توان به عللي مانند وجود فرد كمرو در خانواده مثل پدر يا مادر كمرو و الگو بودن آنها براي كودك، تحقير كردن كودك در خانه يا مدرسه، برچسب كمرويي زدن به كودك و تلقين كردن كمرويي به او، مقايسه كردن كودك با ديگران و توقع بيش از حد داشتن از كودك، تجربه‌هاي منفي كودك در موقعيت‌هاي مختلف، آرمان‌گرايي والدين يا گروه‌هايي كه فرد به آنها تعلق دارد، عوامل فيزيولوژيك ديگري چون نقص عضو، عدم‌رضايت از ظاهر جسماني خود، اختلال در عملكرد غدد فوق كليوي و اختلال در تكلم اشاره كرد.
علايم ظاهري كمرويي در كودك
تمام صورت كودك با كوچك‌ترين اشاره‌ای سرخ ميشود. كودك همواره در تلاش است تا كسي از اعمالش مطلع نشود و در معرض ديد اطرافيان قرار نگيرد در حالي كه بالعكس با برخي رفتارهاي غلط خود توجه همه را به خود جلب ميكند. دست‌هاي كودكان كمرو هميشه به علت خجالت مرطوب است و به همين علت اكثراً از دست دادن با ديگران خودداري مي‌‌كنند و اينكه كودكان كمرو معمولاً از شنيدن نام خود توسط ديگران هراس دارند.
راهكارهاي درمان كمرويي
براي درست رفتار كردن با كودكان كمرو و خجالتي راهكارهايي وجود دارد كه به آنها در برقراري ارتباط سالم با ديگران كمك ميكند و همچنين به آنها كمك ميكند كه زندگي متعارفي داشته باشند. برخي از اين راه‌حل‌ها به قرار زير است:
- با تشكيل جلسات روزانه يا هفتگي در خانه فرصت اظهارنظر در رابطه با مسائل مختلف را به كودك خود بدهيد.
- رفت‌وآمدهاي خانوادگي و دوستانه خود را افزايش دهيد.
- روحيه فعاليت‌هاي گروهي و تعاملات اجتماعي كودك خود را با ثبت نام در كلاس‌هاي هنري افزايش دهيد.
- براي كسب تجربه و موفق شدن كودك مسئوليت‌هايي در توان كودك را به او بدهيد.
- در مدرسه، دادن مسئوليت به كودك مانند نماينده شدن در كلاس مي‌تواند راهي براي درمان كمرويي باشد.
- در جهت افزايش اعتماد به نفس كودك بر رفتارهاي مثبت كودك تأكيد كنيد.
- در جمع از او بخواهيد كاري را انجام دهد و سپس او را تشويق كنيد.
- تشويق كودكان به اجراي برنامه‌هاي نمايشي و ايفاي نقش در آن مي‌تواند در درمان كمرويي مؤثر واقع شود.
و در آخر اگر به كار گرفتن روش‌‌هايي كه ذكر شد برايتان مشكل است يا اگر اين روش‌‌ها در مورد كودك شما پاسخ مثبت نمي‌‌دهد، بهتر است با يك روانشناس يا روانپزشك مشورت كنيد. روانشناسان ممكن است روش‌هاي ديگري به جز آنچه گفته شد را به شما پيشنهاد كنند. برخي روانپزشكان نيز گاهي داروهايي را براي موارد حاد كمرويي تجويز مي‌‌كنند. اما به خاطر داشته باشيد كه دارو درماني براي كودكان به عنوان آخرين راه‌حل در نظر گرفته ميشود زيرا اثرات جانبي بلند‌مدت اين داروها هنوز كاملاً مشخص نيست.
