در حالي رييس جمهور تاکيد دارند که استان‌های مرزی می‌بایست صادرات گرا و صادرات محور باشند که هنوز هيچ برنامه اي براي عملي شدن اين شعار ارايه نشده است

کاهش 35درصدي صادرات، شکست طرح توسعه تجارت خارجي اردبيل

حدود 4 سال پيش بود که موضوع توجه به تجارت خارجي در استان اردبيل مطرح شد. مسئله اي که مي توانست به عنوان يکي از محوري ترين راه هاي توسعه استان به شمار آمده و راه هاي ايجاد اشتغال را باز کند...

نويسنده: محمدرضا هاديلو

با اينکه از همان زمان تأکیدات زيادي به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در جهت توسعه اقتصادی در مناطق مختلف از جمله شهرستانها و روستاها مي شد که مي توانستند با گسترش توليدات در عرصه هاي مختلف، سهمی از بازارها را به خود اختصاص دهند، اما گذشت زمان نشان داد اکثر وعده ها در حد شعار باقي ماند و حالا اردبيل به عنوان يک استان مرزي با تمام داشته هايش در کشاورزي و مناطق گردشگري و معادن و صنايع ديگر همچنان کمترين سهم را از صادرات دارد. بطوريکه در ۹ ماهه نخست سال گذشته صادرات اين استان ۳۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۹۴ کاهش داشت.

ابتدا به چند هفته قبل باز مي گرديم يعني زمانيکه کانديداهاي رياست جمهوري به طرح برنامه هايشان مي پرداختند و از افق هايي براي سال هاي آينده ترسيم کرده بودند حرف مي زدند.

در آن زمان آقاي رئیس‌جمهور در يکي از مناظره هايش تأکید کرد که "استان‌های مرزی می‌بایست صادرات گرا و صادرات محور باشند. " با اينکه جمله بسيار خوب و اميد بخشي بود اما هنوز مردم نمي دانند که مسئوليت آنها در صادرات گرا و صادرات محور بودن چيست و چطور بايد به اين نقطه برسند!

از طرف ديگر ارزیابی آخرین وضعیت صادرات اردبیل درست بعد از چهار سال از زمانيکه قرار بود اين استان با توسعه تجارت خارجي متحول شود نشان مي دهد، نه تنها صادرات اردبيل دچار رشد و توسعه نشده بلکه در برخی مواقع رکود بدي را تجربه کرده و به استناد آمار و گزارش ها با روندهای نزولی نيز مواجه شده است.

*توليد بالا صادرات کم

بر اساس گزارش هاي سازمان جهاد کشاورزي استان اردبيل، این استان سالانه ۴.۵ میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند که قرار است با بهره‌برداری از شبکه پایاب خداآفرین ۱.۵ میلیون تن دیگر نیز به این میزان اضافه شود. البته لازم به ذکر است که اردبیل بیشترین کاربری اراضی کشاورزی در مقایسه با مساحت خود را دارا است.

در توصيف مرغوبيت بسيار بالاي خاک اردبیل هم همين بس که در سال‌های گذشته محصولات کمتر کاشته شده از جمله زعفران و پسته نیز در اين استان عمل‌آوری مطلوبی داشته است.

اما با وجود تمام اين پتانسيل ها هنوز اردبيل جايگاهي در صادرات ندارد و سهم اين استان از سود حاصل از صدور محصولاتش به کشورهاي ديگر بسيار اندک است و وقتي به آمار ارائه شده از سوی گمرک اردبیل در سال گذشته مراجعه مي کنيم مشخص مي شود بیشترین صادرات مختص به سیب‌زمینی و آن هم محدود به بازار یک یا دو کشور است. علاوه بر این هیچ یک از محصولات کشاورزی استان نتوانسته با فرآوری راهی بازار شود. برخی کارخانه‌های خرد فرآوری نیز امروز در کمال تعجب به تالار عروسی تبدیل شده‌اند.

*غفلت از ظرفيت هاي مرزي

از طرف ديگر اردبيل سهم بالايي در توليد محصولات دامی کشور را به خود اختصاص داده است. به نحوي که گوشت و مرغ و عسل اردبيل زبانزد خاص و عام است . با اين اوصاف و سابقه تولیدات کشاورزی و دامی این استان ایجاب می‌کند، اردبیل مسیری در بازارهای جهانی برای خود کسب کند.

در حال حاضر ۱۰۰ درصدی سورگوم بذری، ۱۵ درصد از سیب‌زمینی و ۸۰ درصد از ذرت بذری کشور در اردبيل توليد مي شود. همچنين نزديک به 10 درصد عسل کشور نيز محصول کندوهاي اين استان است.

تأمین 5 درصد از شیر و گوشت، پنج درصد از میوه‌های سیب و آلبالو، 10 درصد از کلزا و 5 درصد از غلات ايران هم بر عهده اردبيلي هاست.

با اين حال و به گفته مدیرکل دامپزشکی استان در سال گذشته بالغ بر ۵ میلیون قطعه جوجه یک‌روزه تولیدی استان به کشورهای افغانستان، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان صادر شده است.

صادق صالحی همچنین به صادرات بيش از 4 ميليون تخم‌مرغ نطفه‌دار به کشورهای افغانستان، آذربایجان و عراق اشاره کرد و میزان صادرات عسل را هم ۳۴۴ هزار و ۶۰ کیلوگرم در سال گذشته عنوان کرد و افزود: "عسل تولیدی استان به کشورهای امارات و عراق صادر شده است."

وقتي آمار و ارقام صادرات محصولات مختلف را در مقایسه با میزان تولیدات اردبیل کنار هم قرار مي دهيم معلوم مي شود اردبيل اصلا نتوانسته از ظرفیت مرزی بودن خود بهره کافی ببرد.

*کمبود ارزياب صنايع دستي

در بررسي وضعيت صنايع ديگر هم اردبيل حال و روز خوشي ندارد. به عنوان مثال در صنایع فلزی به حدي استان با ضعف و خلأ همراه است که نمی‌توان حتی در آمارهای صادراتی این حوزه عدد و رقمی قابل توجه ارائه داد.

البته در صنايعي همچون صنایع‌دستی هم آنقدر گرفتاري وجود دارد که اردبيل سهم مقبولی در صادرات نداشته باشد. يکي از مهم‌ترین معضلات در اين عرصه بازار فروش اين صنايع است.

به عقيده کارشناسان نبود ارزیاب در گمرک، نگاه صوری به مقوله صادرات صنایع‌دستی، عدم‌حمایت از تولیدکننده و ناتوانی در تأمین نیاز بازار موجب شده صنایع‌دستی اردبیل نیز صادرات چندانی را تجربه نکند.

به گفته معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی استان اردبیل ، هم اکنون بیشترین سهم صادرات صنایع‌دستی استان مربوط به دست بافته‌های تولیدی هنرمندان است.

علیرضا دباغ عبداللهی با بيان اينکه سال گذشته ۵۰۰ هزار دلار صادرات صنایع‌دستی از استان انجام شد، گفت: "انواع گلیم و ورنی، انواع جاجیم، انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و محصولات تلفیقی عمده محصولات صادراتی صنایع‌دستی استان هستند."

وي بیشترین میزان صادرات را به کشورهای آسیای میانه، کشورهای عربی و حوزه خلیج‌فارس و برخی کشورهای اروپایی نظیر انگلیس و آلمان عنوان کرد.

البته دباغ عبداللهی هم نبود ارزیاب صنایع‌دستی در گمرک اردبیل را عاملي مي داند که باعث مي شود بخش قابل‌توجهی از صنایع‌دستی اردبیل از گمرکات استان‌های دیگر صادر می‌شود.

*خداحافظ بازارهاي خارجي

دی‌ماه سال گذشته بود که دبیر اتاق بازرگانی استان اردبیل با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی صادرات اردبیل از وضعیت صادرات ابراز نگرانی کرد.

حسین وثوقی از کاهش ۵۰ درصدی صادرات استان در ۹ ماهه سال گذشته به نسبت مدت مشابه سال ۹۴ خبر داد و گفت:"علاوه بر این ارزش صادرات استان نیز در مدت ذکر شده ۳۸ درصد کاهش یافته است. به نظر می‌رسد صادرات استان به سمت کوچک شدن گام برداشته و لازم است با افتی که حداقل در سال‌های گذشته بی‌سابقه است، مسئولان تدبیری برای وضعیت صادرات استان بیندیشند."

تا چند سال گذشته عمده محصولات صادراتی از اردبيل را سیب‌زمینی، مصنوعات پلاستیکی، شیرینی و شکلات و مصالح ساختمانی تشکيل مي داد که حالا پايين آمدن ميزان صادرات در نتیجه کاهش صادرات این محصولات است.

از طرف ديگر قیمت محصولات اردبیل در بازارهای جهانی رو به افزایش است که مي تواند ضربه اي به صادرات اين استان باشد. به عنوان مثال هم اکنون با نصف قیمت سیب‌زمینی اردبيل در آذربایجان سیب‌زمینی معامله می‌شود.

در همين رابطه دبیر اتاق بازرگانی استان اردبیل گفت: " کارخانه تولید مصنوعات پلاستیکی نیز در آذربایجان راه‌اندازی شده و به دلیل اینکه حتی هزینه نیروی انسانی در آذربایجان کمتر از ایران است پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده صادرات پلاستیک از اردبیل به صفر برسد."

وثوقي به تکرار وضعیت مشابهی برای فرش تولیدی اردبیل اشاره کرد و افزود: "متأسفانه وضعیت صادراتی استان نگران کننده است."

بهر حال مشکلات اردبيل به عنوان يک استان مرزی موجب شده بخش عمده‌ای از صادرات آن از طریق گمرکات دیگر استان‌ها انجام شده و به نام آن ها ثبت می‌شود.

موضوعي که به ادعاي آمار در سال گذشته تنها یک سوم از صادرات اردبيل از گمرک اين استان انجام شده است.

حالا و در شرايطي که در ۹ ماهه نخست سال گذشته صادرات استان ۳۵ درصد به نسبت مدت مشابه سال ۹۴ کاهش داشته ، مسئولان اردبيلي منتظر نشسته اند تا دولت به وعده هايش عمل کند و حداقل طي سال هاي آينده اين استان هم به عنوان يک استان مرزي صادرات گرا و صادرات محور شود.