قنات‌هاي ايران در معرض حذف از فهرست جهاني

از ميان 21 مکاني که از طرف ايران در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسيده است يکي قنات هاي ايران است. مجموعه قناتهايي که در استانهاي مختلف پراکنده هستند و آنقدر ارزشمندند که بتوانند در کنار چغا زنبيل و تخت جمشيد و ميدان نقش جهان و تخت سليمان و... سري بالا بگيرند و افتخاري براي ايران باشند. البته هم اکنون ۳۷ هزار رشته قنات در ایران وجود دارد، که تنها ۱۱ رشته قنات به‌صورت مشترک و در قالب قنات‌های ایرانی ثبت جهانی شده‌اند. و تاسف بارتر اينکه بدانيم تا سال 32 بيش از ۶۰ هزار قنات در کشور وجود داشت و این رقم در مقایسه با قنات‌های موجود مرگ ۲۳ هزار قنات را اعلام می‌کند که باید با بازنگری و اتخاذ برنامه‌های لازم از مرگ زودرس قنات‌های موجود جلوگیری کرد.

نويسنده: محمدرضا هاديلو

قنات‌ها نماد مدیریت هوشمندانه آب در ایران‌زمین هستند؛ میراثی که این روزها در حال نابودی است تا حسرت جهانی‌شدن زیباترین قنات ایران با تخریب این سازه باستانی پیوند بخورد.

با اينکه هم اکنون گروهي تصور می‌کنند دوره ساخت و استفاده از قنات ها به پايان رسيده و اين سيستم ديگر پاسخگوي رفع نياز آبي کشور نيست اما جالب است بدانيم امروز در بسیاری از کشورهای جهان با بهره‌گیری از تکنولوژی جدید قنات‌های موجود را احیا و بازسازی می‌کنند که این روند در کشور ایران به میزان بسیار پایینی در جریان است چراکه تصور می‌کنیم دوران قنات به پایان رسیده لذا با بی‌توجهی و عدم درک صحیح به تخریب قنات‌ها دامن زده مي شود.

عبدالکریم بهنیا پدر علم قنات ایران بابیان اینکه علم احداث قنات به ۳۴کشور دنیا صادر شد، مي گويد: "بسیار از کشورهای دنیا برای احیا و نگهداری از قنات‌های موجود اقدام به انجام تحقیقات و برگزاری همایش‌های گوناگون می‌کنند و تمام تلاش خود را در راستای احیای قنوات به کار می‌بندند درصورتی‌که در ایران هیچ بهایی به این علم داده نمی‌شود."

*قناتها پتانسيل اشتغال و توليد

با اينکه اکثر مردم قنات را با يزد و کرمان و استانهاي گرم ايران مي شناسند اما جالب است بدانيم در دشت قزوین طی ۱۲۰۰ سال گذشته حدود ۷۸۰ رشته قنات تعبیه‌شده که وظیفه تأمین آب آشامیدنی و دیگر نیازهای زیستی و زندگی مردم این شهر را به عهده داشته‌اند، در کتاب «مسالک و ممالک» استخری که در سال ۹۳۰ میلادی تألیف شده، از قزوین به عنوان شهری کم آب و پررونق یاد شده که آب آشامیدنی مردم شهر از قنات‌ها تأمین می‌شده است.

سال 2016 بود که ۱۱ قنات ایران در فهرست آثار جهانی ثبت شد اما با اين حالهيچ قناتي از قزوین در این فهرست ثبت نشد.

قزوين قناتهاي زياد و مشهوري دارد که شاخص‌ترین قنات کشوری که کم‌نظیر است قنات روستای «رادکان» است. این قنات یک سازه آجری است و برعکس همه قنات‌ها که یک کانال دستکن هست سازه اجری هم دارد. مطابق اظهار نظر کارشناسان به دوره اشکانی تعلق دارد و دو هزار سال قدمت آن است که بسیار فن‌آوری جذابی دارد و یک گنجینه محسوب می‌شود.

طي سال هاي اخير گروه‌های هیدرولوژیست آلمانی، سوئدی و فرانسوی بارها برای دیدن این قنات آمده‌اند .

بر اساس گزارش سازمان میراث فرهنگی استان قزوین در بارندگی‌های امسال آب در داخل قنات جاری شد اما ابتدا و انتهای آن بسته شده و قابل‌استفاده نیست. با اين حال کارشناسان معتقدند این قنات قابلیت احیا دارد و حداقل می‌تواند برای گردشگری مورداستفاده قرار گیرد.

بهر حال قنات مشهور رادکان در حالي غير قابل استفاده شده که گزارش ها نشان مي دهند در دهه ۴۰ حدود ۷۰۰ رشته قنات در قزوین وجود داشته که اکثر نیازهای آبی اعم از کشاورزی و آشامیدنی دشت قزوین را تأمین می‌کرده است که با فن‌آوری چاه‌های عمیق این موضوع آسیب‌دیده و به‌تدریج متروکه شده و قنات‌ها ازدست‌رفته‌اند زیرا لایروبی نشده‌ اند و بلا استفاده مانده اند.

احیاء قنات‌ها می‌تواند به ایجاد اشتغال و نیز رونق گردشگری و صنایع‌دستی مناطق روستایی کمک کرده و گامی در مسیر هنرهای دستی مردمان سخت‌کوش و خوش‌فکر این سرزمین کهن باشد. اما متاسفانه نه تنها در حال حاضر از اين پتانسيل هيچ استفاده اي نمي شود بلکه با توجهي مفرط به قناتهاي کشور اين احتمال وجود دارد که اين آثار از ليست جهاني ميراث يونسکو هم خارج شوند.