نویسنده: وحید حاجی‌پور
روند بررسي تجارت گاز توسط جمهوري اسلامي ايران، يك ورودي و يك خروجي دارد. صادرات گاز به تركيه و كسب درآمد از اين طريق ورودي و خريد گاز از تركمنستان خروجي اين تجارت از نظر درآمدي و هزينه است. ايران روزانه 30 ميليون مترمكعب گاز به كشور تركيه گاز صادر و بين 30 تا 40 ميليون متر مكعب گاز از تركمنستان وارد مي‌كند. پرداخت بهاي گاز تركمنستان هم از درآمد گازي ايران كسب مي‌شود كه از طريق هالك بانك تركيه به حساب شركت تركمن گاز واريز مي‌شود.
با توجه به فاصله بيش از 10 سنتي گاز صادراتي ايران و گاز صادراتي تركمنستان، ايران به سود خوبي دست مي‌يابد كه پس از واريز سهم صندوق توسعه ملي، مابقي درآمد به شركت ملي گاز ايران تعلق مي‌يابد كه براي امور اين شركت از جمله گازرساني اختصاص مي‌يابد.
با شدت گرفتن تحريم‌ها و دسترسي نداشتن ايران به شبكه جهاني بانكي، شرايط برداشت يا واريز پول به حساب تركمنستان سخت شد اما به هر شكل مشكلي بابت واريز نشدن پول گاز تركمنستان پيش نيامد و بر اساس گفته منابع آگاه، ميزان بدهي ايران به تركمنستان كمتر از 600 ميليون دلار بود. دولت يازدهم كه بر رأس كار آمد در پرداخت هزينه گازي كه از تركمنستان وارد مي‌كرد دچار مشكل شد و در نهايت كار به قطع صادرات گاز به ايران رسيد. گرچه ايران، تركمنستان را محكوم به بدعهدي كرد، اما ميزان بدهي 2 ميلياردي ايران به اين كشور باعث شد تا شركت تركمن گاز دست به اين اقدام بزند.
اين اختلاف تجاري كه آگاهان بر ماهيت و چرايي آن احاطه دارند، وزير نفت را به اين موضع رساند كه بگويد اين يك اختلاف تجاري ميان شركت ملي گاز ايران و شركت تركمن گاز است و بايد بين خود آن را برطرف كنند. سؤال اساسي كه در اينجا مطرح است آن است كه دليل افزايش بدهي ايران به تركمنستان چيست و چرا بدهي 600 ميليون دلاري طي سه سال به دو ميليارد دلار رسيد؟
وزير نفت گفته است ما بابت پرداخت نشدن يا تأخير در پرداخت به تركمنستان جريمه مي‌دهيم كه اين جريمه روزانه 240 هزار دلار در روز است. سود 5 درصدي به تركمنستان بابت سود بدهي بر چه اساسي، در چه تاريخي و توسط چه كسي تعهد داده شده است كه اگر ايران نتوانست بدهي خود را پرداخت كند سود بدهي به آن تعلق بگيرد؟
اكنون كه به دليل دفاع ضعيف ايران در داوري و كاهش قيمت گاز ايران به 16/7 سنت به ازاي هر متر مكعب از يك سو و صادرات روزانه 30 ميليون متر مكعب در روز طي 14 ماه از سوي ديگر، منبعي را براي تسويه بدهي با تركمنستان نمي‌گذارد، سود اين بدهي و عدم پرداخت از كجا قرار است پرداخت شود؟
مديرعامل شركت ملي گاز ايران مي‌گويد براي فرار از اين موضوع به يكي از خبرگزاري‌ها گفته است اگر تركمنستان قيمت را كاهش ندهد، واردات را متوقف مي‌كنيم در حالي كه اين عدم واردات نه به دليل موضع برتر ايران بلكه به دليل آن است كه ايران نه پولي براي پرداخت پول گاز و نه تواني براي دفاع دارد. مديرعامل شركت ملي گاز ايران براي پوشش دادن اين ضعف خود مدام از رجوع به داوري بين‌المللي مي‌گويد، ولي نمي‌گويد كه تركمنستان بر اساس چه‌بندي از قرارداد صادرات گاز به ايران را قطع كرد! گرچه اقدام اين كشور براي غرور ملي ايران آزاردهنده بود و قابل قبول نيست اما اگر قرار باشد بر اساس منطقي كه وزارت نفت بارها روي آن – اصول اختلاف تجاري – تأكيد كرده، متمركز شويم بايد بگوييم ايران به تعهدات خود در قبال قراردادش عمل نكرده است.
اين در حالي است كه عراقي، مديرعامل شركت ملي گاز گفته است براي پرداخت پول گاز ديگر با چمدان و از طريق دلال‌ها پول تركمنستان را پرداخت نمي‌كنيم و با برجام توانسته‌ايم به اين حواشي فائق بيابيم. اگر چنين اتفاق مهمي رخ مي‌داد پس دليل قطع گاز ايران و تحميل سود بدهي به ميزان 240 هزار دلار در روز چيست؟
آيا وزارت نفت به اين حد از توانايي خود اطمينان داشت كه چنين تعهدي را قبول كرد و به راحتي توانست به تركمنستان درآمد شيريني را هديه دهد؟ حالا كه خبري از درآمدهاي صادراتي گاز نيست و روزي 30 ميليون متر مكعب گاز به تركيه هديه مي‌شود، بدهي ايران به تركمنستان چگونه تسويه مي‌شود؟ توجه داشته باشيد به اين بدهي كه بخشي از آن از محل سودبدهي است، باز هم سود بدهي تعلق مي‌گيرد. به بيان ساده‌تر، بدهي ايران به تركمنستان انباشته مي‌شود؛ بحران خاموشي كه اگر به آن رسيدگي نشود ضررهاي بزرگ‌تري را به كشور تحميل خواهد كرد.
