نويسنده: بهنام صدقي
«من رواني نيستم»، «من ديوانه نيستم»، «براي چه بايد پيش روانپزشك بروم؟»، «مگر من ديوانه‌ام؟» و... جملاتي هستند كه بارها از زبان افرادي كه نياز مبرم به روانشناس يا روانپزشك دارند، شنيده‌ايم. جالب اينكه اين جملات آشنا را همچنان و با اينكه سطح آگاهي بسياري از مردم نسبت به جايگاه درمان‌ها و مشاوره‌هاي روانپزشكي و روانشناسي افزايش يافته است، زياد مي‌‌شنويم. اما چرا مردم، به ويژه در جامعه ما تمايل زيادي ندارند به روانشناس، مشاور يا روانپزشك مراجعه كنند؟ بي‌شك يكي از دلايل اصلي آن به ترس از برچسب خوردن يا انگ رواني بودن بازمي‌گردد. در واقع خيلي از افراد از ترس اينكه مردم به آنها چه مي‌گويند و چه نگاهي به آنها خواهند داشت، به روانپزشك مراجعه نمي‌كنند. چنين ترسي چندان هم بي‌دليل نيست، چراكه در جامعه ما، هم خود بيماران و هم خانواده آنها در بسياري از مواقع درد انگ خوردن را لمس مي‌كنند.
دكتر بهزاد تريوه، روانشناس باليني و مشاور خانواده معتقد است بسياري از مراجعان كلينيك‌هاي روانشناسي، مشاوره و روانپزشكي مبتلا به بيماري‌ها و اختلالات روانشناختي نيازمند مصرف دارو هستند. تعدادي از اين افراد بعد از اينكه به آنها گفته مي‌شود بايد دارو ميل كنند، واكنش ترس و مقاومت از خود بروز مي‌دهند چراكه گمان مي‌كنند اين داروها آنها را وابسته، معتاد يا بيمارتر مي‌كند. ادامه گفته‌هاي دكتر تريوه را در اين زمينه مي‌خوانيد.
تقسيم‌بندي داروهاي روانپزشكي
جالب است كه برخي بيماران با علائم خطرناك، از ميل كردن دارو امتناع مي‌كنند، صرفاً به خاطر اينكه ممكن است چند كيلويي افزايش وزن پيدا كرده يا كمي خواب‌آلود شوند. داروهاي روانپزشكي به چهار دسته كلي ضد روان‌پريشي، تثبيت‌كننده خلق، ضد اضطراب و ضد افسردگي تقسيم مي‌شوند.
اين‌ها داروهايي هستند كه براي درمان اختلالات به كار مي‌روند؛ دقيقاً همانند اختلالات جسمي. اين داروها بي‌نظمي جسمي‌اي كه در انسان رخ داده است را اصلاح و درمان مي‌كند. اختلال روانشناختي آن گونه كه از اسمش برمي‌آيد آنقدرها هم وحشتناك نيست! مردم فكر مي‌كنند كسي كه اختلال رواني دارد حتماً خطرناك و خشمگين است، ولي واقعاً اين طور نيست.
مردم نبايد نگران باشند
يك افسردگي ساده يا يك وسواس فكري هم اختلال روان محسوب مي‌شود ولي خوشبختانه علم با پيشرفت‌هاي خارق‌العاده‌اش در درمان اين بيماري‌ها كمك شاياني به بشريت كرده است. مردم نبايد نگران باشند. در دنيا دانشمندان سخت مشغول فعاليتند كه از عوارض و خطرات داروها بكاهند. به جز فوايد اخلاقي براي دانشمندان، كارخانه‌هاي ساخت دارو به شدت در اين موضوع رقابت دارند كه داروهاي بهتري به بازار عرضه كنند تا بيشتر سود كنند.
همه مي‌دانند كه داروهاي روانپزشكي مانند اغلب داروهاي شيميايي ديگر عوارض جانبي دارد ولي اين مقدار حساسيت و حاشيه‌سازي در مورد داروهاي روانپزشكي عادي نيست. بيشتر شبيه محصول يك ضد تبليغات بلند‌مدت است طوري كه اگر مردم كسي را در حال مصرف اين داروها ببينند نگاه‌هايشان خاص مي‌شود و عنوان زشت رواني را به آن فرد اطلاق مي‌كنند. اين قشر از مردم بايد اين رفتار ناهنجار را كنار بگذارند چراكه بيماري‌هاي اعصاب و روان مانند بيماري‌هاي جسمي، فقط بيماري هستند و اين براي من و شمايي كه در قرن 21 و در سال 2017 زندگي مي‌كنيم مايه تأسف است كه فردي را با برچسب بيماري‌اش خطاب و مسخره‌اش كنيم.
درمان را سخت نكنيم
انسان بيمار مي‌شود و درمان هم براي همين انسان ابداع شده است. مگر مي‌توانيم پيش‌بيني كنيم كه خودمان در چند ساعت بعد همچنان از لحاظ جسمي و رواني سالم هستيم يا خير؟ پس اگر كمكي نمي‌كنيم، با فشار جمعي و به تمسخر گرفتن اين افراد، درمان را برايشان سخت نكنيم. اين داروها به رغم نگاه منفي برخي از افراد با وجود عوارض جانبي، خطرناك و بد نيستند.
البته اگر فردي فقط دارو ميل كند و روي جنبه‌ها و نقاط ضعف خود كار نكند، وابسته به اثرات آني دارو مي‌شود. مثلاً در اختلال افسردگي اگر بيمار فقط دارو ميل كند، صرفاً تأثيرات منفي جسمي را تا حدودي درمان كرده است. مثلاً ممكن است خواب، خوراك، خستگي جسمي و بي‌لذتي‌اش نسبت به امور عادي زندگي بهبود نسبي داشته باشد ولي عوارض شناختي (ذهني) بيماري، همچنان پايدار مي‌ماند تا آنجا كه بيمار داروهايش را قطع مي‌كند و علائم دوباره برمي‌گردند. اين رويكرد قديمي درمان بود ولي امروزه هم متخصصان و هم بيماران با فهم دقيق به اين مسئله توجه كرده و درمان را از جنبه‌هاي مختلف تكميل مي‌كنند و پس از مدت درماني اعلام شده، بهبود حاصل مي‌شود. اما قبل از هر چيز بهتر است بگوييم كه هر چيز جاي خودش را دارد. در نگاه اول عوارض اين داروها شايد كمي نگران‌كننده باشد و برخي بيماران از ادامه مصرف دارو منصرف شوند اما بايد بدانيم كه اغلب اين عوارض تا چند روز بعد از مصرف داروها كمرنگ‌تر شده و گاهي كاملاً از بين مي‌رود اما در صورتي كه افراد علائم جدي و حادي را تجربه كردند حتماً با پزشك خود تماس بگيرند يا در صورت در دسترس نبودن پزشك خود، به نزديك‌ترين محل درماني خود مراجعه كنند.
روحيه بالا ضروري ولي همه چيز نيست!
براي افزايش وزن كه ناشي از آرامشي است كه بيمار بعد از مصرف دارو به دست آورده است، رژيم غذايي جديد و اصلاح‌شده‌اي اتخاذ كنيد. براي خواب‌آلودگي‌ها ورزش، تحرك و تنظيم ساعات خواب را در نظر بگيريد. با اين كار خواهيد ديد كه اين علائم چقدر راحت كنترل مي‌شوند. روحيه بالا براي درمان ضروري است ولي همه چيز نيست!
ارتباط خود را با پزشك قطع نكنيد
مردم بايد از اين بترسند كه امتناع از درمان كه در سر تا سر دنيا شناخته شده است، مي‌تواند در طولاني مدت حال آنها را بدتر كند. بهتر است قبل از بدتر شدن حالمان با كمترين هزينه و دردسر، درمان را تكميل كنيم. اختلال يعني بر هم خوردن يك نظم طبيعي و درمان هم برگرداندن اين نظم به جسم و روان فرد است. براي اين كار روانشناسان آموزش ديده‌اند تا اين نظم را به صورت ساختارهاي منسجم ذهني در فرآيند روان درماني ايجاد كنند.
مردم به ياد داشته باشند كه درمان بيماري‌هاي رواني مستلزم استفاده از خدمات هر دو تخصص است چراكه روانپزشكان در حوزه دارودرماني و روانشناسان در حوزه روان‌درماني به بيماران كمك مي‌كنند. همان طور كه يك روانشناس اجازه تجويز دارو به بيماران را ندارد، آن هم به اين دليل كه آموزش‌هاي يك پزشك عمومي را نمي‌بيند، يك روانپزشك نيز اجازه روان‌درماني ندارد چون آموزش‌هاي روان‌درماني را كه متخصصين روانشناس و مشاور قريب به 12 سال در آن مطالعه و تحقيق مي‌كنند نديده است.
