نويسنده: بهنام صدقی
هر ساله دوره های مختلفی به منظور رقابت تعداد کثیری از شرکت کنندگان جوان و جویای نام در جشنواره کشوری رازی برگزار می شود که در آن جوانان با تخصص های گوناگون و ارائه طرح های کاربردی متفاوت خوش می درخشند و رتبه های مختلف را از آن خود می کنند. نجمه ادراکی یکی از همین جوانان تازه نفس است که هدف و نیتش خدمت به مملکت و مردم بوده است و با داشتن روحیه ای شاداب خدمات بی شماری به حوزه دارویی کشورمان ارائه داده است. طرح برگزیده او که همه جانبه و حاصل سال ها تحقیق است در خصوص اثرات مختلف ساختار دارویی دی هیدروپیریدین صورت گرفته است. طی مطالعاتی که وی انجام داده اثرات مختلف این ساختار دارویی از جمله اثر اولیه و مهم این داروها بر روی سیستم قلبی عروقی به ویژه اثر کاهندگی فشار خون، اثرات مثبت بر قدرت انقباض قلب و موثر در درمان نارسایی قلبی، اثرات مهار کنندگی تشنج، اثرات ضد سرطان و مقابله بر مقاومت چند دارویی در شیمی درمانی سرطان و اثرات ضد سل این دسته از ترکیبات مورد بررسی قرار گرفته است. به طوریکه اثر مورد نظر افزایش و اثرات جانبی تا حد امکان کاهش داده شود. ساختارهای طراحی شده پس از طراحی وارد مرحله سنتز و شناسایی شده و پس از تایید ساختار شیمیایی مورد بررسی های بیولوژیک قرار می گیرند. با او درباره خودش، كارهایی كه انجام داده است، زندگی و دلمشغولیهایش گفت و گو كردیم كه در ادامه میخوانید.
َکشف دارو دلیل علاقه مندی ام به این رشته بود
داروسازی رشته ای همه جانبه در علم پزشکی است که به صورت همه جانبه در ارتباط با کلیه زمینه های تشخیص و درمان حائز اهمیت است. به روند های تحقیقات کشف و توسعه دارو بسیار علاقه مند بودم و این رشته را انتخاب کردم. دلیل موفقیتم در این حوزه، علاقه، هدف، پشتکار جهت دستیابی به هدف و تلاش برای دستیابی به بهترین ها بود. بنابراین با توکل بر خدای بزرگ همواره جهت دستیابی به این مهم تلاش کرده ام.
کاهش سستی جوانان، افزایش دانش علمی دانشجویان
به نظر من تحصیل نباید یک بعدی باشد، تحصیل دانشجویان از ابتدا در کنار تحقیقات پژوهشی سازنده و همراه با برنامه های مرتب ورزشی همراه باشد تا روح شادی و نشاط نیز در کنار علم و تحقیق جوانه زند. به ویژه دعوت دانشجویان به پروژه های تحقیقاتی از ابتدای تحصیل و یادگیری صحیح روش های تحقیق و پژوهش می تواند سودمند باشد. در این راه توجه به روحیه نشاط دانشجویان بسیار حائز اهمیت است که این روزها کمرنگ شده است. به اعتقاد من تعالی صحیح علمی-پژوهشی با پرورش روحیه شادی و نشاط در دانشجویان جوانه خواهد زد و رخوت و سستی که این روزها عامل اصلی بی انگیزگی دانشجویان است را از بین خواهد برد. مسئله دیگر بی انگیزگی و بی برنامه بودن دانشجویان است به گونه ای که هدف هایشان را گم می کنند و کیفیت نادرست آموزش و پژوهش بر این مسئله دامن می زند و همان طور که شاهد هستیم روز به روز روح تجقیق و پژوهش کم رنگ تر می شود و علی رغم تلاش های زیاد جهت به روز رسانی تکنولوژی و روش های تحقیقاتی در کشور، نیروی متخصص و کارآمد و باانگیزه کم می شود. بنابراین امکانات و سرمایه های تحقیقاتی به درستی مورد استفاده قرار نمی گیرد. مشکل دیگر وجود نداشتن همکاری های تیمی است. محققین باید به این باور برسند که علم روز دنیا و پیشرفت های علمی مدیون همکاری های بین محققین رشته های مختلف و با دیدگاه ها متنوع است. بنابراین پرورش روح تحقیقات بین رشته ای یکی از مهم ترین اصول تحقیقاتی در جامعه امروز است. ما از علوم و تکنولوژی های روز دنیا تنها نامشان را در کشور برجسته می کنیم، در حالی که زیر ساخت های علم و پژوهش در آن رشته به درستی شکل نگرفته و بنابراین منابع و سرمایه های علمی را از دست می دهیم که جز اتلاف وقت و هزینه نتیجه ای ندارد. نقاط قوت جامعه علمی ما نیز بهره مندی از اساتید مجرب است که می توانند بهترین الگوی جوانان باشند. به علاوه زمینه های پیشرفت علمی روز به روز در کشور توسعه می یابد اما مهم ترین مشکل انکارناپذیر کمبود منابع مالی و نبود دسترسی سریع به تکنولوژی های روز دنیا است که علی رغم تلاش وصف ناپذیر محققین ما پیشرفت علم را از مسیر اصلی خارج می کند. چرا که محققین تمایل کمتری به پرورش ایده های جدید دارند و ترجیح می دهند یک مسیر مشخصی را دنبال کنند چرا که ملاک سنجش در جامعه علمی ما تعداد مقالات است و نه کیفیت مقالات. امید است که با تامین منابع و امکانات مالی و تخصیص منابع به صورت صحیحی به پروژه های مفید تر روز به روز به سوی آینده ای درخشان تر در عرصه علمی گام بر داریم. مهم ترین برنامه مان به ویژه در زمینه تحقیقاتی تمرکز بیشتر بر روی داروهای موثر در درمان بیماری هایی چون سرطان و آلزایمر است به طوری که بتوان با استفاده از تکنیک های جدید به داروهای موثر در این زمیه دستیابی پیدا کرد. علاوه بر آن هدفمان پروش روحیه تحقیق توام با اخلاق در میان دانشجویان با انگیزه باشد به گونه ای که بتوان با کمک دانشجویان مستعد و علاقه مند به سوی تعالی میهن مان گام برداشت.
سهم بانوان از بهره بری های علمی
فضای علمی دانشگاه های کشور خوشبختانه رو به رشد است اما به تحقیق وپژوهش توجه کمتری می شود. فضاهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی برای دانشجویان باید بسیار مستعدتر باشد تا به استاندارهای جهانی نزدیک شویم. بنابراین باید افق های جهانی را برای پیشرفت علمی و دستیابی به رتبه های بالای علمی در نظر داشته باشیم.
زمینه های علمی برای زنان باز است و به جرات می توان گفت که زنان از فرصت های علمی و تحصیلی خوبی استفاده می کنند و با جدیت و پشتکار در این راه گام بر می دارند. اما از توانایی های ویژه بانوان، در پست های مدیریتی کمتر استفاده می شود. در حالی که استعداد و پشتکار وصف ناپذیر بانوان کشورمان می تواند در جهت مدیریت های پژوهشی به کار گرقته شود و نقش بسزایی در اعتلا و شکوفایی پژوهشی میهن مان داشته باشد. همین ها دلایل و روزنه های امید خوبی برای زنان می شود تا از فرصت های علمی بیشترین استفاده را برده و با اراده ای مصمم جلو روند و در آخر هم در همین ایران خودمان بمانند و به مردم خودمان خدمت کنند. خود من علی رغم آنکه فرصت های زیادی برای ادامه تحصیل در خارج از کشور داشتم کشور خودم را انتخاب کردم چرا که وطنم را همچون مادری می دانم که همواره فرزندش را در آغوش می گیرد و این فرزند باید دین خود را به این مادر ادا کند. اما چنانچه بسترهای مناسب شغلی برای محققین و پژوهشگران به گونه ای فراهم شود که امکان تحصیل و فرصت های مطالعاتی و تحقیقاتی در خارج از کشور برای نخبگان به منظور بهره گیری از جدید ترین دانش روز فراهم شود و نخبگان و پژوهشگران نتایج این دستاوردها را در اختیار جامعه علمی کشور قرار دهند قطعا در پیشرفت علمی کشور نقش بسزایی خواهد داشت. ناگفته نماند این مسئله مستلزم فراهم آوردن بسترهای شغلی و تحقیقاتی مناسب برای محققین است به گونه ای که انگیزه و پشتکار آنها جهت تعالی علمی کشورشان دو چندان شود. اما نکته مهم ترفندی است که به کار می رود تا محققین با وجود این مشکلات همچنان ثابت قدم بمانند و از این کار دست نکشند. به منظور شکوفایی روحیه خلاقیت در محققین، بنیاد ملی نخبگان با تخصیص اعتبارات به آنها علاقه مند گام های خوبی برداشته است. معتقدم پروژه های ملی و خلاقانه باید پیش از پیش ارزش گذاری شود.
نظام آموزشی کشور و چگونگی سیستم کاری آن
برای دانستن اینکه در نظام آموزشی ما چه خبر است و اوضاع و عملکرد آن چطور است باید بگویم سیستم آموزشی بر پایه حفظیات است و روح تفکر و اندیشه سازنده کمتر در میان دانش آموختگان به چشم می خورد. پرورش خلاقیت و ایده های سازنده جای خود را به تفکر سطحی و صرفا طی کردن دوره تحصیل داده است. بنابراین توجه به زیر ساخت های آموزشی، استفاده از تفکرهای خلاق و پویا می تواند سازنده باشد. به علاوه استفاده اساتید از منابع علمی روز دنیا و به روز رسانی اطلاعات باید از موارد مهم مورد توجه قرار گیرد. با وجود آنکه تحقیقات علوم دارویی در کشور رشد چشمگیری داشته است اما تحقیقات کاربردی به ویژه در حوزه صنعت و تولید کمتر به چشم می خورد. علت آن را می توان در نظام آموزشی حمایت نکردن دولت و صنایع دارویی از محققین و پژوهش های آنها دانست. چنان چه دولت به پژوهش های تولیدی اعتبار بیشتری اختصاص دهد و کارخانجات و صنایع دارویی نیز ملزم به حمایت گردند مسلما چالش برداشته خواهد شد.
با توجه به پیشرفت های علمی در زمینه طراحی و توسعه دارو، داروهای جدید جهت درمان بیماری های مختلف و جدید الظهور به سرعت وارد بازار دارویی می شود چرا که در اکثر کشورها همکاری تنگاتنگی بین بخش تحقیقات و صنایع و کارخانجات داروسازی بزرگ وجود دارد، تحقیقات دارویی توسط صنایع داروسازی حمایت می شود، داروهای جدید طراحی و ثبت شده و وارد بازار دارویی می شود. ما در کشور این روند ر ا نمی بینیم چرا که این مسئله نیازمند حمایت مالی در سطح کلان و استفاده صنایع و کارخانجات از سرمایه های تحقیقاتی است. بنابراین روند کشف و توسعه دارو پیشرفتی در کشور نخواهد داشت و ما همچنان مصرف کننده باقی می مانیم.
دغدغه داروسازان ملاک اصلی و گام اول توسعه
دغدغه اصلی صنایع داروسازی کشور باید کسب درآمد و سودآوری از کوتاه ترین مسیر باشد. بعضا بخش تحقیقات و توسعه صنایع دارویی رونق چندانی ندارد و تنها به تغییرات در شکل دارویی و یا تغییرات جزیی در روند ساخت و تولید محدود می شود. بنابراین بخش طراحی و توسعه دارو در صنایع جایی ندارد و صنایع نیز رغبتی جهت بهبود بخش تحقیقات نداشته و حتی ترجیح می دهند مواد اولیه را نیز از خارج از کشور وارد کنند. به این دلیل که حتی هزینه ساخت مواد اولیه دارویی نیز در کشور مقرون به صرفه نیست و با وجود مواد اولیه با قیمت های مناسب در خارج از کشور، واردات مواد اولیه دارویی از هند و چین صورت می گیرد. طراحی و توسعه داروی جدید چون هزینه بر و زمان بر و در انحصار شرکت های بزرگ داروسازی دنیا است در کشور مورد انتظار نیست. در سال های اخیر با تلاش های وزارت بهداشت تولید چند ماده اولیه دارویی توسط محققین علوم دارویی در کشور صورت گرفت و صنایع ملزم به حمایت و واردات نمونه های خارجی محدود شدند. این اقدام گام موثری در جهت حمایت از محققین علوم دارویی، ایجاد همبستگی میان بخش تحقیقات و صنایع و خود کفایی کشور بود. البته در این زمینه لازم است که دولت بودجه بیشتری را در اختیار بخش تحقیقات قرار دهد تا روند این گونه تولیدات با سرعت بیشتری انجام پذیرد.
آمار صادرات و واردات دارو به کشور
بازار دارویی دنیا علاوه بر تولید اقلام دارویی در زمینه تحقیقات و توسعه داروهای جدید و فرمولاسیون های دارویی جدید متمرکز و به سرعت در حال پیشرفت است. در کشور ما تولیدات دارو نسبتا خوب است اما در زمینه تحقیقات و توسعه ضعیف عمل می کنیم.
اگر چه بیش از 90 درصد داروهای مورد نیاز بیماران در داخل کشور تولید می شود اما طی سال های اخیر واردات دارو به ویژه از کشورهایی مثل هند و چین و ترکیه افزایش چشمگیری داشته است. بیماران به صرف داروی خارجی این گونه داروهای وارداتی را به داروی تولید داخل ترجیح می دهند در صورتی که داروهای داخل نیز در مواردی کاملا قابل رقابت با این گونه نمونه های خارجی هستند. بخش تولید داخل چنانچه با کنترل و نظارت بیشتری فعالیت کرده و کیفیت خود را ارتقا دهد بسیار می تواند موفق تر از برخی از نمونه های خارجی بوده و در ارتقا تولید صنعت دارویی کشور بسیار موثر باشد. صادرات دارو در کشور کمتر مورد توجه بوده است و چند سال قبل تولیدات دارو بهتر شده است به ویژه در مورد واردات دارو برای بیماری های خاص که در نیمه دوم سال 92 بهبود چشمگیری داشته است.
