دكتر سيد‌رضا ميرطاهر
دونالد ترامپ رئيس‌جمهور امريكا و ينس استولتنبرگ دبيركل ناتو پس از ديداري دوجانبه، بامداد پنج‌شنبه در يك كنفرانس خبري مشترك حضور يافتند. ترامپ در اين كنفرانس، با عقب‌نشيني از اظهارات قبلي خود، تأكيدكرد ديگر ناتو را سازماني «منسوخ» نمي‌داند. استولتنبرگ دبيركل ناتو نيز در اين كنفرانس مطبوعاتي بر افزايش بودجه نظامي اعضاي اروپايي ناتو تأكيد كرد.
ترامپ و ناتوبه نظر مي‌رسد با گذشت زمان و كسب تجربه‌هاي بيشتر و نيز برخورد با واقعيات، اكنون ترامپ در حال اصلاح مواضع قبلي خود به ويژه در زمينه ناتو است. ترامپ قبل از ورود به كاخ سفيد بارها بر اين مسئله تأكيد كرده بود كه ناتو سال‌ها پيش طراحي شده و سازماني بسيار قديمي و منسوخ محسوب مي‌شود، به گونه‌اي كه نمي‌تواند به تعهدات خود به نحو مطلوبي عمل كند. با اين حال وي ديدگاه خود را آشكارا تغيير داد و نه‌تنها ديگر اين سازمان را منسوخ و قديمي نمي‌داند، بلكه بر ضرورت وجود ناتو تأكيد كرده است. با اين حال وي، همچنان بر خواسته اوليه خود يعني افزايش بودجه نظامي اعضاي اروپايي ناتو تأكيد مي‌ورزد. استولتنبرگ، دبيركل ناتو نيز با توجه به سرشت پيش‌بيني‌ناپذير بودن تحولات جهاني، وجود ناتوي قدرتمند را هم براي اروپا و هم براي امريكا مطلوب ارزيابي كرده است. دبيركل ناتو بر خواسته ترامپ براي افزايش بودجه دفاعي اعضاي اين پيمان در راستاي كمك به اين سازمان صحه گذاشته است. در واقع مهم‌ترين دغدغه دبيركل ناتو و در واقع يكي از اهداف مهم سفر وي به واشنگتن بحث درباره چگونگي نيل به هدف مدنظر رئيس‌جمهور امريكا يعني افزايش سهم اعضاي اروپايي ناتو در بودجه اين سازمان و نيز افزايش بودجه نظامي متحدان اروپايي به 2 درصد توليد ناخالص داخلي آنها است. با توجه به اينكه كشورهاي ناتو متعهد شده‌اند تا 2 درصد توليد ناخالص داخلي خود را به امور نظامي اختصاص دهند، فقط بريتانيا، لهستان، استوني و يونان به آن متعهد بوده و آن را اجرا كرده‌اند. امريكا در حال حاضر بالاترين درصد از توليد ناخالص داخلي خود را صرف امور نظامي مي‌كند كه بسيار بيشتر از ديگر كشورهاي عضو ناتو است. امريكا در سال 2014 ميلادي 5 /3 درصد از توليد ناخالص داخلي خود را صرف امور نظامي كرد. در حالي كه آلمان به عنوان مهم‌ترين كشور و بزرگ‌ترين اقتصاد اروپايي صرفاً 2 /1 درصد از توليد ناخالص داخلي خود را به امور نظامي اختصاص داد. تا قبل از بحران اوكراين ديگر كشورهاي اروپايي عضو ناتو به دلايل مختلف از جمله مشكلات اقتصادي، روند كاهش هزينه‌هاي دفاعي را اتخاذ كرده بودند و اين به معناي اجبار امريكا به پرداختن سهم بيشتري از هزينه‌هاي سالانه ناتو بود.
ناتو و تروريسمترامپ همچنين قبلاً بر اين اعتقاد بود كه سازمان ناتو نمي‌تواند به خوبي با تروريسم مقابله كند. با اين حال وي اكنون نه فقط در اين زمينه نظر خود را تغيير داده است بلكه تصريح كرده كه ناتو اكنون در حال مبارزه با تروريسم است. در واقع يكي از محور‌هاي مذاكرات دبيركل ناتو با مقامات ارشد نظامي و سياسي امريكا بر محور مبارزه با تروريسم و چگونگي تقويت ائتلاف ضدداعش متمركز است. ناتو مدعي است نقش مهمي در اين ائتلاف از طريق حمايت از عمليات نظامي عليه داعش و آموزش نيروهاي نظامي كُرد و عراقي ايفاكرده است. مقامات ارشد ناتو ادعا كرده‌اند اين سازمان با ارائه حمايت‌هاي مستقيم و آموزش نيروهاي عراقي در جنگ عليه داعش نقش كليدي در مبارزه با تروريسم دارد. همچنين جنگنده‌هاي اين ائتلاف به منظور بهبود دسترسي ائتلاف ضد داعش به تصاوير هوايي و پوشش راداري بسيار مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مي‌توان گفت حتي اگر ناتو در كنار امريكا در قالب ائتلاف ضد داعش حملات خود را به اين گروه در كشورهاي مختلف تشديد كند، اما واشنگتن بيش از اينكه قصد نابودي داعش را داشته باشد بيشتر به دنبال محدود كردن قدرت داعش و حفظ و استفاده از آن در راستاي اهداف منطقه‌اي خود است.
ترامپ و روسيهمسئله مهم‌تري كه پس از ديدار استولتنبرگ و ترامپ آشكار شد، تغيير مشخص ديدگاه ترامپ در باره روسيه است. ترامپ در اين زمينه تأكيد كرد در هيچ زمينه‌اي با روسيه تفاهم ندارد. به اين ترتيب ترامپ با اينكه قبل از رياست جمهوري بر بهبود روابط امريكا و روسيه تأكيد مي‌كرد، اكنون با آشكار شدن شكاف‌ها و اختلافات فزاينده دو كشور، كه تبلور آن تنش سياسي و ديپلماتيك دو طرف بر سر سوريه است، اكنون ظاهراً به جمع بندي رسيده است كه تاكنون جمهوريخواهان بر آن تأكيد مي‌كردند و آن سرشت خصمانه روابط امريكا با روسيه است. با اين حال استولتنبرگ ضمن تأكيد بر لزوم حفظ بازدارندگي دررابطه با روسيه، بر اين گمان است كه با توجه به اهميت غير قابل انكار روسيه به عنوان بزرگ‌ترين و قدرتمندترين همسايه ناتو، بايد به راه حلي براي گفت‌وگو و تعامل با مسكو دست يافت. البته ترامپ نيز روسيه را كشوري بزرگ خوانده و معتقد است دستيابي توافق با روسيه امري مطلوب است. در مقابل با توجه به افزايش تنش‌ها بين روسيه و ناتو درشرق اروپا پس از بحران اوكراين ، اكنون مسكو به اين جمع بندي رسيده كه جلوگيري از اقدامات ناتو و نيز هر اقدامي كه به تضعيف آن منجر شود در راستاي منافع امنيت ملي روسيه خواهد بود.
ناتو و روسيهناتو و روسيه در سال‌هاي اخير بر سر مسائل مختلفي از ادامه استقرار سامانه‌هاي ضد موشكي در اروپاي شرقي تا تداوم سياست گسترش به سوي شرق از سوي ناتو اختلاف‌نظر داشته‌اند، با اين حال از سال 2014 با اوج‌گيري بحران اوكراين تنش بين روسيه و ناتو ابعاد بي‌سابقه‌اي پيدا كرده است. ناتو، روسيه را به مداخله در امور داخلي اوكراين متهم مي‌كند، اما مقامات مسكو همواره بر دخالت نداشتن اين كشور در درگيري‌هاي شرق اوكراين تأكيد كرده‌اند. البته اين فقط اعضاي اروپايي ناتو نيستند كه بر تنش‌آفريني و اقدامات غير قانوني مسكو در باره اوكراين از جمله الحاق شبه جزيره كريمه به روسيه پافشاري مي‌كنند، بلكه امريكا به عنوان مهم‌ترين عضو ناتو نيز رويكردي مشابه شركاي اروپايي خود در اين زمينه در پيش گرفته است. در اين راستا ركس تيلرسون، وزير امورخارجه امريكا در نشست اخير وزراي خارجه ناتو شديداً از سياست‌هاي «تهاجمي روسيه در اوكراين و ديگر نقاط جهان به‌ويژه در شرق اروپا» انتقاد كرد. وزارت امور خارجه روسيه هم با صدور بيانيه‌اي اظهارات تيلرسون در نشست بروكسل كه سياست‌هاي روسيه را تنش‌آفرين خوانده بود، غيرقابل قبول دانست. روس‌ها انتظار نداشتند دولت جديد امريكا كه همواره نويد بهبود روابط مسكو و واشنگتن را داده است اينچنين موضع سختي در قبال مسكو اتخاذ كند. به ويژه اينكه دونالد ترامپ رئيس‌جمهور امريكا پيش‌تر گفته بود كه خواهان بازبيني مناسبات امريكا با روسيه است. در واقع رويكرد كنوني ناتو را مي‌توان تأكيد بر ادامه مقابله با روسيه و اتخاذ اقدامات نظامي بيشتر به ويژه در شرق اروپا براي خنثي كردن طرح‌هاي احتمالي مسكو در اين منطقه حساس دانست. به ويژه اينكه اعضاي شرقي ناتو مانند جمهوري‌هاي سه گانه بالتيك و لهستان خواهان مقابله جدي‌تر با روسيه شده‌اند. ناتو علاوه بر استقرار تجهيزات نظامي در اين چهار كشور، هزاران نظامي نيز به اين كشورها اعزام كرده است. انتظار مي‌رود در نشست سران ناتو كه 25 مي 2017 در بروكسل برگزار خواهد شد اقدامات بيشتري در اين زمينه صورت گيرد. مقامات روسيه بارها هشدار داده‌اند افزايش تحركات ناتو در نزديكي مرزهاي روسيه شرايطي را ايجاد مي‌كند كه احتمال رقابت تسليحاتي و افزايش رويارويي دو طرف را به دنبال خواهد داشت اما اكنون با تغيير آشكار ديدگاه ترامپ در قبال ناتو مي‌توان حدس زد كه بر نارضايي مسكو از ترامپ افزوده خواهد شد، به ويژه اينكه اكنون مسكو و واشنگتن درگير جدال سختي در صحنه شوراي امنيت براي به كرسي نشاندن ديدگاه خود در باره تحولات اخير سوريه هستند.
