نویسنده: زهرا چیذری
نفوذ فكري و فرهنگي يكي از اصليترين مصاديق نفوذ است و فضاي مجازي و شبكههاي اجتماعي بهترين بستر را براي تحقق چنين نفوذي در اختيار قرار ميدهند. حالا و در آستانه دوازدهمين دوره انتخابات رياست جمهوري نيز شبكه نفوذ با رصد كانالهاي تلگرامي و صفحات اينستاگرامي در حال سنجش ذائقه مردم و مهندسي فكري و فرهنگي افكار عمومي از طريق نفوذ در فضاي مجازي است؛نفوذي كه با به تأخير افتادن اجراي كامل شبكه ملي اطلاعات و همچنين منتفي شدن ماجراي انتقال سرورهاي تلگرام به داخل كشور و در كنار آن افزايش ضريب نفوذ و پهناي باند اينترنت راحتتر و در دسترستر از قبل امكانپذير خواهد بود.
ريشهيابي فتنه سال 88 نشان ميدهد كه همه سرنخهاي اين فتنه به شبكههاي اجتماعي مانند توئيتر و فيسبوك ميرسد؛ تلاشي برنامهريزي شده در آن سوي مرزهاي ايران با هدف براندازي و تغيير نظام سياسي كشورمان كه با هوشياري مردم و رهبر انقلاب با شكست مواجه شد. مصداق ديگر نفوذ و مهندسي فكري جامعه براي تأثيرگذاري بر نتايج انتخابات را ميتوان در انتخابات دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي رديابي كرد. در اين انتخابات هم شبكههاي اجتماعي فضاي مجازي به مثابه رسانه اپوزيسيون در سايه عمل كردند و هدايت جريانات سياسي را در دست گرفتند. پايان اين ماجرا در عملكرد مجلس دهم و كارنامه آن خود را بهتر نشان داد؛كارنامهاي كه نشان داد جريانهايي كه به لطف نفوذ شبكههاي اجتماعي صندليهاي سبز مجلس شوراي اسلامي را به دست آورد، تريبون مجلس را نه براي دفاع از حقوق ملت كه براي دفاع از اعضاي خانواده خود به كار ميگيرد. حالا در آستانه انتخابات دوره دوازدهم رياست جمهوري اين نفوذ فكري و فرهنگي براي مهندسي انتخابات و نفوذ داخلي براي تأثير بر سياست خارجي به شكلي جديتر از قبل مطرح ميشود. نكته قابلتأمل در اين بين همراهي سياستهاي داخلي براي تحقق نفوذ در فضاي مجازي است تا بدانجا كه محمود واعظي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات از موكول شدن اجراي فاز نهايي شبكه ملي اطلاعات به بعد از انتخابات خبر داد.
ذائقهسنجي براي ذائقهسازي
مالكيت فضاي مجازي در اختيار ما نيست و به تبع آن ما بر قوانين حاكم بر اين فضا تسلط كافي نداريم، مگر آنكه اين فضا را همانند همه كشورهايي ديگر از طرقي مانند راهاندازي شبكه ملي اطلاعات ايمن كنيم. عليرضا آل داوود، پژوهشگر فضاي مجازي با تأكيد بر بهرهگيري گروههاي تروريستي و دولتهاي متخاصم از رايانه و اينترنت براي گسترش تروريسم، خشونت، براندازي، جنبشهاي اجتماعي و نافرمانيهاي مدني، درباره شيوههاي اين برنامهها ميگويد:«از جمله اين اقدامات ميتوان به نفوذ در كشورها به وسيله شبكههاي مجازي و پيامرسانها اشاره كرد كه هر يك از اين ابزارهاي هوشمند با نام نماهاي مختلف و پيامرسانها بر بستر سه سيستم عامل انحصاري امريكايي يعني IOS، اندرويد و ويندوز فون(ويندوز ده) به فعاليت ميپردازند.»
از نگاه اين كارشناس فضاي مجازي دشمنان با طراحي اين نظام هدفمند به دنبال سرقت و جمعآوري اطلاعات استراتژيك كشورها هستند كه به آن ذائقهسنجي گفته ميشود كه پس از دريافت و تجزيه و تحليل اين دادهها به وسيله اتاقهاي فكرشان درون ملتها با دقت بسيار بالا ذائقهسازي ميكنند. وي معتقد است مصداق اين نفوذ را ميتوان در فتنه 88 مشاهده كرد با اين تفاوت كه در آن زمان مردم ما دسترسي محدودي به اينترنت پرسرعت داشتند و هنوز استقبال چنداني از ميكروبلاگ توئيتر و شبكه مجازي فيس بوك نكرده بودند اما با همان تعداد كم استقبال هم شاهد شكلگيري فتنهاي گسترده با شبكهسازي و اطلاعرساني و خبرسازيهاي كاذب و غيرواقعي بوديم. بر اين اساس نقش توئيتر در ناآراميهاي ايران آنقدر محسوس بود كه مؤسسه امريكايي صلح از انديشكدههاي امريكايي در مقاله «پيشبيني چگونگي ديپلماسي شهروندي» در سال 2011 حوادث پس از انتخابات ايران را نمونه بارز كاركرد شبكههاي اجتماعي بيان كرد.
افزايش ضريب نفوذ
طبق آخرين بررسيها اگر جمعيت بالاي 18 سال كشورمان را تقريبا 54 ميليون نفر در نظر بگيريم بيش از 28 ميليون و 500 هزار ايراني، در شبكههاي اجتماعي مجازي عضويت دارند، همچنين بيش از 60 درصد ترافيك اينترنت كشور را تلگرام اشغال كرده و 66 درصد جرايم كشور مرتبط با كانالها و گروههاي تلگرامي و 20 درصد متعلق به اينستاگرام است.
بر مبناي شاخصهاي اصلي بخش ارتباطات و فناوري اطلاعات كشور، 22 ميليون ايراني از اينترنت موبايل و 9 ميليون نفر از اينترنت ADSL استفاده ميكنند و ضريب نفوذ موبايل در كشور نزديك به 5/97 درصد است. نكته قابل تأمل اينجاست كه اين ميزان افزايش بيضابطه بدون كمترين تلاش براي ارتقاي سواد رسانهاي و سواد فضاي مجازي در سطح جامعه اتفاق افتاده است.
به گفته آل داوود در جريان انتخابات مجلس دهم مركز افكارسنجي دانشجويان ايران(ispa) خبري با عنوان «اولين انتخابات با طعم تلگرام» منتشر كرد؛ بر اساس اين نظرسنجي، 72 درصد جوانان 18 تا 29 ساله كشور اعلام كردهاند حداقل عضو يكي از شبكههاي اجتماعي هستند.
نتيجه مهم ديگر اين نظرسنجي نشان داد رقمي قريب به 20 ميليون نفر از جمعيت ايران (يك چهارم با فرض 80 ميليون جمعيت) عضو شبكه تلگرام هستند، بر همين اساس بيشتر تبليغات مجازي نامزدها و ستادهاي انتخاباتي در انتخابات امسال حول و حوش اين شبكه ميچرخد.
روحالله مؤمننسب هم كارشناس ديگري است كه درباره ميزان نفوذ تلگرام در ايران و در ميان ايرانيها ميگويد: بيش از 80 درصد از كاربران تلگرام ايراني و آن 20 درصد ديگر هم اكثراً ايرانيهاي مقيم كشورهاي ديگر هستند. بر اين اساس ميتوان نتيجه گرفت شبكه اجتماعي تلگرام براي ايجاد انحراف و نفوذ در جمهوري اسلامي ايران به وجود آمده و يك شبكه اجتماعي بينالمللي محسوب نميشود. از نگاه وي با توجه به اينكه سرورهاي تلگرام در محل استقرار سرورهاي بيبيسي يعني در كشور انگلستان قرار دارد و از آنجا كنترل ميشود، موضوع نفوذ آن بيشتر آشكار ميشود.
مؤمننسب با اشاره به انتخابات مجلس شوراي اسلامي ميافزايد: در انتخابات سال گذشته، گاردين انگلستان 17 روز قبل از انتخابات مقالهاي با اين تيتر منتشر كرد: «كاربران تلگرام در ايران سرمايهاي براي انگلستان هستند. » در اين مقاله اشاره شده است كه با توجه به ضريب نفوذ تلگرام ميان مردم ايران، فرصتي براي ايجاد تغييرات اساسي در ايران است. در واقع بيبيسي در زمان انتخابات از طريق تلگرام، افكار عمومي را مهندسي كرد. انفعال مسئولان در برابر اجرايي شدن شبكه ملي اطلاعات و هشدارها درباره نفوذ بر بستر فضاي مجازي نشان ميدهد انگار تلگرام و شبكههاي اجتماعي فضاي مجازي به رسانه اپوزيسيون در سايه تبديل شدهاند به اين معني كه اين رسانه ميتواند خارج از سيستم نظارتي و حكومتي فعاليت كند و نتيجه برخي جريانات سياسي مانند انتخابات را تغيير دهد.