روزهايي كه بر ما مي‌گذرد، تداعي‌گر سالروز شهادت مظلومانه شهيد شيخ راغب حرب، از سلسله‌جنبانان مقاومت اسلامي در جنوب لبنان است. بي‌ترديد اگر امروزه نهال مقاومت درجنوب
لبنان، به سروي بلند قامت و استوار مبدل شده، بايد ريشه آن را در تلاش‌هاي ارجمند چهره‌هايي چون شهيد شيخ راغب حرب جست. در گفت و شنودي كه
پيش‌روي داريد، دكتر مسعود اسداللهي،
كارشناس مسائل لبنان، ابعادي از تلاش‌هاي فرهنگي و سياسي شيخ را تحليل كرده است. اميد آنكه مقبول
افتد.
شهيد
شيخ راغب حرب از چهره‌هاي مبارز و برجسته جنوب لبنان است. ايشان مبارزات خود را
عليه صهيونيست‌ها از چه زماني و چگونه آغاز كرد؟
بسم الله الرحمن الرحيم. از سال 1982 و
حمله اسرائيل به جنوب لبنان و پس از شركت در كنفرانس مستضعفان در نيمه شعبان سال
1360 در تهران. او پس از پايان اين گردهمايي، به لبنان برگشت و به جنوب لبنان - كه
توسط اسرائيل اشغال شده بود- رفت و از همان تاريخ، مبارزه عليه اسرائيل را شروع
كرد.
در آن
سال به نظر مي‌رسيد كه مردم جنوب لبنان، چندان هم از حمله ارتش اسرائيل به
آنجا ناخشنود نبودند! علت چه بود؟
علت اين بود بعضي از گروه‌هاي مسلح فلسطيني، در دوره حضور در
جنوب لبنان، رفتارهاي ناشايستي داشتند و ديد مردم به آنها غالباً منفي بود. به
همين دليل هم از اينكه اسرائيل با حمله خود شر اين گروه‌هاي مسلح و شبه نظاميان فلسطيني را از سر آنها كوتاه
كرد، خرسند بودند! اتفاقاً مشكل عمده شهيد راغب حرب براي شروع مبارزه با صهيونيست‌ها در جنوب لبنان، همين ذهنيت عمومي
بود.
ايشان
براي خنثي كردن اين فضا چه راهكاري را برگزيد؟ و در اين زمينه تا چه ميزان توفيق
داشت؟
براي تغيير شرايط، بايد كار فرهنگي
عميق و گسترده‌اي صورت مي‌گرفت كه ابداً ساده نبود! ايشان بايد به مردم جنوب لبنان مي‌فهماند كه اشغال درازمدت منطقه توسط
صهيونيست‌ها، چه خطرات بزرگي را به دنبال خواهد داشت و آنها صد درجه بدتر از گروه‌هاي مسلح فلسطيني هستند و ابداً قصد
ندارند به شيعيان كمك كنند. اين كار مستلزم زمان و تلاش فوق‌العاده‌اي بود. شهيد شيخ راغب سعي كرد مفهوم اين جمله معروف امام موسي صدر را كه
«اسرائيل شرّ مطلق است» به شيعيان جنوب لبنان تفهيم كند تا بدانند نبايد اميد هيچ
چيزي از اسرائيل داشته باشند. او اين كار را با ايجاد ارتباطات گسترده با محافل
مذهبي، فرهنگي و اجتماعي جنوب لبنان آغاز كرد و با ايراد سخنراني‌هاي روشنگرانه، به‌تدريج فضا را تغيير داد. تلاش‌هايي كه دقيقاً توسط اسرائيلي‌ها رصد مي‌شدند و خطر ناشي از روشنگري‌هاي شيخ راغب را به‌خوبي درك و احساس مي‌كردند.
به نظر
مي‌رسد مبارزه عليه صهيونيست‌ها، قوي‌ترين
انگيزه شيخ راغب براي اين تلاش فكري و فرهنگي بوده است. با توجه به اين نكته، چرا
براي ادامه تحصيل به نجف رفت؟
ظاهراً شيخ قصد داشت علوم ديني و فقهي
بخواند، ولي قطعاً قصد نداشت دروس حوزوي خود را تا آخر ادامه دهد و مجتهد شود، چون
خدمت به مردم و مبارزه با رژيم اشغالگر قدس، بزرگ‌ترين دغدغه‌هاي او بودند و تحصيل در حوزه، مانع از انجام اين امور مي‌شد. هم‌دوره‌اي‌هاي شيخ هم مي‌گويند او شوق زيادي براي ادامه دروس حوزوي نداشت و در سمينارها و گردهمايي‌ها شركت مي‌كرد، به امور مردم مي‌رسيد و به روشنگري و ارتقاي آگاهي‌هاي مبارزاتي مردم بيشتر از تحصيل
علاقه داشت و همزمان با حضور در كلاس‌هاي درس، به فعاليت‌هاي سياسي خود هم ادامه مي‌داد و چنين به نظر مي‌رسيد مي‌خواهد زودتر درس‌ها را تمام كند و به روستاي خود، يعني جبشيت در شهرستان نبطيه برگردد و به
خدمت مشغول شود. دوستان شيخ، كاملاً گرايش به مبارزات و فعاليت‌هاي سياسي و اجتماعي را در نحوه رفتار
و سبك زندگي و برخورد او با خودشان مشاهده مي‌كردند.
شيخ
چگونه با امام خميني و انديشه‌هاي ايشان آشنا شد؟ چه عواملي در اين امر دخيل بودند؟
شيخ فارسي نمي‌دانست يا خيلي كم مي‌دانست، به همين دليل چندان نمي‌توانست با طلبه‌هاي ايراني ارتباط برقرار كند و بيشتر با طلاب عراقي و لبناني
در ارتباط بود، اما همين كه از مبارزات و فعاليت‌هاي سياسي امام آگاهي يافت، با آن همراه شد.
در چه
سالي؟
زماني كه امام عليه جشن‌هاي 2 هزار و 500 ساله شاهنشاهي،
اعلاميه‌اي با عنوان تضادهاي سياسي اسلام و نظام شاهنشاهي منتشر كردند، يك نسخه از
اين مقاله به دست شيخ راغب حرب رسيد. او پس از مطالعه اين اعلاميه، آن را براي
برادران و همفكرانش در روستاي جبشيت فرستاد تا آنها را هم با ديدگاه‌هاي امام خميني آشنا كند. هنگامي كه
كتاب حكومت اسلامي امام چاپ شد، شيخ چند نسخه از اين كتاب را فراهم كرد و به جبشيت
فرستاد.
موضع
شيخ راغب حرب نسبت به نهضت امام چه بود؟
واقعيت اين است كه در آن برهه اغلب
طلاب غير ايراني حوزه نجف، از مبارزات امام خميني اطلاعي نداشتند و ايشان را فقط
به عنوان يك مرجع تقليد مي‌شناختند. مشكل اصلي هم زبان بود كه امكان ارتباط طلاب ايراني و غير ايراني را
براي آنها دشوار مي‌كرد. با اين همه شيخ ترجمه عربي سخنراني‌هاي امام را كه توسط بيت ايشان انجام مي‌شد، تهيه مي‌كرد و از اين طريق در جريان آرا و انديشه‌هاي امام قرار مي‌گرفت.
ظاهراً
مدتي هم ايشان را به گرايش‌هاي روشنفكرانه متهم كردند. اينطور نيست؟
بله، شيخ راغب حرب مدتي با طلبه‌هاي روشنفكر ارتباط داشت كه همين امر
موجب نگراني دوستانش شده بود، ولي شيخ در واقع داشت ديدگاه‌هاي خود را با كمال شجاعت و جرئت براي مخالفانش بيان و
سعي مي‌كرد آنها را به‌درستي به اين گروه تفهيم كند. روحيه خاص شهيد كه علم و
عمل را با هم در آميخته بود، به‌خوبي علت و چرايي رابطه او با اين طيف را نشان مي‌دهد.
آيا شيخ
راغب حرب شاگرد شهيد آيت‌الله سيد‌محمدباقر صدر بود؟
خير، در آن برهه، ايشان به لحاظ علمي،
در سطحي نبود كه بتواند از درس شهيد آيت‌الله صدر بهره ببرد، ولي هر روز به دفتر ايشان مي‌رفت و در جلسه ديدار شهيد صدر با مردم
و پرسش و پاسخ آنان با ايشان شركت مي‌كرد و با مردمي كه از سراسر عراق و حتي كشورهاي ديگر براي
پرسيدن سؤالاتشان مي‌آمدند، آشنا و به اين ترتيب بيشتر و بهتر با مشكلات مردم آشنا مي‌شد.
يعني در
واقع ايشان تركيبي از علم و عمل بود؟
دقيقاً و اين رويكرد در دوره‌اي الگوي عملي ايشان قرار گرفته بود كه
هنوز، اكثر طلاب ديني اهميت اين آميختگي را درك نكرده بودند و جز در موارد خاص در
چنين جمع‌هايي حاضر نمي‌شدند، اما شهيد بزرگوار شيخ راغب حرب اغلب روزهاي هفته را به اين كار اختصاص
مي‌داد و در ايامي كه در نجف بود، سعي مي‌كرد با ارتباط با بعضي از دوستان
همفكرش در نبطيه، تا جايي كه مي‌تواند به امور اسلامي جامعه لبنان رسيدگي و رابطه خود را با مردم لبنان حفظ
كند.
اين كار
معمولا به چه شكل هايي انجام مي‌گرفت؟
يكي از كارهاي مستمر ايشان، تهيه كتب
اسلامي و ارسال آنها به جبشيت براي ايجاد كتابخانه‌اي ارزشمند در آنجا بود. او كتاب‌ها را در صندوق‌هاي مخصوصي مي‌گذاشت و توسط زائران به جبشيت مي‌فرستاد.
اين
فعاليت‌ها فردي و يا در قالب گروه و دسته انجام مي‌شد؟
شيخ راغب حرب با همكاري عده‌اي از روحانيون مبارز لبنان و
همفكرانش، اين كارها را انجام مي‌داد و همزمان در شكل‌گيري هسته‌اي اوليه مقاومت اسلامي نيز نقش تعيين‌كننده‌اي داشت. او جوانان ايثارگر و با استعداد جنوب لبنان را شناسايي و به منطقه
بقاع اعزام مي‌كرد تا به هسته‌هاي مقاومت ملحق شوند.
شيخ
اولين بار كي و به چه دليلي بازداشت شد؟ اين بازداشت به چه شكل انجام شد؟
در واقع ايشان در دو جبهه فرهنگي و
جهادي فعال بود و صهيونيست‌ها و مزدوران محلي آنها، تمام اين فعاليت‌ها را با دقت زير نظر داشتند و براي آنكه مانع تلاش‌هاي او شوند، در اسفند سال 1361 شيخ را
بازداشت كردند، اما مردم جنوب لبنان به‌شدت به اين بازداشت واكنش نشان دادند و تظاهرات و اعتصابات
گسترده‌اي را برگزار كردند. صهيونيست‌ها كه متوجه وخامت اوضاع شده و دريافته
بودند كه ادامه بازداشت شيخ ممكن است به قيامي عمومي منتهي شود، پس از چند ماه، به‌ناچار شيخ را آزاد كردند.
شيخ پس از آزادي، دست از مبارزه
برنداشت تا جايي كه صهيونيست‌ها به اين نتيجه رسيدند كه وجود ايشان براي دستيابي آنها به اهدافشان خطرناك
است و ديگر نبايد او را تحمل كرد، اما چون پيامدهاي دستگيري شيخ را قبلاً آزموده
بودند، اين بار سعي كردند توسط مزدوران محلي شيخ را ترور كنند تا با عكس‌العمل تند مردم روبه‌رو نشوند و به اين ترتيب در بهمن سال
1362، ايشان را به شهادت رساندند.
آثار
وجودي شيخ را در مدت فعاليت‌هاي ايشان چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
با اينكه شيخ راغب حرب بيش از يك سال و
شش ماه به عنوان يكي از شخصيت‌هاي برجسته مقاومت فعاليت نداشت، اما در اين فاصله كوتاه توانست در ارتقاي
آگاهي‌هاي شيعيان جنوب لبنان و تشكيل هسته‌هاي مقاومت نقش بسيار برجسته‌اي ايفا كند. به نظر من همين تلاش‌ها، بستر‌ساز شكل‌گيري مقاومت اسلامي در لبنان و نهايتاً حزب الله لبنان شد.
شيخ
راغب حرب با چه پشتوانه‌اي مبارزاتش را آغاز كرد، چون در آن زمان هنوز «حزب‌الله«
وجود نداشت و تشكيلاتي چون جنبش امل فعال بود؟
شيخ راغب حرب با امل هيچ ارتباطي نداشت
و هنگامي كه شروع به مبارزه كرد، فقط چند گروه و تشكيلات كوچك فعال بودند. در آن
ايام بزرگ‌ترين تشكيلات سازماندهي شده و منظم، جنبش امل بود كه امام موسي صدر آن را
پايه‌ريزي كرده بود. ديگر گروه فعال حزب‌الدعوه بود كه توسط شهيد آيت‌الله محمدباقر صدر در عراق تشكيل شده
بود و يك شاخه آن هم در لبنان فعاليت مي‌كرد و برخي از شخصيت‌هاي مهم لبناني عضو آن بودند. در كنار اين دو، انجمن‌هاي دانشجويان مسلمان هم فعاليت‌هاي سياسي و فرهنگي مي‌كردند، ولي هيچ ارتباطي با جنبش امل
نداشتند و با انقلاب اسلامي در ارتباط بودند. همزمان در مساجد و حسينيه‌هاي شهرهاي شيعه‌نشين لبنان، كميته‌هايي در حمايت از انقلاب اسلامي تشكيل شده بودند و در
زمينه فعاليت‌هاي ضد رژيم شاه، برگزاري تظاهرات و اعتصابات و تبليغات مطبوعاتي و فرهنگي
مشغول فعاليت بودند. شيخ راغب حرب با هيچ‌يك از اين گروه‌ها ارتباط تشكيلاتي نداشت و كاملاً مستقل عمل مي‌كرد. او پس از پيروزي انقلاب اسلامي، با برخي از
مقامات جمهوري اسلامي ارتباط برقرار كرد و در راستاي اهداف و رهنمودهاي حضرت امام
و به صورتي كاملاً خودجوش، در جنوب لبنان به فعاليت و مبارزه پرداخت و پس از تشكيل
جنبش مقاومت اسلامي به حزب‌الله پيوست.
آيا
روحانيون لبنان يا مجلس اعلاي شيعيان، از مبارزات شيخ حمايت مي‌كردند؟
متأسفانه در آن برهه و قبل از پيدايش
حزب‌الله، بين عده‌اي از روحانيون لبنان دو دستگي و اختلاف وجود داشت، از
جمله شيخ محمدمهدي شمس‌الدين، نايب رئيس مجلس اعلاي شيعيان لبنان با علامه سيد محمدحسين فضل‌الله رابطه خوبي نداشت!
چرا؟
شايد به اين دليل كه علامه فضل‌الله داراي ديدگاه‌هاي فقهي خاصي بود. شيخ شمس‌الدين هم نتوانسته بود طلبه‌هاي اخراجي از عراق، از جمله شيخ راغب
حرب را جذب كند. صدام با اخراج طلبه‌هاي لبناني از حوزه علميه نجف، از جمله شهيد سيد‌عباس موسوي، سيد حسن نصرالله، شيخ صبحي طفيلي، شيخ
راغب حرب و... بر سير تحولات سياسي لبنان تأثير بسزايي گذاشت. وقتي شيخ شمس‌الدين نتوانست آنها را جذب كند، برخي
از اين افراد به علامه فضل‌الله پيوستند. عده‌اي از آنها از جمله شيخ راغب حرب هم به صورت مستقل و در ارتباط با انقلاب اسلامي
ايران فعاليت كردند. اينها هيچ ارتباطي با علامه فضل‌الله يا شيخ شمس‌الدين نداشتند. پس از تشكيل مقاومت اسلامي، علامه فضل‌الله به‌شدت از آنها حمايت كرد تا جايي كه غربي‌ها تا مدت‌ها تصور مي‌كردند او رهبر معنوي مقاومت است.
آيا شيخ
راغب حرب در هسته اوليه حزب‌الله بود؟
خير، چون آن هسته در بقاع بود و شيخ در
جنوب لبنان حضور داشت و به علت حضور صهيونيست‌ها، ارتباط جنوب لبنان و بقاع كاملاً قطع بود. به همين
دليل امكان اينكه شيخ در شوراي رهبري حزب‌الله حضور يابد وجود نداشت، اما بي‌ترديد او يكي از بنيانگذاران اصلي هسته‌هاي اوليه مقاومت ضد صهيونيستي در جنوب
لبنان بود.
با توجه
به اينكه شيخ راغب پيش از تشكيل حزب‌الله به مبارزه پرداخت و به هيچ‌يك از
گروه‌ها و جناح‌هاي موجود هم گرايش نداشت، الگوهاي مبارزاتي خود را از كجا
گرفت؟
حوزه فعاليت شيخ راغب در نبطيه بود و
او سعي مي‌كرد مثل بسياري از مبارزان و انقلابيون كشورهاي اسلامي، از الگوهاي نوين
مبارزاتي استفاده كند. با شروع انقلاب اسلامي، نشانه‌هاي نهضتي فراگير در جهان اسلام آشكار شده بود. در
عراق نهضتي اسلامي با حضور شخصيت‌هاي فرهنگي و ديني بزرگي چون شهيدآيت‌الله سيد محمدباقر صدر، شيخ اسد حيدر، شيخ مرتضي آل‌ياسين، شيخ محمدامين زين‌الدين، شيخ محمدمهدي شمس‌الدين، سيد محمدتقي حكيم، شيخ محمدرضا
مظفر، سيدمحمدحسين فضل‌الله و. . . كه خطر تهاجم فرهنگي و مدرنيسم غربي را به‌درستي مي‌شناختند و در برابر آن ايستادگي مي‌كردند، شكل گرفته بود. عده‌اي به «حزب‌الدعوه اسلامي» پيوستند و گروهي هم خارج از چارچوب‌هاي تشكيلاتي، نقش مهمي را در گسترش
جهاد و تفكر اسلامي به عهده گرفتند. به نظر من وهمانطور كه قبلاً اشاره كردم، شيخ
راغب حرب در زمره اين دسته اخير بود.
قبل از
تشكيل حزب‌الله يك سلسله عمليات مسلحانه ضد صهيونيستي در نبطيه پيش آمد.
آيا شيخ در اين عمليات‌ها نقشي داشت؟
بي‌ترديد روشنگري‌ها و فعاليت‌هاي شيخ راغب حرب، زمينه را براي انجام اين عمليات‌ها مساعد كرد. او حلقه ارتباطي بين مردم و هسته‌هاي مقاومت و هماهنگ‌كننده فعاليت‌هاي جوانان مقاومت در نبطيه بود. اگر حضور تأثيرگذار
او در منطقه نبطيه در جنوب لبنان نبود، هسته‌هاي مقاومت در آنجا شكل نمي‌گرفتند و به رهبري اصلي مقاومت در بقاع وصل نمي‌شدند.
آيا
عامل ترور شيخ راغب حرب شناسايي شد؟
صهيونيست‌ها در ترورهايي كه انجام مي‌دهند، معمولاً رد پايي از خود به‌جا نمي‌گذارند و لذا عادتاً در اينگونه موارد، شناسايي عوامل ترور ممكن نيست. هيچ‌وقت هم مسئوليت تروري را به عهده نمي‌گيرند، مگر اينكه عملياتشان به‌قدري آشكار و علني باشد كه جاي انكار
باقي نگذارد. مخصوصاً اگر ترور به صورت بمب‌گذاري صورت بگيرد، كسي در صحنه ترور حضور ندارد كه بتوان او
رابه عنوان تروريست دستگير كرد. در اكثر عمليات تروريستي صهيونيست‌ها، عاملان ترور شناسايي و دستگير نشده‌اند. اگر هم در اين ترورها كسي دستگير
شود، معمولاً مزدوران محلي هستند و مقامات اسرائيلي هر نوع رابطه‌اي را با آنان انكار مي‌كنند. مجموعه اين عوامل موجب شد سررشته‌هاي اصلي ترور شيخ، چندان به چشم
نيايد، هرچند علي الاصول مشخص است كه كدام گروه يا نحله، براي انجام اين كار
انگيزه كافي داشته است.
