شهيد آيت‌الله دكتر سيد محمد حسيني بهشتي، متولد دوم آبان 1307 در محله لومبان اصفهان در خانواده‌اي روحاني، در چهار سالگي به مكتبخانه و سپس در هفت سالگي به دبستان رفت. در سال 1321 دبيرستان را رها كرد و براي تحصيل علوم اسلامي به مدرسه صدراي اصفهان رفت. از 1321 تا 1325 ادبيات عرب، منطق، كلام، سطوح فقه و اصول را آموخت. در 1325 به قم رفت و كفايه را نزد حاج شيخ مرتضي حائري يزدي و مكاسب را نزد آيت‌الله محقق داماد خواند. در سال 1326 خارج فقه را نزد آيت‌الله محقق داماد، امام خميني، آيت‌الله بروجردي و آيت‌الله خوانساري آموخت. در سال 1327 به صورت متفرقه ديپلم ادبي گرفت و به دانشكده معقول و منقول رفت و همزمان با يك استاد خارجي به آموزش زبان انگليسي پرداخت و براي تأمين هزينه تحصيل خود مشغول تدريس شد. در سال 1330 ليسانس گرفت و براي ادامه تحصيل به قم برگشت و در دبيرستان حكيم نظامي به تدريس زبان انگليسي پرداخت. در ارديبهشت 1331 ازدواج كرد و صاحب دو دختر و دو پسر شد.
از سال 1330 تا 1335 در دروس اسفار و شفاء علامه طباطبايي به آموختن فلسفه پرداخت و مدت پنج سال همراه با بزرگاني چون استاد مطهري در شب‌هاي پنج‌شنبه و جمعه جلسات ارزشمندي را برگزار كرد. حاصل اين جلسات كتاب اصول روش رئاليسم بود.
شهيد بهشتي از سال 1331 به فعاليت‌هاي سياسي پرداخت و در واقعه 30 تير آن سال در جمع اعتصاب‌كنندگان تلگرافخانه اصفهان سخنراني كرد. در سال 1333 با همكاري عده‌اي از همفكرانش دبيرستان «دين و دانش» را در قم تأسيس كرد و مديريت آن را به عهده گرفت.
در فاصله 1335 تا 1338 در دوره دكتراي فلسفه دانشكده معقول و منقول به تحصيل پرداخت. در سال 1338 در تهران جلسات «گفتار ما» را براي آشنايي نسل جوان با معارف اسلامي برگزار كرد كه مباحث آن بعدها در سه جلد به نام كتاب «گفتار ما» و يك جلد به نام «گفتار عاشورا» منتشر شد.
در سال 1339 به تشكيل مدارس ديني نمونه‌اي پرداخت كه معروف‌ترين آنها مدرسه حقانيه يا منتظريه است. در سال 1341 با آغاز نهضت امام به شكل جدي وارد مبارزات شد و براي ايجاد رابطه بين حوزه و دانش‌آموزان، كانون دانش‌آموزان قم را به سرپرستي شهيد مفتح راه‌اندازي كرد. در سال 1342 به عضويت شوراي روحانيت هيئت مؤتلفه اسلامي درآمد. او با درايت و هوشمندي زيادي همراه با شهيد باهنر و مرحوم روزبه، كتاب‌هاي تعليمات ديني جديدي را تأليف و از اين طريق نسل نوجوان و جوان را با معارف اصيل اسلامي آشنا كرد. در سال 1342 به توصيه آيت‌الله حائري و آيت‌الله ميلاني به هامبورگ رفت تا مسجد آنجا را كه آيت‌الله بروجردي بنا نهاده بود، اداره كند. با حضور شهيد بهشتي در هامبورگ، انجمن‌هاي اسلامي دانشجويان گروه فارسي شكل گرفت و مركز اسلامي هامبورگ رونق يافت.
در سال 1349 به ايران برگشت. در سال 1350 جلسات تفسير قرآن را با عنوان مكتب قرآن در روزهاي شنبه با شركت 400، 500 نفر راه‌اندازي كرد. در سال 1355 براي انجام كارهاي تشكيلاتي، هسته‌هايي را ايجاد كرد كه در سال 56 منجر به شكل‌گيري «جامعه روحانيت مبارز» شد. پس از آن كه امام از عراق به پاريس رفتند، چند روزي به آنجا رفت و با راهنمايي‌هاي امام شوراي انقلاب را تشكيل داد. پس از پيروزي انقلاب يكي از مؤثرترين اعضاي شوراي انقلاب بود و در تدوين قانون اساسي جمهوري اسلامي در مجلس خبرگان نقشی تعيين‌كننده داشت و با قدرت و صلابتي مثال‌زدني مجلس را اداره كرد و به‌رغم مخالف‌خواني‌هاي ليبرال‌ها توانست اصل ولايت فقيه را به تصويب رساند. وي از سوي امام به رياست ديوان عالي كشور انتخاب شد و نظام نوين قضايي بر اساس مباني اسلامي توسط او صورت گرفت. از جمله خدمات وي احياي حكم قصاص بود كه در دوره پهلوي از نظام قضايي ايران حذف شده بود. شهيد بهشتي با همكاري آيت‌الله خامنه‌اي، شهيد باهنر، آيت‌الله موسوي اردبيلي و آيت‌الله هاشمي رفسنجاني حزب جمهوري اسلامي را تأسيس كرد كه نقش عمده‌اي در كادرسازي در سال‌هاي اوليه انقلاب داشت و موفق‌ترين تشكيلات اسلامي در تاريخ ايران است. سرانجام در 7 تير 1360 همراه با بيش از 70 تن از همفكرانش در انفجار حزب جمهوري اسلامي به شهادت رسيد. يادش گرامي باد.
