گفت‌وگوی «جوان» با معاون فرهنگی و تبلیغات دفاعی نیروهای مسلح

فرهنگ دفاعي يعني احساس تعلق ملي و افتخار به آنچه داريم

مسائل جنگ بر اساس تعريف از مفهوم دفاع و جنگ دفاعي استوار است و جهت جلوگيري از تفسيرها و تحريف‌ها در اين‌باره بايد تعريف صحيحي از جنگ ارائه داد. تفسير موسع از جنگ و استفاده از تجربيات آن براي آينده، بر پايه مفهوم جنگ دفاعي صورت‌ مي‌پذيرد. به همين دليل بايد به ايجاد، حفظ، گسترش و ترويج جهاد دفاعي اهتمام ورزيد و منطق دروني و مباني سياسي، اجتماعي و اعتقادي آن را كشف و تبيين كرد. حال كه اسلام اصل را بر صلح، سازش و مدارا قرار داده است و جنگ و تخاصم را طرد مي‌كند، فرهنگ دفاع آن هم در مقابل نظام سلطه ارزشي حياتي پيدا مي‌كند و در چنين شرايطي مفهوم «فرهنگ دفاعي» ارزشمند مي‌شود؛ عنواني كه اسم همايشي را هم يدك مي‌كشد، همايشي كه هفته گذشته برگزار و با استقبال رسانه‌ها و نخبگان جامعه ايراني مواجه شد. دبير همايش فرهنگ دفاعي معتقد است جنگ دفاعي از هر حيث معتبر است و بايد براي حفظ اين اعتبار، اقدامات پژوهشي اساسي و بنيادين انجام شود، چراكه دفاع در برابر نظام سلطه براي حفظ انديشه‌ها، باورها و مرز و بوم اعتقادي و سرزميني يك سرزمين نيازمند اقدامات مختلف اقتصادي، سياسي، فرهنگي، اجتماعي و راهبردي است؛ مسئله‌اي كه داوود عامري دبير نخستين همايش ملي فرهنگ دفاعي نيز در گفت‌وگوي تفصيلي با «جوان» به آن اشاره مي‌كند. وي با فرض اينكه هر گونه پژوهشي ناظر بر چگونگي فهم يك پديده و تبيين آن بر اساس مفاهيم و منابع است، به تبيين مفهوم دفاع در معناي موسع آن مي‌پردازد. آنچه در ادامه مي‌آيد گفت‌وگوي «‌جوان» با داوود عامري معاون فرهنگي و تبليغات دفاعي ستاد كل نيروهاي مسلح است.

براي شروع صحبت و آشنايي بيشتر خوانندگان با موضوع، در ابتدا توضيحي پيرامون فرهنگ دفاعي و تعريفي از آن با نگاه خودتان ارائه كنيد.

حضرت آقا عبارتي دارند كه مي‌فرمايند:«دفاع جزئي از هويت يك ملت است.» اساساً وقتي ما صحبت از دفاع مي‌كنيم، بايد به مفهومي فراتر از حوزه‌هاي شناخته شده آن هم نگاه كنيم يعني دفاع فقط دفاع نظامي و فيزيكي نيست بلكه دفاع مي‌تواند ابعاد و عرصه‌هاي مختلف داشته باشد. به همين جهت وقتي در مورد فرهنگ دفاعي صحبت مي‌كنيم، نگاه ما به ابعاد و عرصه‌هاي مختلف آن است. انقلاب اسلامي يك انقلاب فرهنگي است پس وقتي مي‌گوييم انقلاب اسلامي انقلاب فرهنگي است و ماهيت فرهنگي دارد، يعني مبناي قدرت در نظام فرهنگ است، لذا وقتي انقلابي مبتني بر فرهنگ شكل پيدا مي‌كند، وجه تمايز آن با انقلاب‌هاي ديگر نيز در نگرش فرهنگي نمود مي‌يابد. فرهنگ دفاعي يكي از زير‌ساخت‌هاي فرهنگ ملي ما است. فرهنگ دفاعي استحكام‌بخش ساخت قدرت دروني نظام است، چراكه منبع اصلي قدرت در انقلاب ما فرهنگ است و فرهنگ دفاعي مي‌تواند در عر‌صه‌هاي مختلف تعريف شود. وقتي صحبت از فرهنگ دفاعي مي‌كنيم، به چيزي فراتر از فرهنگ دفاع مقدس، فرهنگ و تفكر بسيج و فرهنگ نيروهاي مسلح فكر مي‌كنيم. فرهنگ دفاعي وجه و شأني از فرهنگ و رفتار اجتماعي و انديشه‌اي است كه هر ايراني براي حفظ هويت خود آراسته به آن است. فرهنگ دفاعي يعني فرهنگ دفاع از همه ارزش‌ها و خوبي‌ها و اين همان چيزي است كه هر ملتي در طول تاريخ توانسته به واسطه آن خودش را ماندگار كند و بقاي خودش را در مقابل حوادث، رقابت‌ها و تهديدات حفظ كند و نشان دهد كه از فرهنگ دفاعي مناسبي برخوردار بوده و توانسته با سطحي از فرهنگ دفاعي از موجوديت و هويت خودش صيانت كند.

فرهنگ دفاعي يعني حس تعلق ملي و افتخار به آنچه داريم. فرهنگ دفاعي موتور محرك توسعه و ساخت قدرت دروني نظام است لذا وقتي مي‌خواهيم فرهنگ دفاعي را تعريف كنيم، بايد يك فهم وسيع‌تري از دفاع را كه در لايه‌هاي مختلف فكري و فرهنگي جامعه جريان دارد و ضامن هويت و پايداري ما در طول تاريخ بوده است، در نظر داشته باشيم.

اشاره كرديد «فرهنگ دفاعي داراي ابعاد و عرصه‌هاي مختلف است». توضيح دهيد در شرايطي كه يكي از مهم‌ترين حوزه‌هاي نبرد نظام سلطه عليه جمهوري اسلامي ايران بحث فرهنگي و تضعيف مباني ديني و فرهنگي جامعه ايراني است، توسعه اين فرهنگ چه كمكي به پياده‌سازي اهداف جامعه اسلامي مي‌كند؟

فرهنگ دفاعي به نظر من مهم‌ترين مؤلفه انسجام ملي است؛ يعني ريسماني است كه ملت را در مقابل تهديدات مجهز و آماده مبارزه و ايستادگي مي‌كند يا در خصوص دستاوردهايشان به حس بالندگي و افتخار مي‌رساند و آنها را در مسير پاسداري از دستاوردهاي ملي، ارزشي و ديني قرار مي‌دهد.

فرهنگ دفاعي، شالوده مسيريابي ملت در خصوص تعلق ملي است و اين يعني انسجام ملي. وقتي از قدرت نرم صحبت مي‌كنيم صحبت از سرمايه و ظرفيت‌هايي است كه مي‌تواند ما را به اهدافي برساند اما سخت‌افزاري نيست مثل علم و فناوري، فرهنگ، هنر، ادب و... مثل بستر تحركات و اجتماعات. اينها اساساً از كجا شكل مي‌گيرد، اينها با همراه داشتن سطحي از فرهنگ دفاعي در كنار هم معنا پيدا مي‌كند؛ آن وقت افزايي آنها در يك مسير براي رسيدن به يك هدف و آرمان مي‌تواند ما را موفق به داشتن سطحي از قدرت نرم و تأثيرگذار كند. به طور مثال ما چگونه مي‌توانيم الهام‌بخش باشيم؟ الهام‌بخشي يكي از سطوح قدرت نرم نظام است. زماني كه خودمان به آنچه داريم بباليم و در سطحي از الگوهاي ملي و منطقه‌اي قرار دهيم، در اين صورت مي‌توانيم الهام‌بخش باشيم.

با توجه به اينكه روز يك‌شنبه 26 ارديبهشت ماه همايش فرهنگ دفاعي در تهران برگزار شده است، شما به عنوان دبير اين همايش، در مورد ضرورت‌ها و ابعاد «فرهنگ دفاعي» توضيح دهيد.

ما به دنبال بسط دادن حوزه‌هاي معنايي فرهنگ در حوزه دفاع هستيم؛ بخشي كه هويت مقاوم و پايدار ملت را تشكيل مي‌دهد. ما فرهنگ دفاعي را در ابعاد مختلف تعريف مي‌كنيم، يعني مي‌گوييم فرهنگ دفاعي معنا و كاركردش در عرصه‌هاي مختلف چيست مثلاً فرهنگ دفاعي در عرصه فرهنگ و هنر يعني چه؟ يعني صيانت از فرهنگ بومي و ملي به نام فرهنگ اسلامي ايراني. اگر به اين فرهنگ تعلق خاطر داشته باشيم و از آن صيانت كنيم، در مقابل فرهنگ مهاجم ايستادگي كرده‌ايم و اين معنايش مي‌شود فرهنگ دفاعي در حوزه فرهنگ.

يا فرض كنيد ما مي‌رسيم به عرصه علم و فناوري، در عرصه علم و فناوري وقتي مي‌خواهيم فرهنگ دفاعي را معنا كنيم، مي‌شود دفاع از دستاوردهاي علمي و فناوري و كوشش براي گسترش آن. فرهنگ دفاعي در حوزه علم و فناوري يعني حس تعلق بالاتر به دستاوردهاي علمي و زمينه‌سازي براي رشد علمي و فناوري كشور. پس نتيجه آن كاهش مهاجرت نخبگان و ترغيب بازگشت نخبگان تحصيلكرده در خارج از كشور، داشتن حس تعلق ميهني و اسلامي به فرهنگ دفاعي يعني فرهنگ صيانت از داشته‌ها و دستاوردهاي خود، يعني نهضت نرم‌افزاري و آن رشد تحسين‌برانگيز علمي فرهنگ دفاعي به مفهوم تعلق به دستاوردها و فعال بودن در صيانت از دستاوردهاي علمي كه بي‌شك راه توسعه را براي ما باز مي‌كند. مقام معظم رهبري فرمايش قريب به اين مفهوم دارند كه يكي از راه‌هاي برون‌رفت كشور از مسائل موجود، پرداختن به علم و فناوري است و اين محقق نمي‌گردد مگر با فرهنگ دفاعي متناسب در حوزه علم و فناوري.

فرهنگ دفاعي چگونه مي‌تواند به رشد علمي كشور كمك كند؟

اول اينكه فرهنگ دفاعي در حقيقت هويت و معنايي است كه دانشمندان ما را در اين مملكت نگه مي‌دارد و بدين طريق از داشته‌هايمان حفاظت مي‌كند و اين موتور، محرك و انگيزه‌اي مي‌شود براي پيشرفت علمي. در واقع فعاليت و تلاش‌هاي علمي دانشمندان مي‌تواند نهضت علمي و فناوري را در كشور به راه بيندازد. پس با حفظ و نگهداري اهل علم در كشور شاهد رشد و توسعه در حوزه علم و فناوري در كشور خواهيم شد و مي‌توانيم بگوييم يكي از زيرساخت‌هاي توسعه در كشور ما تقويت حوزه فرهنگ دفاعي است و در اين راه كمك شاياني مي‌كند.

فرهنگ دفاعي در حوزه هنر را چگونه تبيين مي‌كنيد؟

اگر بخواهيم در حوزه هنر فرهنگ دفاعي را تعريف كنيم يعني هنرمند مقاوم و در تراز انقلاب، يعني ساختن محصولات فرهنگي براي صيانت از دستاوردهاي اين مملكت، براي صيانت از فرهنگ اين مملكت، آن وقت مي‌توانيم بگوييم فيلمي مثل محمدرسول‌الله‌(ص) كه آقاي مجيدي مي‌سازد، ماهيتش تصوير‌سازي مناسب از پيامبر اعظم و دفاع از وجود مقدس رسول مكرم اسلام است، يعني تصحيح يك تصوير در سطح بين‌المللي، شايد انگيزه واقعي‌اي كه به آقاي مجيدي امكان داد سال‌ها رياضت بكشد و ممارست بكند و يك فيلم فاخر بسازد اين بود، يعني داشتن فرهنگ دفاعي متعالي از ارزش‌هاي بالاي رسول مكرم اسلام.

با توجه به اينكه در ابتدا ابعاد و حوزه‌هاي فرهنگ دفاعي را موسع تعريف كرديد، لذا مي‌خواهيم خوانندگان با ابعاد بيشتري از آن آشنا شوند، حال بفرماييد مفهوم فرهنگي را در حوزه سياسي چگونه معني مي‌كنيد؟

فرهنگ دفاعي در حوزه سياسي را در دو معنا مي‌توان تبيين كرد؛ يك معنايش اين است كه ما بايد در حوزه سياسي از قلمرو منافع ملي دفاع كنيم و دين مي‌تواند يك جريان مشتركي براي همه گروه‌هاي سياسي ايجاد كند كه به جاي عمل به منافع شخصي و گروهي، در مسير منافع ملي حركت كنند. اگر‌چه ممكن است اختلاف‌سليقه‌هايي هم داشته باشند ولي چون بر اصول واحدي اتفاق‌نظر دارند، حاضرند از آنها دفاع كنند. با اين ديدگاه فرهنگ دفاعي اين امكان را فراهم مي‌كند تا گروه‌هاي سياسي در كنار هم در حوزه منافع ملي منسجم شوند و اين موضوع زيرساخت فرهنگ سياسي ما را تشكيل دهد و اگر ما از سطح فرهنگ سياسي بالايي برخوردار باشيم، قاعدتاً مي‌توانيم الگوپردازي مناسب‌تري در حوزه سياسي داشته باشيم. دومين معنا بر‌مي‌گردد به روح شجاعت‌طلبي و حريت اهل سياست كه فرد فرد آنها در هر نقطه زماني و مكاني آمادگي براي دفاع از نظام را دارند.

ضرورت پرداختن به فرهنگ دفاعي و راه‌هاي ترويج و همگاني كردن آن را چه چيزهايي مي‌دانيد؟

ابتدا عرض كنم كه انقلاب اسلامي يك آرمان بزرگ دارد كه بارها اين آرمان بزرگ توسط مقام معظم رهبري تبيين شده است و آن نشان از يك قله‌اي است كه ما آن را تمدن نوين اسلامي مي‌ناميم؛ يعني انقلاب اسلامي قرار است در مسير رسيدن به يك تمدن بزرگ اسلامي حركت كند كه هم بتواند مسلمانان جهان و ظرفيت‌هاي اسلامي را منسجم كند و هم بتواند به عنوان يك الگو براي بشر امروز حاوي پيامدهاي مناسب تمدني باشد. اين چگونه امكانپذير است؟ من معتقدم كه فرهنگ دفاعي به عنوان يكي از زيرساخت‌هاي فرهنگي ما مي‌تواند هموار‌كننده اين مسير باشد و براي رسيدن به آن تمدن بزرگ، ملت بايد به داشته‌هاي خودش افتخار كند، تعلق خاطر داشته باشد، از آنها دفاع كند و در مسير دفاع آن را تعالي ببخشد. كشوري كه قرار است در اين مسير حركت كند، بدون داشتن زيرساخت مناسبي از فرهنگ دفاعي نمي‌تواند اين مسير را به سلامت طي كند، يعني ما بايد بتوانيم از داشته‌هاي خودمان دفاع كنيم و آنها را اعتلا ببخشيم.

آيا در عرصه سياست خارجي نيز بحث فرهنگ دفاعي مي‌تواند كارايي و كارآمدي داشته باشد؟

معنا و مفهوم فرهنگ دفاعي در حوزه روابط بين‌الملل بسيار مهم‌تر خود را نشان مي‌دهد. حس تعلق ديپلمات‌هاي ما، آنها را مجبور مي‌كند كه كوچك‌ترين عقب‌نشيني در دفاع از حقوق ملت ايران نداشته باشند و در هيچ عرصه‌اي عقب‌نشيني نكنند و تلاش كنند كه بهترين دستاوردها در دفاع از كشور خود را داشته باشند. ديپلماتي كه داراي هويت مشخص، قابل اعتنا و تأثيرگذار است، وقتي در سطح روابط بين‌الملل در مقابل فرهنگ بيگانه قرار مي‌گيرد، به هيچ عنوان دچار ضعف در دفاع و صيانت از فرهنگ و داشته‌هاي خود نمي‌شود، بنابراين فرهنگ دفاعي در عرصه بين‌المللي يعني تأثيرگذاري بهتر و كمك كردن به كشور براي رسيدن به ترازها و توازن‌هاي بهتر در منطقه و جهان و احساس غرور و افتخار به فرهنگ ملي خود.

ارتباط فرهنگ دفاعي با يكي از آرمان‌هاي انقلاب مبني بر استكبار‌ستيزي چيست؟

دفاع از مظلومان و مقابله با ستمگران در انقلاب اسلامي يعني استكبارستيزي. به صورت فطري انسان‌ها دفاع از ضعفا را افتخار براي خود مي‌دانند و اين نيازمند روحيه مستحكم است، لذا فرهنگ دفاعي معنايش در حوزه استكبارستيزي رفتار و عملي است كه ما در انقلاب اسلامي همواره به آن پرداخته‌ایم. چه چيزي باعث مي‌شود ملت ايران از آرمان و ملت فلسطين دفاع كند؟ بالا بودن روحيه و فرهنگ دفاع در مردم ايران كه معنايش مي‌شود دفاع از مظلومان.

چه ضرورت‌هايي منجر به آن شد تا چنين بحثي را به عنوان نياز جامعه ايراني مطرح و براي ترويج آن همايش برگزار كنيد؟

صيانت از دستاوردهاي انقلاب اسلامي امري مستمر و دائمي است و براي تحقق آن نيازمند فرهنگ دفاعي شكوفا و به روز شده متناسب با نيازهاي روز هستيم تا بتوانيم هويت خودمان و دستاوردهاي خودمان را حفظ كنيم، اين يك ضرورت است. ضرورت دوم اين است كه ما براي رسيدن به يك آرمان بزرگ‌تر يعني تمدن نوين اسلامي نياز به يك موتور محركه كه امكان حركت به ما بدهد، داريم و اين بدون داشتن فرهنگ دفاعي مناسب و حس تعلق به هويت و داشته‌هاي خودمان امكانپذير نيست. من معتقدم فرهنگ دفاعي زيرساختي است كه مي‌تواند ما را به تمدن نوين اسلامي برساند. سومين ضرورت به تلاش دشمنان براي فرسايش ما در حوزه‌هاي مختلف بر مي‌گردد. به نظر مي‌رسد يكي از نشانگاه‌هاي تهاجم فرهنگي در كشور ما حمله به اين بخش فرهنگي است. فرهنگ دفاعي قوي‌ترين مولفه فرهنگ اسلامي- ايراني در برابر دشمنان است و طبيعتاً بيشتر مورد هجمه قرار مي‌گيرد. امروز با توجه به تهاجم‌هاي مختلفي كه در حوزه‌هاي فرهنگي، علمي و اجتماعي به ما مي‌شود، ما احساس نگراني هم داريم كه اگر از اين حوزه فرهنگي به خوبي صيانت نكنيم، از اين بخش فرهنگي ممكن است فرسايش پيدا كنيم.

با توجه به تأكيدات رهبر معظم انقلاب براي هوشياري درباره برنامه‌هاي نفوذ دشمن، در مورد بحث رابطه «فرهنگ دفاعي» و «نفوذ» صحبت كنيد.

نفوذ يك بيماري است و پادزهرش فرهنگ دفاعي نفوذ را در سه سطح قابل تعريف مي‌دانيم؛ نفوذ فردي، نفوذ فكري و انديشه‌اي و نفوذ جرياني. در اين سه سطح نفوذ، آن چيزي كه مي‌تواند مانع از نفوذ دشمن در عرصه‌ها و حوزه‌هاي مختلف باشد تقويت فرهنگ دفاعي در كشور است. چه زماني ما حساس و دقيق مي‌شويم به نفوذ بيگانگان در كشور؟ زماني كه بخواهيم به آنچه داريم حساس باشيم و دفاع كنيم.

چه زماني ما در مقابل فرهنگ بيگانه كه تلاش مي‌كند نفوذ كند و انديشه و فكر حاكم بر مردم ما را تغيير دهد، مقاومت كنيم؟ زماني كه داراي فرهنگ دفاع از اين انديشه شويم. چگونه ما در مقابل جريان خارجي كه به صورت گروهي و جرياني نفوذ مدل‌سازي مي‌كند تا به مطامع خودش برسد، مي‌توانيم بايستيم و خودمان را نبازيم؛ زماني است كه ما داراي فرهنگ دفاعي مناسب باشيم.

چالش‌هاي پيش روي تحقق «فرهنگ دفاعي» چيست؟

فرهنگ دفاعي متكي بر فرهنگ ايراني- اسلامي است و آن چيزي كه اين را به چالش مي‌كشد، تغيير نگرش به مصاديق فرهنگ دفاعي و نگاه به موضوع فرهنگ دفاعي با عينك غرب است. اين مفهومش اين نيست كه در غرب چيزي وجود ندارد كه از آن استفاده كرد، مفهومش اين است كه ما داريم يك داشته بزرگ را از دست مي‌دهيم كه هويت ما بوده و تا كنون توانسته ما را در برابر تهاجمات مختلف حفظ كند. بزرگ‌ترين چالش در مقابل فرهنگ دفاعي فرهنگ بيگانه پرستي است، فرهنگ غربزدگي است. ما در حوزه فرهنگي و ارتباطات فرهنگي اعتقاد به تعامل لازم داريم و در اين مسير هم چيزهايي را به دنيا داديم و هم چيزهايي را گرفتيم. خدمات متقابل فرهنگي بين ايران و جهان هميشه يكي از نقاط برجسته بوده و ما به آن افتخار مي‌كنيم، اما تهاجم فرهنگي چيز ديگري است. آنها مي‌خواهند ما را در مسير وابستگي و فقر فرهنگي قرار دهند. مگر ما به فقر فرهنگي حساس نيستيم! به فقر علمي حساس نيستيم! چرا؟ آيا فقر مادي مهم‌تر از فقر علمي است؟ فقر فرهنگي كم هزينه‌تر از فقر علمي است؟

رابطه فرهنگ دفاعي با دو‌قطبي‌سازي كه مورد نظر دشمن است، چيست؟

زماني يك ملت دچار گسست فرهنگي- اجتماعي مي‌شود كه مواضع مختلف پيدا كند و در دفاع از دستاوردهاي فرهنگي و تمدني خود دچار اختلاف نگاه مي‌شود، كاركرد فرهنگ دفاعي رسيدن به يك افق مفهومي مشترك در دفاع از آرمان‌ها و دستاوردهاي تمدني است. فرهنگ دفاعي با وجود اختلاف ديدگاه و سلايق د‌رگروه‌هاي سياسي و فرهنگي كشور در حوزه منافع ملي، انسجام و درك واقع‌بينانه ايجاد مي‌كند و اين يعني بزرگ‌ترين سد مقابله با دو‌قطبي‌سازي جامعه.