- هر وقت تلويزيون رو روشن ميكنم گوينده به من اخطار ميده كه شوهرت سعي داره تو رو مسموم كنه، من دچار وحشت ميشم و نميذارم شوهرم به منزل بياد و سعي ميكنم ديگه چيزي نخورم. من اين جريان رو به پليس اطلاع دادم اما اونا ميگن كه من بايد با يه روانپزشك ملاقات كنم ولي من به محافظت احتياج دارم نه درمان.
- من به همسرم خيلي اعتماد داشتم ولي اون سعي كرد كه منو فريب بده. البته اون اين موضوع رو انكار ميكنه و ميگه چنين قصدي نداره، ولي من ديگه بهش اعتمادي ندارم. فكر اينكه همسرم با فرد ديگه‌اي رابطه داره، منو به شدت عذاب ميده، حتي شغلم هم برام عذاب آور شده.
چنين افكاري مربوط به افرادي است كه از پارانويا - كج‌باوري - رنج مي‌برند؛ اگرچه به وضوح مشخص است كه مورد اول به اسكيزوفرنياي - روان گسيختگي - پارانوئيد مبتلاست ولي نشانه‌هاي بيمار دوم چندان واضح نيست. تشخيص اختلال پارانويا به اين بستگي دارد كه مشخص شود انديشه‌هاي فرد چقدر به واقعيت نزديك است و مسائل از ديدگاه او چگونه تفسير مي‌شود. دكتر شهربانو قهاري، روان درمانگر و پژوهشگر و دكتر مهران ضرغامي، روانپزشك و عضو هيئت علمي مركز تحقيقات روانپزشكي و علوم رفتاري دانشگاه علوم پزشكي مازندران در كتاب «پارانوئيد / كج‌باوري و بدبيني» بر اين باور هستند كه: واژه «پارانوئيد» در همه زبان‌ها به فردي اطلاق مي‌شود كه شكاك، بدبين و بسيار حسود است. البته آنها بر اين موضوع كليدي و مهم اشاره مي‌كنند: اگرچه بيمار پارانوئيد، شكاك و بدبين است ولي تا وقتي نشانه‌هاي ديگري وجود نداشته باشد، نمي‌توان قاطعانه گفت كه فرد پارانوئيد است. همه ما گاهي اوقات نسبت به كسي بدگمان مي‌شويم يا حسادت ميكنيم ولي پارانوئيد نيستيم. اين افكار و احساسات در يك محدوده معين طبيعي هستند اما بدگماني در شخص پارانوئيد، بسيار شديد، غير‌واقعي و اغلب خطرناك است. فردي كه به اختلال پارانوئيد مبتلاست به اشتباه معتقد است كه همسرش غير قابل اعتماد است و ديگران نيز قصد صدمه زدن به او را دارند. او حتي زماني كه با شواهد و دلايل كافي عليه عقايدش مواجه مي‌شود همچنان سرسختانه به عقايدش مي‌چسبد و نسبت به درست بودن آنها به شدت پافشاري مي‌كند. زندگي با يك بيمار پارانوئيدي راه رفتن روي لبه تيغ است، پس نياز به سعه صدر بسيار و مهارت‌هايي دقيق دارد.
پارانوئيد - كج‌باوري - چه علايم و نشانه‌هايي دارد؟هر بيماري‌اي در درون انسان، علایم و نشانه‌هاي خاص خود دارد كه عموماً در رفتار آن فرد ظاهر مي‌شود. بيماري پارانويا هم از اين قاعده مستثنا نيست. از نگاه دكتر شهربانو قهاري و دكتر مهران ضرغامي مهم‌ترين نشانه‌هاي پارانويا (كج‌باوري) از اين قرار است:
بدگماني: يك رويداد عادي نظير ديدن افرادي كه با هم در حال گفتوگو و خنديدن هستند، ممكن است توسط بيمار پارانوئيد به غلط اينطور تعبير شود كه آنها راجع به او صحبت مي‌كنند و به او مي‌خندند. بيمار پارانوئيد سعي مي‌كند در رفتار و حركات ديگران، نشانه‌هايي به نفع بدگماني خود بيابد، حتي اگر چنين نشانه‌هايي هم وجود نداشته باشد.
هذيان‌هاي گزند و آسيب: بيمار پارانوئيد به غلط چنين مي‌پندارد كه ديگران در پي آزار و اذيت او يا خانواده‌اش هستند. اينكه كساني قصد فريب او را دارند، عده‌اي او را تعقيب مي‌كنند، كسي مي‌خواهد او را مسموم كند.
هذيان بي‌وفايي و حسادت: اگر شما با فردي پارانوئيد در ارتباط هستيد يا با چنين فردي ازدواج كرده‌ايد، مطمئناً متوجه شده‌ايد كه وي بدون دليل كافي شما را غير‌قابل‌اعتماد مي‌داند. او اتفاقات جزئي و بي‌اهميت را به طرز غير عادي خيلي مهم جلوه مي‌دهد و از آنها براي اثبات هذيان‌هاي خود استفاده مي‌كند. يك همسر پارانوئيد ممكن است از توجهي كه شما نسبت به اعضاي خانواده، دوستان يا آشنايان نشان مي‌دهيد خشمگين شود و به دليل حسادت شديد، مانع ملاقات شما با آنها گردد.
وقتي در برابر يك بيمار پارانوئيد قرار ميگيريددكتر مهران ضرغامي، روانپزشك بر اين باور است كه شدت علايم، مدت زمان ابتلا به بيماري، اينكه شما يا ديگران هدف هذيان‌هاي او باشيد يا نه و همچنين ميزان نزديكي شما با بيمار تعيين‌كننده چگونگي واكنش او به شماست.
اگر بيمار نسبت به يكي از اعضاي خانواده يا نزديكان بدبين شود، در اين صورت ممكن است احساس كنيد كه در وضعيت دشواري گير كرده‌ايد و به تله افتاده‌ايد. انگار كه طناب محكم عقايد هذياني بيمار دست و پاي شما را بسته است. هرچه به فرد مورد نظر نزديك‌تر باشيد وضعيت براي شما دشوارتر خواهد بود. بيمار ممكن است به شما فشار آورد و شما را مجبور كند تا عقايدتان را نسبت به آن فرد ابراز كنيد يا اينكه او را كنار بگذاريد و ارتباط خود را با وي قطع كنيد. در اين شرايط اميد اندكي براي سازش وجود دارد يا ممكن است هيچ اميدي وجود نداشته باشد. معمولاً وقتي وضعيت اينگونه مي‌شود بسياري از خانواده‌ها از هم مي‌پاشند.
در صورت بدبيني شديد بيمار چه مي‌توان كرد؟زماني كه بيمار نسبت به شما بدبين مي‌شود، توصيف و شدت احساساتي كه تجربه مي‌كنيد برايتان دشوار خواهد بود به خصوص اگر بيمار، همسر يا خويشاوندي نزديك باشد. در اين صورت ممكن است احساساتي مانند شوك، وحشت، بي‌اعتمادي، ترس و خشم را در حد شديد تجربه كنيد.
دكتر شهربانو قهاري، روان درمانگر در اين باره معتقد است: اگر بدبيني همسر يا خويشاوند شما علامتي از بيماري ديگر باشد يا اگر بيمار به تناوب حالت پارانويايي داشته باشد در اين صورت ممكن است با علم به اينكه روزهاي بهتري در پيش خواهد بود، بتوانيد اين رفتار او را تحمل كنيد. اما اگر با كسي زندگي مي‌كنيد كه به طور مداوم نسبت به شما بدگمان است، در اين صورت زندگي غير‌قابل‌تحمل خواهد شد، چراكه هرچه بيشتر سعي مي‌كنيد بي‌گناهي خود را به او ثابت كنيد وضع بدتر از پيش مي‌شود. به نظر مي‌رسد هرچه بگوييد يا هر كاري انجام دهيد فرقي نمي‌كند. در هر صورت اين شما هستيد كه بازنده‌ايد. اتهامات شديد و بي‌وقفه بيمار، شما را كلافه مي‌كند و اضطراب مزمني در شما ايجاد و اعتماد به نفس شما را ضعيف مي‌كند. ممكن است انجام دادن هر كاري باعث بروز مشكل جديدي شود و اين موضوع شما را عصبي كند. در اين شرايط شما واقعاً احساس درماندگي مي‌كنيد، انگار كه به دام افتاده‌ايد و براي خروج از اين وضعيت دشوار هيچ راهي نداريد. در نهايت ممكن است به اين نتيجه برسيد كه براي حفظ سلامتي خود، جدا از بيمار زندگي كنيد. اگر شخصي نسبت به شما بدبين است و از صحبت با شما يا ديدنتان امتناع مي‌كند، شما هيچ شانسي براي كمك به او نداريد و مجبوريد براي مدتي هم كه شده عقب‌نشيني كنيد، چراكه ممكن است هر تلاشي كه براي حل اختلاف به كار مي‌گيريد خصومت بيشتر بيمار را به دنبال داشته باشد. گاهي ممكن است بيمار پارانوئيد، همسر و فرزندان خود را مجبور كند كه مانند او فكر و رفتار كنند.
آيا مي‌توان با بيمار پارانوئيد ارتباط برقرار كرد؟«من بايد به چيزي كه در موردش حرف ميزنم به دقت توجه كنم. شبيه قدم زدن تو ميدون مينه، حواسم بايد كاملاً جمع باشه. يه گام اشتباه ميتونه انفجار به بار بياره.»
براي اكثر افرادي كه با بيمار پارانوئيد در ارتباط هستند، احساس ناامني و غير‌قابل پيش‌بيني بودن رفتار، مسئله دشواري است. شما ممكن است احساس كنيد كه مجبوريد روي خط باريكي راه برويد و بايد دقيقاً متوجه هر چيزي كه مي‌گوييد و هر كاري كه انجام مي‌دهيد باشيد. اگر با بدگماني‌هاي او موافق باشيد در اين صورت وي با شما همراه خواهد بود اما اگر با او موافق نباشيد ممكن است خشمگين شود و شما را مورد حمله قرار دهد.
12 توصيه براي مواجهه خانواده با يك بيمار پارانوئيديپرسش اين است كه در يك خانواده چگونه مي‌توان با يك بيمار پارانوئيدي مواجه شد. دكتر شهربانو قهاري و دكتر مهران ضرغامي در عين حال كه تأكيد مي‌كنند قاعده مشخصي براي ارتباط با بيمار پارانوئيد وجود ندارد اما چند راهكار را ارائه مي‌كنند كه ممكن است مفيد باشد:
1- نسبت به او به عنوان يك انسان، علاقه‌مند باشيد و افكار و فعاليت‌هاي سالم او را مورد تشويق قرار دهيد.
2- وقتي بيمار در مورد علائم و نشانه‌هاي بيماري خود صحبت مي‌كند، سعي كنيد حالت آرام و دوستانه‌اي به خود بگيريد. با وي همدلي نشان دهيد اما با اظهارات نادرست و رفتارهايي كه ممكن است براي وي يا ديگران مضر باشد موافقت نكنيد و اگر به شما اعتماد دارد و خيلي هذياني نيست ممكن است بتوانيد ديدگاه خود را در رابطه با بيماري با وي در ميان بگذاريد. اما چنانچه مشاهده كرديد كه چنين مذاكراتي وي را خشمگين مي‌كند بحث را ادامه ندهيد و گفتوگو را به مسيري بي‌خطر بكشانيد. در مورد موضوعات خنثي صحبت كنيد و اگر توصيه‌اي مي‌كنيد، فقط در حد توصيه باشد و بيمار را به انجام آن مجبور نكنيد. با مشغول كردن بيمار به امور روزمره يا فعاليت‌هايي كه به آنها علاقه دارد ذهنش را از مشكلات مربوط به بيماري دور كنيد.
3- مدت زماني را كه براي شنيدن شكايات پارانوئيدي بيمار سپري مي‌كنيد محدود كنيد. به او خاطرنشان كنيد گرچه برايش اهميت قائليد ولي در عين حال صحبت مداوم در مورد مشكل براي هيچ كدام از شما مفيد نخواهد بود.
4- از آنجايي كه افراد پارانوئيد، بدگمان و معمولاً در پي يافتن معاني پنهاني در صحبت‌هاي ديگران هستند، سعي كنيد با آنها واضح و شفاف صحبت كنيد. اگر به اطلاعاتي نياز داريد سعي كنيد سؤال خود را به صورت مستقيم و روشن بپرسيد و دلايل نياز به چنين اطلاعاتي را نيز براي بيمار بيان كنيد. پاسخ‌هاي بيمار را از نظر درست بودن يا نبودن وارسي نكنيد. از پاسخ دادن به سؤالات بيمار طفره نرويد و با او نيشدار و كنايه‌آميز صحبت نكنيد.
5- او را به طور ناگهاني ذوق‌زده نكنيد. اكثر بيماران پارانوئيد از انعطاف طبيعي لازم برخوردار نيستند. آنها به محيطي نياز دارند كه وقايع آن قابل پيش‌بيني باشد. اتفاقات غير‌مترقبه حتي از نوع دلچسب و خوشايند نظير گرفتن جشن تولد و خريدن چيزي براي آنها ممكن است در آنها منجر به آشفتگي و رفتار غير‌قابل پيش‌بيني شود.
6- او را تشويق كنيد كه پيگير مداواي خود باشد. اگر در مورد مسائلي ناراحت است او را تشويق كنيد تا مشكلاتش را با روانشناس در ميان بگذارد.
7- اگر فكر مي‌كنيد بيمار بايد برخي از رفتارهايش را تغيير دهد به آرامي و ملايمت او را متقاعد كنيد. سعي كنيد انتخاب را به عهده خودش بگذاريد. اگر با عصبانيت از او انتقاد كنيد خود را براي جنگي آماده كرده‌ايد كه در آن بازنده هستيد. همچنين اگر از او بخواهيد به يكباره تغييرات زيادي در رفتارش به وجود آورد، احساس مغلوب شدن مي‌كند و ممكن است فكر كند شما از او نفرت داريد. پس به او كمك كنيد تا در هر زمان فقط يك قدم بردارد. چنانچه بيمار نمي‌داند چرا بايد تغيير كند يا با تغيير بعضي از رفتارهايش مخالف است در اين صورت تأمل كنيد و موقتاً دست نگه داريد.
8- اكثر بيماران پارانوئيد فاقد حس شوخ طبعي هستند و اگر در حضور آنها جوك و لطيفه بگوييد و سر به سرشان بگذاريد، ممكن است فكر كنند كه شما از اين رفتارها منظور خاصي داريد.
9- اگر صميمي شدن با كسي براي بيمار دشوار است و از عهده آن برنمي‌آيد به او فرصت بيشتري بدهيد. از ابراز هرگونه احساساتي كه ممكن است او را ناراحت كند خودداري كنيد و او را براي ابراز احساساتش تحت فشار نگذاريد، اين كار او را به شدت كلافه مي‌كند.
10- سعي كنيد نسبت به طعنه، سرزنش و تحريك‌پذيري‌هاي او واكنش نشان ندهيد. البته درك ميكنيم كه پيروي از چنين تقاضايي دشوار است و هميشه هم امكانپذير نيست، با وجود اين بعضي از خانواده‌ها به اين موضوع كاملاً آگاه هستند و مي‌دانند كه اظهارات و رفتارهاي بيماران پارانوئيد، ناشي از رفتار اطرافيان نيست بلكه بيشتر به خود بيمار و آنچه در درون ذهنش مي‌گذرد مربوط است. آگاهي خانواده‌ها به اين موضوع حساسيت آنها را نسبت به اظهارات و رفتار بيمار كاهش مي‌دهد.
11- هيچ‌گاه براي اينكه از آزار و اذيت او در امان باشيد به چيزي اعتراف نكنيد. اين كار بي‌فايده است. بيماران پارانوئيد، همسرشان را به داشتن روابط عاشقانه متهم مي‌كنند و ممكن است اين موضوع را مرتب تكرار كنند: «اگر حقيقت را بگويي دست از سرت برمي‌دارم» در چنين وضعيتي ممكن است همسر در حالت درماندگي به داشتن روابطي كه هرگز نداشته است اعتراف كند. چنين اعترافاتي نه تنها اتهامات بيمار را كاهش نمي‌دهد بلكه سبب مي‌شود كه بيمار بعدها بيشتر همسرش را متهم كند. چنين اعترافاتي مثل نفت ريختن روي آتش است. 12- به او اجازه ندهيد كه شما را با تهديدات غير‌واقعي خود كنترل كند. چنانچه بيمار به دلايل شما براي مراجعه به پزشك گوش نمي‌دهد يا مايل نيست براي درمان خود اقدام كند در اين صورت خودتان با پزشك صحبت كنيد. بيماراني كه بيماري خود را قبول ندارند و نمي‌خواهند درمان شوند به بستري شدن نياز دارند.
* كارشناس ارشد روانشناسي 
خيلي كامل و جامع بود سپاس ،عين واقعيت زندگي من واقعا با وجود دو فرزند از زندگي باهمسرم كه دچار پارانوييده درمانده شدم وهيچ راهي نمونده كه امتحان نكرده باشم 
