بررسي سند استراتژي امنيتي كرملين

تهديد پايدار غرب براي روسيه

با انتشار سند اســـتراتژي امنيــت ملي روسيه در سال 2016 دغدغه‌ها و اقدامات مسكو براي حراست از امنيت ملي روسيه مشخص شد. ولاديمير پوتين رئيس‌جمهوري روسيه، روز پنج‌شنبه 10 دي 1394 سند استراتژي جديد ملي روسيه را كه شوراي امنيت ملي اين كشور آن را تهيه كرده و از بخش‌هاي مختلف تشكيل شده، تأييد كرد. در سند جديد استراتژي ملي روسيه شيوه‌هاي مقابله با تهديداتي مانند افراط‌گرايي، راديكاليسم و تروريسم مشخص و پيش‌بيني شده است. در اين سند تحكيم موقعيت اين كشور به عنوان يكي از قدرت‌هاي پيشرو جهان به منزله اولويت ملي روسيه، مورد تأكيد قرار گرفته و بر اهميت تقويت توانمندي دفاعي روسيه و تحكيم پايه‌هاي نظام حكومتي و تأمين حق حاكميت و امنيت و ثبات آن تأكيد شده است. در عين حال به‌كارگيري نيروي نظامي در استراتژي امنيت ملي روسيه فقط در صورتي مجاز اعلام شده است كه تمام تدابير غيرنظامي به‌كار گرفته شده براي حل مسئله و رفع تهديد غيرمؤثر باشد. در سند استراتژي امنيت ملي روسيه به مقابله امريكا و متحدانش با سياست‌هاي مستقل روسيه اشاره و گفته شده: «تقويت روسيه در شرايط تهديدهاي جديد عليه امنيت ملي اين كشور انجام مي‌گيرد كه ماهيت مركب و مرتبط با يكديگر دارند.» از ديدگاه روس‌ها، امريكا و متحدان اين كشور سعي دارند در اين شرايط برتري خود را در امور جهاني حفظ كنند. با اين وجود روسيه به تقويت همكاري‌ها با اتحاديه اروپا و مشاركت با امريكا خواهد پرداخت. در سند استراتژي ملي روسيه همچنين به گسترش ناتو به شرق به عنوان يك تهديد جدي براي روسيه اشاره و گفته شده است: پيشروي ناتو و نزديك شدن آن به مرزهاي روسيه تهديد جدي امنيتي براي اين كشور محسوب مي‌شود. امضاي سند امنيتي جديد روسيه از سوي پوتين به منزله واكنش مسكو به تحولات امنيتي و سياسي در محيط اطراف اين كشور و نيز در صحنه بين‌المللي محسوب مي‌شود. در دو سال اخير محيط امنيتي روسيه دستخوش تحولات و تغييرات ماهوي شده است و همين مسئله ضرورت بازنگري در استراتژي امنيت ملي روسيه را اجتناب‌ناپذير ساخته بود. مهم‌ترين تحول در واقع بحران اوكراين و تبعات آن به ويژه حضور نظامي فزاينده ناتو در كشورهاي مجاور روسيه و نيز تلاش مستمر ناتو براي گسترش به سوي شرق است. اين مسائل باعث وخامت فزاينده روابط روسيه و غرب شده است. رويكرد خصمانه ناتو و ادامه تلاش آن براي پيشروي به سوي شرق باعث شده روسيه در استراتژي امنيت ملي خود، ناتو را به عنوان يك تهديد امنيت ملي روسيه تلقي كند. مقامات مسكو به اين نتيجه رسيده‌اند كه دشمني و خصومت غربي‌ها عليه روسيه نه پديده‌اي زودگذر بلكه به‌مثابه رويكردي مستمر و پايدار از جانب ناتو و امريكا عليه روسيه دنبال مي‌شود. از جمله مسكو بارها از ناتو خواسته است از «سياست گسترش به شرق» چشم‌پوشي كند. در مقابل ناتو با بي‌پاسخ گذاشتن خواسته مسكو، در دو سال اخير مدام اقدامات خصمانه خود عليه روسيه را افزايش داده است. از ديدگاه روس‌ها، اقدامات متعدد ناتو در شرق اروپا دقيقاً براي مقابله با روسيه اتخاذ شده است. ضمن اينكه با گسترش بحران اوكراين، كشورهاي شرق اروپا به ويژه لهستان و جمهوري‌هاي سه‌گانه بالتيك، خواهان حضور پررنگ‌تر ناتو در اين منطقه شده‌اند. مسئله مهم ديگر در استراتژي امنيت ملي روسيه، بازتعريف سياست خارجي اين كشور است. با توجه به تحريم‌هاي گسترده غربي‌ها عليه روسيه كه اخيراً شاهد تمديد آن از سوي اتحاديه اروپا و وضع تحريم‌هاي جديد از سوي امريكا بوده‌ايم، مسكو در چرخشي آشكار، سياست نگاه به شرق به ويژه حوزه آسيا اقيانوس آرام را انتخاب كرده است تا در اين محيط جديد به توسعه روابط اقتصادي، تجاري و انرژي بپردازد. در بخش سياست خارجي سند استراتژي ملي روسيه، توسعه روابط اين كشور با كشورهاي جامعه همسود (جمهوري‌هاي شوروي منهاي گرجستان و سه جمهوري بالتيك) و نيز جمهوري‌هاي خودخوانده آبخازيا و اوستياي جنوبي در اولويت خوانده شده است. روسيه همچنين به توسعه مشاركت راهبردي ويژه با چين و گسترش روابط با كشورهاي آسيايي و آفريقا و امريكاي لاتين خواهد پرداخت و همكاري‌ با اين كشورها را در عرصه‌هاي مختلف ازجمله سياسي، اقتصادي و فني - نظامي گسترش خواهد داد. بدين ترتيب بايد منتظر بود سران مسكو در راستاي موارد مطروحه در سند سياست‌هاي جديدي را در ابعاد سياسي وامنيتي در محيط منطقه‌اي و بين‌المللي به مورد اجرا دربياورند. استراتژي امنيت ملي جديد روسيه در امتداد دكترين جديد نظامي اين كشور كه يك سال قبل اعلام شد مطرح شده است. نگاهي به مفاد اين دكترين نشاندهنده تفكر جديد روس‌ها در قبال تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي است.

   دكترين نظامي جديد
كرملين در 6 دي 1393 اعلام كرد ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه سندي را به‌عنوان دكترين جديد نظامي اين كشور امضا كرده است كه بر اساس آن، توسعه سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) به سوي مرزهاي روسيه خطري جدي براي اين كشور محسوب مي‌شود. در اين سند گسترش و توسعه توانايي نظامي ناتو و بي‌ثبات شدن شماري از مناطق پيراموني روسيه به عنوان تهديدهاي اصلي خارجي عليه روسيه تعريف شده است. اين سند تنها چند روز بعد از آن علني شد كه پارلمان اوكراين، با لغو شرايط عدم تعهد، راه را براي پيوستن كي‌يف به ناتو هموار كرد. اين دكترين جديد در عين حال تلاش‌هايي كه با هدف بي‌ثبات كردن روسيه صورت مي‌گيرد و همچنين عمليات تروريستي را به‌عنوان خطراتي براي امنيت ملي روسيه برشمرده است. روابط روسيه و ناتو پس از آنكه دولت اوكراين توسط غربگرايان سرنگون شد، رو به وخامت نهاد. مسكو پيش از اين سند تهديد كرده بود كه با عضويت احتمالي اوكراين در ناتو، روابط خود را با اين بلوك قطع خواهد كرد. اين در حالي است كه روسيه معتقد است سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) براي برقراري امنيت در اروپا نيازمند روسيه است.  آخرين دكترين نظامي روسيه، پنج سال قبل، يعني در سال 2010 بازبيني شده بود و از ديدگاه كارشناسان و تحليلگران روسي، از آن زمان تا كنون روندهاي نظامي، سياسي در جهان تغيير كرده و تهديدات خارجي جديدي عليه روسيه مطرح شده است. يكي از اين تهديدات، نزديك شدن تأسيسات نظامي ناتو به مرز‌هاي روسيه و گسترش اين پيمان به سوي شرق بوده است. به گفته روس‌ها، امريكا و ناتو تلاش مي‌كنند قدرت تهاجمي راهبردي خود را افزايش دهند، كه اين مسئله از طريق ادامه توسعه ناتو به سوي شرق كه گام عملي آن را اوكراين اخيراً با تصويب خروج از وضعيت بي‌طرفي برداشت، استقرار سامانه‌هاي ضد موشكي در اروپاي شرقي، طراحي و استقرار تسليحات جديد و تدابير جديد در زمينه استقرار نيروها و تجهيزات نظامي در اروپاي شرقي و درياي سياه صورت مي‌گيرد. اين در حالي است كه اكنون بر ايجاد يك «منطقه حائل» در اطراف روسيه با مشاركت دادن كشورهايي مانند لهستان، روماني، كشورهاي سه گانه بالتيك و احتمالاً تركيه تأكيد مي‌شود. لذا روسيه موضعي دفاعي در اين باره اتخاذ كرده است. در واقع روسيه به اين باور رسيده است كه غرب به اين كشور به چشم شريك خود يا حتي طرف مستقل نگاه نمي‌كند، بلكه سعي در ممانعت از تبديل روسيه به يك قدرت مهم بين‌المللي دارد و افزايش قابل توجه روابط ناتو با دولت غربگراي اوكراين به‌عنوان بخشي از محيط خارج نزديك روسيه آشكارا اقدامي خصمانه عليه روسيه است. تصويب طرح لغو بي‌طرفي در پارلمان اوكراين از ديدگاه روسيه به مثابه آن بود كه كي‌يف مي‌خواهد به عضويت ناتو در‌آيد و اين خطري جدي براي روسيه است. از سوي ديگر با توجه به اينكه روابط نظامي اوكراين با روسيه قطع شده و برخي اقلام نظامي و تسليحاتي روسيه بدين ترتيب ديگر تدارك نمي‌شوند، لذا محور دكترين نظامي جديد روسيه اتكاي بيشتر به تسليحات توليد داخل است. بدين ترتيب تقويت صنايع نظامي روسيه همراه با «از بين بردن وابستگي به واردات ماشين‌آلات، مواد و فناوري توليد اسلحه» از اقداماتي است كه در چارچوب دكترين نظامي جديد دنبال خواهد شد. در عين حال نوسازي نظامي روسيه به ويژه در بعد زرادخانه هسته‌اي استراتژيك از اولويت‌هاي نظامي روسيه محسوب مي‌شود كه چندين سال است به صورت فعالانه دنبال مي‌شود. ين در حالي است كه مخاطرات امنيتي عليه روسيه از جانب غرب به‌سرعت رو به افزايش است.