اتفاقات تلخي گاهي در ورزش رخ مي‌دهد؛ فوتباليستي در ميانه مسابقه روي زمين مي‌افتد و ديگر بلند نمي‌شود، بازيكني سرحال و قبراق ناگهان با خبر مرگش همه را متعجب مي‌كند، از اين دست اتفاقات به وفور در ورزش جهان افتاده است. افرادي كه همگي جوان و سالم بوده‌اند اما... . هادي نوروزي كاپيتان ۳۰ ساله پرسپوليس، آخرين نفري است كه با خبر فوتش همه را شوكه كرد. او در خواب و بر اثر ايست قلبي درگذشت كه اين حادثه غمبار مي‌تواند دلايل مختلفي داشته باشد و كشف علت واقعي نياز به تحقيقات پزشكي دارد. به همين بهانه به سراغ دكتر هومن انگوراني متخصص پزشكي ورزشي و عضو هيئت علمي پزشكي دانشگاه علوم پزشكي ايران رفتيم و درباره ايست قلبي و مرگ ورزشكاران گفت‌و‌گويي انجام داديم.
آقاي دكتر چطور مي‌شود يك ورزشكار دچار حمله قلبي شود؟
ابتدا بايد به يك نكته مهم در اين مقوله اشاره كنم و آن اينكه حمله قلبي با ايست قلبي بسيار فرق مي‌كند. اين دو واژه در يك موضوع نمي‌گنجد. وقتي فرد يا ورزشكاري دچار توقف قلب مي‌شود در عرض يك ساعت مي‌ميرد اما در حمله قلبي اين پديده اصلاً وجود ندارد و فرد دچار مرگ نمي‌شود. البته يك نكته ديگر هم مهم است اينكه مرگ ناگهاني در حين ورزش با مرگ ناگهاني در حين خواب دو مقوله كاملاً متفاوت و مجزاست كه بايد به آن توجه داشت. متأسفانه در چند روز اخير اخبار زيادي درباره فوت هادي نوروزي كاپيتان پرسپوليس شنيده‌ام كه درست نيست. خيلي‌ها صحبت از حمله قلبي در خواب مي‌كنند كه اين موضوع اصلاً به لحاظ پزشكي درست نيست. چون حمله قلبي در خواب باعث مرگ نمي‌شود.
منظور از ايست قلبي و حمله قلبي چيست؟
در ايست قلبي علل‌هاي مختلفي باعث مي‌شود كه ورزشكار جان خود را از دست مي‌دهد. شايعترين آن اختلالات در ريتم قلبي است كه باعث مي‌شود ورزشكار دچار ايست قلبي شود. پس ايست قلبي الزاماً يك دفعه به‌وجود نمي‌آيد بلكه به خاطر آن اختلالاتي كه در ريتم قلبي وجود دارد به مرور زمان نمايان مي‌شود. سابقه مشكلات قلبي در خانواده يكي از تأثير‌گذار‌ترين موارد است. با اين حال ايست قلبي در ورزشكاراني كه سابقه مشكلات قلبي دارند، امري شايع است. اما در حمله قلبي يا سكته ، انهدام و مرگ سلولي دائم و غيرقابل برگشت در بخشي از عضله قلب (ميوكارد) است كه به علت ازبين‌رفتن جريان خون در آن قسمت از قلب روي‌مي‌دهد. در واقع تمام اين موارد يك دفعه رخ مي‌دهد.
آيا مي‌توان منشأ اصلي بيماري‌هاي قلبي را مادرزادي دانست؟
هيچ وقت به طور صددرصد نمي‌توان گفت كه بيماري قلبي فقط يك عامل دارد آن هم مادرزادي يا ژنتيكي. تمام مواردي كه وجود دارد باعث تشديد اين موضوع مي‌شود. بحث مادرزادي هم يكي از همين موارد است. اما اصولاً بيشتر سكته‌هاي قلبي كه در ورزشكاران رخ مي‌دهد، منشأ آن مادرزادي است. اين به لحاظ پزشكي ثابت شده است.
اين كه گفته مي‌شود مشكل كارديوميوپاتي قلب، مهم‌ترين علت مرگ ناگهاني در ورزشكاران است درست است؟
خير. واقعاً اينگونه نيست. ايست قلبي علل‌هاي مختلفي دارد كه يكي از آنها اختلال كارديوميوپاتي قلب است. اگر به صورت ساده بخواهيم آن را بيان كنيم بايد بگويم وقتي عضلات قلب افزايش حجم پيدا مي‌كند اصطلاحاً گفته مي‌شود كارديوميوپاتي رخ داده است و در آن موقع است كه ورزشكار دچار مرگ مي‌شود. البته اين مورد در كشورمان با توجه به تست‌هايي كه صورت مي‌گيرد حداقل ۹۵درصد امكان پذير نيست.
از اختلالات ريتم قلبي صحبت كرديد، چطور براي يك ورزشكار هنگام ورزش ايست قلبي رخ مي‌دهد؟
ريتم قلبي يك دفعه باعث مرگ نمي‌شود به‌خصوص آن هم در خواب. آن يك فرايندي است كه فرد بيمار ساليان سال است با آن دست به گريبان است كه در برخي موارد خود فرد هم تا چند سال از آن بي‌خبر است. اما ايست قلبي در حين ورزش دلايل مختلفي دارد. معمولاً ايست قلبي در سنين ۳۰ الي ۳۵ سال رخ مي‌دهد كه شايعترين آن هم اختلالات ژنتيكي است كه در اصلاح پزشكي به آن Hocmمي‌گويند.
بيماري ژنتيكي Hocm؟
اين بيماري ناشي از ژن معيوب يك فرد مي‌باشد. معمولاً از هر ۵۰۰ نفر يك نفر به آن دچار مي‌شود. در اين بيماري عضله و ماهيچه قلب دچار اشكال است و با نواقصي روبه‌رو است. معمولاً در سنين پايين اين بيماري قابل بررسي نيست، اما از سن ۲۵ سال به بالا اين بيماري نشانه‌هايش نمايان مي‌شود. يعني با يك اكو ساده هم مي‌توان بيماري را تشخيص داد. البته در سنين كودكي هم با توجه به سابقه خانوادگي و تست ژنتيك مي‌توان حدسياتي زد اما دقيق‌تر آن بعد از ۲۵ سال سن مشخص مي‌شود.
نقش ضخامت ديواره عضله قلب در ايست قلبي را توضيح دهيد.
وقتي ديواره بطن چپ به‌صورت متقارن ضخيم مي‌شود اصطلاحاً گفته مي‌شود كه عضله قلب ضخيم شده است و اين بيشترين علت ايست قلبي در ورزشكاران است. البته علت‌هاي ديگري مثل بيماري‌هاي عروقي مي‌توانند باعث ايست قلبي بشوند. يك نكته ديگر درباره ضخامت ديواره قلب هم مادرزادي بودن آن است كه با انجام اكو مي‌توان آن را تشخيص داد. اما موضوع ضخامت را با آزمايش Hocm مي‌توان متوجه شد البته در سنين بالا.
استرس و فشار رواني چقدر مي‌تواند باعث ايجاد حمله قلبي شود؟
حمله قلبي در ورزشكاران وجود دارد اما اينكه استرس و فشار رواني را يكي از عوامل اصلي ايست قلبي بخواهيم نام ببريم هنوز در علم پزشكي به آن اشاره نشده است. استرس در ايست قلبي ممكن است اين موضوع را تشديد كند و اگر اين استرس از حالت عادي بيشتر باشد ريتم اختلال را بيشتر مي‌كند، اما نمي‌توان آن را عامل اصلي بدانيم.
مصرف چه دارو يا موادي باعث ايست قلبي مي‌شود؟
داروهاي محرك‌زا نقش بسيار زيادي را در اين قضيه دارند. كوكائين يكي از همين موارد است اما در كشور ما با توجه به آزمايش‌هايي كه اول فصل صورت مي‌گيرد تمام بازيكنان را از اين قضيه مبرا مي‌كنند.
از آزمايش‌هاي ابتداي فصل صحبت كرديد چه آزمايش‌هايي مي‌گيريد؟
پس از الزامي كه فدراسيون فوتبال مبني بر تست‌هاي ورزشي در ابتداي سال دارد ما چهار سال است كه اين آزمايش‌ها را به صورت دقيق براي تمام بازيكنان فوتبال ليگ برتر و برخي از بازيكنان ليگ يك انجام مي‌دهيم البته قانون اصلي آن را فيفا صادر كرده است. در حال حاضر ما در كلينيك پزشكي فدراسيون، بخشي با عنوان ايسمارك راه‌اندازي كرده‌ايم كه تمام اين آزمايش‌ها را انجام مي‌دهد. مركز تخصصي و فوق‌تخصصي ما يك مركز استاندارد مناسب براي انجام تمام معاينات و درمان‌هاي پزشكي ورزشي است كه هدف آن جلوگيري از بروز مرگ‌هاي ناگهاني در جريان بازي‌ها و تا حد زيادي پيشگيري آن است. اين مركز از ايستگاه‌هاي مختلفي تشكيل شده است: اعم از ايستگاه ارتوپدي كه خود شامل سه ايستگاه زانو، مچ پا و ايستگاه كمر و ناحيه لگن است، ايستگاه قلب كه نوار قلب و اكو كارديو گرافي از بازيكنان گرفته مي‌شود، ايستگاه اپتومتري كه بينايي ورزشكاران مورد سنجش قرار مي‌گيرد و ايستگاه تغذيه كه در آن درصد چربي بدن بازيكنان محاسبه مي‌شود. ايسمارك از جمله بخش‌هايي است كه تحت تأييد فيفا است. در كل آسيا ژاپن و قطر و ما فقط اين كلينيك را داريم.
آيا فيفا درباره مرگ نوروزي از شما توضيحي خواست؟
آقاي پروفسور ژيري وراك، رئيس كميته پزشكي فدراسيون جهاني فوتبال طي نامه‌اي تسليت گفتند اما چون اين اتفاق ناخوشايند در حين ورزش رخ نداده از ما توضيحي نخواستند ضمن اينكه ما چند ماه پيش تمام تست‌ها و آزمايش‌ها را روي مرحوم هادي نوروزي انجام داديم كه همگي آنها حكايت از سالم بودن اين ورزشكار داشت.
