یکی بود یکی نبود، غیر از خدا هیچ کس نبود. در روزگاری که زیاد
هم دور نبود، در یک دهکده همین نزدیکی‌های شهر خودمان مردمی بودند که به
طرز عجیبی روزگار می‌گذراندند.
در این دهکده دریا رویا بود و رودخانه مال قصه‌ها.
هر چه از زمین خدا بود بیابان بود و شوره‌زار و تا چشم کار می‌کرد زمین
تشنه لب ترک برداشته هویدا بود. در نقشه‌های جغرافیایی اسامی رودخانه‌ها و
دریاچه‌ها ذکر می‌شد. اما وقتی در مدرسه معلم‌ها می‌گفتند اینجا دریاچه
است، بچه‌ها منظور معلم را خوب نمی‌فهمیدند و خیال می‌کردند دریاچه به جایی
می‌گویند که سطح وسیعی از نمک را در خود جای داده است و همین معنی را کم
کم خود معلم‌ها هم باور می‌کردند. رودخانه هم تعریف بهتری نداشت و همان
خیابان بود شاید کمی خاکش نرم‌تر!
پولدارهای دهکده هر روز چندبطری آب با قیمت‌های
گزاف خریداری می‌کردند و مابقی، روز خود را با نوشیدن آب‌های گل آلود هراز
چند گاهی جمع شده در برکه‌ها شب می‌کردند.
در این دهکده حمام رفتن تعریفی نداشت و حمام در
لغت‌نامه‌ها چنین معنی می‌شد: محلی که در حدود 50 سال پیش در خانه هر یک از
اجداد ما وجود داشت و اهالی خانه هر چند روز یک بار در آنجا زیر دوش آب
لوله‌کشی تصفیه شده می‌رفتند و به زدودن چرک و عرق تن خود می‌پرداختند/ یکی
از مهم‌ترین عوامل خشکسالی حال حاضر جهان!!
بچه‌ها این حرف‌ها را که می‌شنیدند از تعجب شاخ در
می‌آوردند و آرزو داشتند برای یک بار هم که شده به چنین حمامی بروند؛
بچه‌هایی که به تشنگی و ضعف حاصل از آن عادت کرده و بیماری‌های عفونی حاصل
از کم آبی جزئی از زندگی همه شده بود.
روزی نبود که یکی از اهالی دهکده بر اثر این بیماری‌ها هلاک نشود و معلوم نبود امروز که زنده‌ای فردا هم بتوانی دوام بیاوری.
سوء تغذیه از چهره‌های مردم دهکده کاملا آشکار بود.
نه اینکه همه مردم دهکده پیر و فرتوت باشند و جوان‌ترها از دهکده کوچ کرده
باشند، پیر و جوان یکی بود و جوانان، 15 سال بیشتر جوان نمی‌ماندند و بعد
از آن تا حدود 20 سالگی چین و چروک‌های پیری در چهره مردم جا خوش می‌کرد.
اکثر مردم موهایشان را قبل از اینکه مجال ریختن
داشته باشند از ته می‌تراشیدند تا شاید بدینوسیله اندکی از شر انگل‌ها در
امان باشند. شستنی در کار نبود و تراشیدن مو همان معنی نظافت را می‌داد!
هر از چندگاهی در گوشه و کنار دهکده دعوا و خونریزی
بر سر جرعه‌ای آب سهمیه‌بندی شده به راه می‌افتاد و آب از طلا هم گران‌تر
آب می‌خورد! البته اگر آبی بود که نبود و همه سراب بود....
قصه بالا قصه نبود، واقعیت تلخی بود که نسل‌های
آینده دهکده خودمان که نه، شهر خودمان، آذربایجان خودمان و ایران خودمان در
چند 10 سال آینده می‌تواند به خود ببیند. مبالغه نمی‌کنم، شوخی هم
نمی‌کنیم، بحران آب شوخی نیست و از هر واقعیتی جدی‌تر است. شوخی شوخی که
شما مشغول مطالعه این مطلب بودید چندین کودک در اقصی نقاط جهان جان خود را
بر اثر بیماری های مرتبط با آب از دست دادند! اگر باور ندارید به آمارهای
معتبر بین‌المللی مراجعه کنید.
طبق همین آمارها بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا
از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم هستند و هر سال بیش از پنج میلیون
نفر بر اثر بیماری‌های ناشی از آلودگی آب آشامیدنی جان می‌سپارند.
طبق بررسی‌های انجام گرفته متوسط بارندگی در سطح
استان آذربایجان‌شرقی 242 میلی‌متر یعنی کمتر از یک سوم متوسط بارش‌های
کشورهای جهان است، در حالی که مصرف ما خیلی بیشتر و نزدیک به دو برابر
کشورهای پر آب برآورد می‌شود.
بعید نیست با این روند مصرفی که در کشور وجود دارد
نسل‌های آتی کشور ما به سرنوشت مردم دهکده(!) دچار شوند و این ما هستیم که
مسئول زندگی رقت بار و غمناک نسل‌های آتی خود خواهیم بود. ایها الناس ما فقط اسراف نمی‌کنیم بلکه ذره ذره جام مرگ را بر گلوی فرزندان این سرزمین می‌ریزیم.
فرزندانی که شاید قدم زدن در پارک‌های سرسبز و چمنزارهای دلنواز برایشان
یک رویای بهشتی باشد. ما قاتل زندگی هستیم! اگر باور ندارید به آمارهای
معتبر بین‌المللی مراجعه کنید...
طبق آمارهای رسمی و به اعتقاد کارشناسان ایران در
آستانه بحران آب به سرمی‌برد و طی سال‌های آینده تامین آب به یکی از
بزرگ‌ترین چالش‌های کشور در بسیاری از استان‌ها، شهرها و مناطق تبدیل خواهد
شد. ایران از نظر جغرافیایی در بخش نیمه خشک و خشک جهان قرار گرفته به
شکلی که میانگین بارش در ایران حدود 250 میلی‌متر است در حالی که میانگین
جهانی حدود 850 میلی‌متر است یعنی بیش از سه برابر ایران.
لزوم تدوین برنامه جامع مدیریت مصرف و تامین آب
در این ارتباط استاندار آذربایجان‌شرقی اعلام
می‌کند: آذربایجان‌شرقی همانند بسیاری از مناطق کشور در بحران آب به سر
می‌برد و در حال حاضر راهی جز مدیریت تقاضا و مصرف نیست.
اسماعیل جبارزاده صرفه‌جویی در مصرف آب را یک امر
ضروری می‌داند و می‌افزاید: برخورد با مشترکان پر مصرف باید در دستور کار
مسئولان مربوطه قرار گیرد.
وی تاکید می‌کند: ضروری است هرچه سریع‌تر برنامه
جامع مدیریت مصرف و تامین آب توسط شرکت آب و فاضلاب استان تدوین شود تا
راهکارهای مصرف بهینه در این برنامه اندیشیده شده و به بخش‌های مورد نظر
ابلاغ شود.
جبارزاده با بیان اینکه دستگاه‌های ذیربط، آبرسانی
از ارس را باید در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند و به جد پیگیر این
موضوع باشند ابراز می‌دارد: با توجه به بحران آب، از انشعاب غیرمجاز باید
به شدت پرهیز کرد.
در شرایط بحرانی کنونی نحوه مصرف همانند شرایط عادی است!
اما علیرضا ایمانلو، مدیر عامل آب و فاضلاب
آذربایجان‌شرقی هم همراهی و همکاری تشکل‌های صنفی را برای تبیین و تشریح
ابعاد مختلف بحران منابع آبی خواستار است و می‌گوید: با وجود دو میلیون و
800 هزار مشترک آب و فاضلاب در 58 شهر استان و نقش و تاثیرگذاری روابط
عمومی دستگاه‌های اجرایی در امور مختلف، شورای هماهنگی روابط عمومی‌های
استان در کنار دیگر تشکل‌های صنفی نقش مهمی در اطلاع‌رسانی وضعیت نامناسب
آبی کشور و منطقه دارند.
وی با تاکید بر لزوم بهره‌گیری از توان فعالان حوزه
ارتباطات در تبیین و تشریح وضعیت منابع آبی استان اظهار می‌دارد: متاسفانه
با وجود قرار گرفتن آذربایجان‌شرقی در شرایط بحرانی به دلیل کمبود منابع
آبی، این اهمیت و هشدار برای مصرف‌کنندگان تبیین نشده و نتیجه آن استفاده
از منابع آبی به روال شرایط معمول گذشته است و با توجه به تغییر اقلیم و
کاهش منابع زیرزمینی کلانشهر تبریز به حداقل در آستانه فصل گرما اگر میزان
مصرف کنترل نشود با مشکلات فراوانی در این زمینه روبه‌رو خواهیم شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان با اشاره به هزینه
10 هزار ریالی تامین هر متر مکعب آب در کشور و در مقابل به ازای هر متر
مکعب سه هزار و 500 ریال پرداختی مشترکان برای هر مترمکعب تاکید می‌کند:
این تفاوت قیمت غیرمنطقی و پایین بودن قیمت آب شرب یکی از دلایل اصلی عدم
مدیریت مصرف بهینه است و در این بین هزار مشترک پرمصرف در استان شناسایی
شده‌اند که در صورت عدم کاهش مصرف با برخورد قانونی و قطعی آب روبه‌رو
می‌شوند.
این مسئول ادامه می‌دهد: کمبود منابع آبی، آذربایجان
شرقی را در شرایط بحران تامین منابع آبی قرار داده و این در حالی است که
هنوز این اهمیت برای اقشار مختلف مصرف کنندگان آب تبیین نشده؛ به طوری که
در شرایط بحرانی نحوه مصرف همانند شرایط عادی است.
ایمانلو یادآور می‌شود: تغییر اقلیم آب و هوایی و
کاهش منابع زیرزمینی موجب شده است که کلانشهر تبریز با مشکل تامین آبی
مواجه شود و در شرایط کنونی میزان ذخایر آبی به حداقل خود رسیده است و
بی‌تردید با آمدن فصل گرما میزان مصرف نیز افزایش خواهد یافت که اگر کنترل
در مصرف صورت نگیرد مشکلات فراوانی خواهیم داشت.
وی پایین بودن قیمت آب شرب در کشور را از دیگر دلایل
عدم مصرف بهینه آب می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر هر متر مکعب آب در کشور
یک هزار تومان هزینه بر می‌دارد در حالی که مشترکان به ازای هر متر مکعب
350 تومان پرداخت می‌کنند، این فاصله قیمت منطقی نیست.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان متذکر می‌شود: در
حال حاضر تنها منبع آب قابل افزایش برای عبور از بحران، برداشت آب از
سفره‌های آب زیرزمینی دامنه سهند با حفر چاه‌های عمیق است که با توجه به
اقدامات انجام شده برای تجهیز چاه به جای چاه‌ها تنها 5 درصد به ظرفیت
موجود اضافه شده و آن هم برای افزایش رشد بازار انشعابات آب کافی نبوده و
هر سال این وضعیت بحرانی‌تر می‌شود.
ایمانلو خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه با یک
مورد قطعی آب 33 ساعته ناشی از ترکیدگی در روزهای گرم سال در خط انتقال و
تاسیسات آبرسانی زرینه رود که 53 درصد ظرفیت آب کلانشهر تبریز را تامین
می‌نماید، توزیع آب با مشکل مواجه شد ضرورت دارد تدابیر لازم برای تامین آب
از منابع دیگر اندیشیده شود.
نیاز آبی پس از دو سال در تبریز به 4 هزار و 800 لیتر در ثانیه (152 میلیون مترمکعب در سال) می‌رسد
ایمانلو با بیان اینکه متوسط نیاز فعلی آب شرب
کلانشهر تبریز 4 هزار و 300 لیتر در ثانیه است (140 میلیون مترمکعب در
سال)، اظهار داشت: نیاز آبی پس از دو سال در تبریز به 4 هزار و 800 لیتر در
ثانیه (152 میلیون مترمکعب در سال) می‌رسد.
وی ادامه داد: نیاز آبی شهر تبریز پس از 5 سال، 5
هزار و 300 لیتر در ثانیه (160 میلیون مترمکعب در سال) و در سال 1415 یعنی
در 20 سال آتی نیاز آب 6 هزار و 800 لیتر در ثانیه (215 میلیون مترمکعب) به
عبارتی نزدیک دو برابر تولید فعلی خواهد بود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی مصرف
سرانه آب در استان برای هر نفر در شبانه روز را 190 لیتر دانست و گفت:
میانگین استاندارد مصرف سرانه 160 لیتر بوده و آذربایجانی‌ها 40 لیتر در
شبانه روز بیشتر مصرف می‌کنند.
یک قطره بیشتر تا بحران سهمگین آب فاصله نداریم!
مدیر کل روابط عمومی استانداری آذربایجان‌شرقی با
اشاره به ابعاد مختلف بحران آب، آن را فراتر از تصمیمات فردی، بحث‌های عادی
و بیان تصورات در قالب متون، آیین‌نامه‌ها و تذکرات گاه و بی‌گاه مسئولان
می‌داند و می‌افزاید: بحران آب یک تهدید جدی است و یک قطره بیشتر تا بحران
سهمگین آب فاصله نداریم و سریعا باید چاره‌ای اندیشیده شود.
جواد آهنگری تصریح می‌کند: زنگ خطر مشکل کم آبی
استان سال‌هاست که به صدا درآمده و در طول 10 سال گذشته با کاهش شدید
بارندگی‌ها مواجه بودیم و تغییر نوع بارش‌ها از برف به باران و عدم توزیع و
پراکندگی زمانی و مکانی مناسب استان، ما را با چالش بزرگی روبه‌رو کرده
است.
وی اضافه می‌کند: چنانچه روند کاهش و تبدیل شکل
نزولات جوی ادامه یابد در چند سال آینده حتی برای تامین آب شرب دچار مشکلات
فراوانی خواهیم شد.
این روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای معتقد است: طی
گذشت قرون و اعصار که دسترسی مردم به آب این چنین سهل شده است، احترام مردم
نسبت به این گوهر گرانبها کمتر شده و نسل امروز که از مرارت‌های اجداد خود
برای دستیابی به آب اطلاعی ندارند قدر این موهبت الهی را نمی‌دانند و به
راحتی آن را حیف و میل می‌کنند.
مدیر کل روابط عمومی استانداری آذربایجان‌شرقی اظهار
می‌دارد: به گفته کارشناسان امر 60 تا 70 درصد آب شهرها و روستاهای کشور
به صورت فاضلاب به هدر می‌رود و این در حالی است که کشورهای اروپایی با
وجود داشتن منابع آبی فراوان سال‌هاست با تصفیه، استفاده مجدد و بازچرخانی
این آب‌ها حداکثر صرفه‌جویی را به عمل می‌آورند.
آهنگری ابراز امیدواری می‌کند: با تلاش‌های متخصصان،
علم، فناوری و تکنولوژی‌های پیشرفته به مدد این آب بی‌رمق در کشور می‌آید
تا جلوی هدر رفت‌های فنی و مصارف بی‌رویه مردم از این طریق گرفته شود.
سرانه مصرف آب در ایران فقط از چهار کشور کمتر و از سایر کشورهای جهان بیشتر است.
مصرف سرانه آب شرب لوله‌کشی در شهرهای ایران حدود
142 مترمکعب در سال است که از مصرف سرانه برخی کشورهای اروپایی پرآب مانند
اتریش (108 مترمکعب در سال) و بلژیک (105 مترمکعب در سال) بیشتر است.
براساس اعلام بانک جهانی، الگوی مصرف آب آشامیدنی
برای یک نفر در سال یک مترمکعب و برای بهداشت در زندگی به ازای هر نفر 100
مترمکعب اعلام شده است.
این درحالی است که در ایران این رقم به‌دلیل
استفاده نادرست از آب آشامیدنی برای شست‌وشوی خودرو، استحمام، آبیاری
باغچه‌ها، لباس‌شویی و ظرف‌شویی حدود 70 تا 80 درصد بیشتر از الگوی جهانی
آن است.
با وجود قرارگیری کشور در کمربند خشک و نیمه‌خشک
جهان و کمبود ذاتی آب در کشور، در زمینه مصرف آب شرب، مصرف آب بسیار بالاتر
از کشورهایی است که در مناطق مرطوب و معتدل قرار گرفته‌اند.
همچنین مقایسه سرانه مصرف خانگی ایران با دیگر
کشورها نشان می‌دهد که سرانه مصرف آب ایران در جهان تنها از آمریکا، کویت،
سوئد و استرالیا کمتر بوده و بسیار بالاتر از کشورهایی مانند مجارستان،
انگلستان، قبرس، عربستان، آلمان، یونان، هلند، چین، تونس، بلژیک، مکزیک و
مالزی است که در مناطق مرطوب و معتدل واقع شده‌اند.
به اعتقاد کارشناسان رابطه بین توسعه صنعتی و
اقتصادی با شرایط آبی یک کشور رابطه مستقیم دارد به شکلی که کشورهایی همچون
برزیل با 8200 میلیارد مترمکعب، روسیه با 4200 میلیارد مترمکعب، کانادا با
2900 و چین با 2800 میلیارد مترمکعب پتانسیل آب تجدید شونده سالانه و
استفاده از این توانمندی در بخش صنعتی در سال‌های گذشته توانسته‌اند با جهش
بسیار زیاد توسعه اقتصادی رو به‌رو باشند.
توسعه صنعتی از راه‌اندازی کارگاه‌های کوچک تا ایجاد
شهرک‌های صنعتی و کارخانه‌های بزرگ مادر مانند پتروشیمی و فولاد بدون
منابع آب امکان‌پذیر نیست و از همین رو به اعتقاد کارشناسان کشورهایی
می‌توانند در آینده از نظر صنعتی به سوی توسعه گام بردارند که منابع آبی
کافی در اختیار داشته باشند و سهم مناسبی از منابع خود را به توسعه صنعتی
اختصاص دهند. موضوعی که در توسعه صنایع ایران رعایت نمی‌شود؛ از یک سو در
حاشیه شهرهایی که وضعیت چندان مطلوبی از نظر منابع آبی ندارند، صنایعی
ایجاد می‌شود که وابستگی بسیاری به آب دارند و از سوی دیگر هم دولت سهمی
مناسب از منابع آبی کشور را به صنایع اختصاص نمی‌دهد. درحال حاضر سهم آب
مراکز صنعتی در ایران حدود 2.6 میلیارد مترمکعب در سال است درحالی که طبق
استاندارد جهانی این عدد باید 28.6 میلیارد مترمکعب باشد یعنی حدود 11
برابر بیشتر.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها با مدیریت یکپارچه منابع
آب کشور، داشتن چشم‌انداز مدیریت آب طی سال‌های آینده، اصلاح و تغییر
روش‌های آبیاری کشاورزی از روش سنتی به روش مدرن و صرف‌جویی در منابع آب در
تمام بخش‌ها و اختصاص سهم بیشتر منابع آب به بخش صنعتی می‌توان به توسعه
صنایع امیدوار بود. تحقیقات انجام شده در تعدادی از مراکز صنعتی هم حتی
نشان می‌دهد که در این مراکز هم با اتلاف منابع آب رو به رو هستیم؛ برای
مثال مطالعه روی مدیریت منابع آب در پالایشگاه تهران نشان داد، می‌توان
میزان آب مصرفی در این پالایشگاه (روزانه 20 هزار متر مکعب) در بخش‌های
مختلف مانند تولید بخار، تزریق به بخش خنک کننده، شستشوی واحدها و مصارف
دیگر را به اندازه 35 درصد کاهش داد یا بررسی دیگری در کارخانه قند اصفهان
نشان داد می‌توان میزان آب مصرفی را به شکل قابل توجهی با مدیریت منابع در
این کارخانه کم کرد.
به هر حال دولت و دستگاه‌های اجرایی ذیربط موظف
هستند در این شرایط خاص نزدیک به بحران در برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و
بلند مدت خود با اتخاذ روش‌های فنی منطقی به حفاظت از منابع آبی بپردازند
که در غیر این‌صورت بحران آب و خشکسالی در چند سال آینده، با توجه به
افزایش جمعیت، آلودگی‌های زیست محیطی، تخریب جنگل‌ها و مراتع تشدید خواهد
شد؛ و شاید تنها در چنین شرایطی دریابیم که ارزش آب برای کشور بیش از
درآمدهای نفتی است.
