در شرايطي كه در روزهــاي اخير نيروهاي اوكرايني و جدايي‌طلبان، آتش‌بس را در شرق اين كشور نقض كرده و بر اثر تيراندازي‌ها هر روز شماري كشته و مجروح مي‌شوند، ولاديمير پوتين خواستار رعايت آتش‌بس از سوي طرف‌هاي مناقشه در مناطق دونتسك و لوهانسك شد. پوتين دوشنبه قبل در ديدار با نجيب رزاق نخست وزير مالزي در پاسخ به درخواست وي براي تأمين امنيت لازم براي كارشناسان در محل سقوط هواپيماي مالزي در منطقه دونتسك اوكراين گفت: روسيه همواره بر توقف اقدامات نظامي در مناطق مناقشه در شرق اوكراين تأكيد كرده است. رئيس‌جمهوري روسيه گفت:يكي از موضوعات اصولي رعايت توافق دو طرف در مورد آتش‌بس است. اين امر براي انجام تحقيقات و برقراري ثبات در مناطق جنوب و شرق اوكراين ضروري است.
اين در حالي است كه امريكا خواهان خروج نيروها و تجهيزات روسي از شرق اوكراين شده است. در اين زمينه جو بايدن معاون رئيس‌جمهوري امريكا روز دوشنبه اعلام كرد چنانچه روسيه به تعهدات خود مبني بر خروج نيروها و تجهيزات خود از شرق اوكراين احترام نگذارد امريكا بار ديگر مسكو را تحريم خواهد كرد. بايدن در تماس تلفني با پترو پروشنكو رئيس‌جمهور اوكراين با بيان اينكه امريكا به روسيه هشدار داده است نيروهاي خود را از شرق اوكراين خارج كند، اقدام اوكراين مبني بر ارسال سلاح به منطقه دونتسك را موجب تشديد درگيري‌ها در منطقه توصيف كرد. بايدن بار ديگر تأكيد كرد چنانچه روسيه به عمد مفاد توافقنامه مينسك را نقض كند بايد هزينه‌هاي زيادي را در اين خصوص بپردازد. پس از آنكه كي‌يف ورود ده‌ها تانك و نيروي نظامي روسيه را به شرق اوكراين محكوم كرد وزارت امورخارجه امريكا جمعه گذشته به طور رسمي از تأييد خبر يورش جديد نظاميان روسيه به شرق اوكراين خودداري كرد.
گفتني است درگيري‌ها در شرق اوكراين با تلفات زيادي براي طرفين درگير همراه بوده است. نيروهاي اوكرايني از اواسط ماه آوريل گذشته براي سركوبي جدايي‌طلبان مناطق شرق و جنوب شرق اين كشور عمليات نظامي اجرا مي‌كنند. درگيري‌ها بين نيروهاي دولتي و جدايي‌طلبان از اواسط ماه آوريل تاكنون، به كشته شدن بيش از 4 هزار نفر و زخمي شدن بيش از9هزار و300 نفر ديگر منجر شده است.
اين در حالي است كه دفتر مطبوعاتي دولت اوكراين چندي قبل از آغاز احداث ديوار حائل مرزي اين كشور با روسيه خبر داد. طرح ديوار مرزي اوكراين «استنا» نام گرفته و براي اجراي آن 100 ميليون گريوناي اوكراين (حدود 7 ميليون و 500 هزار دلار) تخصيص يافته است. دولت اوكراين زمان مورد نياز را براي اجراي طرح احداث ديوار مرزي با روسيه شش ماه پيش‌بيني كرده است. اوكراين با روسيه 2هزار و 295 كيلومتر مرز خشكي دارد. نخست وزير اوكراين به تازگي از يكي از مناطق مرزي اين كشور با روسيه كه ديوار حائل احداث شده، بازديد كرده و گفته است اين ديوار بايد از اروپا در برابر روسيه دفاع كند. وي افزود: اوكراين با احداث ديوار مرزي با روسيه، امكان لغو نظام رواديد با كشورهاي اتحاديه اروپا را به دست مي‌آورد. اوكراين در ماه‌هاي اخير روسيه را به اعزام نيروهاي نظامي به مناطق جنوب و شرق اين كشور متهم كرده و گفته است اين نيروها در نبردهاي شبه نظاميان با نيروهاي دولتي اوكراين به نفع جدايي‌طلبان شركت كرده‌اند.
مواضع طرفين بحران
با ادامه و تشديد درگيري‌ها در شرق اوكراين بين نيروهاي دولتي و جدايي‌طلبان، اوضاع اين منطقه به شدت بحراني شده و چشم‌انداز گسترش بيشتر درگيري‌ها اكنون بيش از گذشته وجود دارد. اين مسئله واكنش طرف‌هاي درگير در بحران را به دنبال داشته و از جمله نهادهاي اروپايي را به موضع‌گيري واداشته است.«ديديه بوركهالتر» رئيس‌جمهور سوئيس و رئيس سازمان امنيت و همكاري اروپا شنبه قبل از همه طرف‌هاي درگير در اوكراين خواست رفتاري مسئولانه داشته باشند. بوركهالتر تصريح كرد، همه طرف‌هاي دخيل در بحران اوكراين بايد به تعهدات خود در چارچوب موافقتنامه مينسك پايبند باشند و از وقوع خشونت‌هاي جديد جلوگيري كنند. درگيري‌هاي مسلحانه در شرق اوكراين اواسط آوريل زماني آغاز شد كه كي‌يف عملياتي نظامي را در اين منطقه عليه طرفداران استقلال آغاز كرد. در نشست گروه تماس درباره اوكراين كه پنجم سپتامبر 2014 در مينسك برگزار شد طرفين در مورد يك موافقتنامه آتش‌بس به توافق رسيدند. اين در حالي است كه آندري كلين نماينده روسيه در سازمان امنيت و همكاري اروپا با متهم كردن ارتش اوكراين به ادامه درگيري‌ها از حمله ارتش اوكراين به مدارس شرق اين كشور خبر داد. كلين همچنين اوكراين را به تلاش براي پنهان كردن نقش خود در اين حملات متهم كرد. از سوي ديگر شوراي امنيت و دفاع ملي اوكراين با انجام تحقيقاتي، اتهام مشابهي را متوجه مخالفان مسلح دولت در دونتسك كرده است.
سناريوهاي پيش رو
با وجود خوش‌بيني پيش‌بيني‌ها درباره كاهش تنش‌ها در اوكراين و حتي توافق بين روسيه و اوكراين بر سر ادامه صدور گاز به اوكراين، اكنون شرق اوكراين با بحراني بي‌سابقه مواجه شده است و رخدادهاي روزهاي اخير نيز به اين تنش‌ها دامن زده است. از يكسو دولت مركزي اوكراين انتخابات پارلماني را برگزار كرد كه با پيروزي نامزدهاي راستگرا و هوادار دولت به پايان رسيد، بدون اينكه مناطق شرقي اوكراين در آن مشاركتي داشته باشند. از سوي ديگر شاهد برگزاري انتخابات جداگانه‌اي در مناطق شرقي يعني استان‌هاي دونتسك و لوهانسك بوديم كه به پيروزي چشمگير جدايي‌طلبان و نامزدهاي آنها منجر شد. انتخاباتي كه با مخالفت شديد غرب و در مقابل پشتيباني همه‌جانبه روسيه مواجه شد. پس از اين انتخابات كه از ديدگاه برخي ناظران به منزله گام نخست براي استقلال كامل اين استان‌ها و در گام بعد الحاق به روسيه تلقي شد، دامنه تهديدهاي غرب عليه روسيه اوج گرفت و اتحاديه اروپا و امريكا در حركتي هماهنگ از گسترش تحريم‌ها عليه روسيه سخن گفتند. در مقابل مسكو نيز به صف‌آرايي نظامي در شرق اوكراين پرداخته و گزارش‌ها حاكي از اعزام شمار زيادي از ادوات زرهي و نظاميان روسي به شرق اوكراين است. البته روسيه رسماً اين مسئله را تأييد نكرده اما در مقابل كي‌يف به شدت در اين‌باره ابراز نگراني كرده است. بدين ترتيب به نظر مي‌رسد بايد منتظر شدت يافتن درگيري‌هاي نظامي در شرق اوكراين بود.
به نظر مي‌رسد درباره آينده بحران اوكراين و اوضاع در مناطق شرق و جنوب شرق اين كشور دو سناريو را مي‌توان تصور كرد؛ سناريوي اول كه مي‌توان آن را سناريوي«آبخازيايي شدن» ناميد مبتني بر اين است كه با توجه به برگزاري انتخابات در شرق اوكراين و در نتيجه برپايي پارلمان محلي و انتخاب رئيس‌جمهور براي دو منطقه دونتسك و لوهانسك بايد منتظر شروع به كار اين مجالس محلي بود. در صورتي كه اين پارلمان‌ها به استقلال كامل اين دو منطقه رأي دهند، مي‌توان انتظار داشت كه روسيه استقلال آنها را به رسميت شناخته و روابط گسترده‌اي در ابعاد مختلف با آنها برقرار نمايد و در عين حال به بهانه كمك به اين دو جمهوري نوخاسته نيروها و تجهيزات نظامي خود را روانه اين دو منطقه نمايد. اين دقيقاً شبيه اقدامي است كه روسيه پس از جنگ 2008با گرجستان درباره دو منطقه جدايي‌طلب اين كشور يعني اوستياي جنوبي و آبخازيا انجام داد. در واقع پس از اعلام استقلال اين دو منطقه فقط روسيه، بلاروس و نيكاراگوئه آنها را به رسميت شناخته‌اند. در عين حال روسيه نيز ضمن برقراري روابط كامل با آنها، حفظ امنيت اين دو منطقه را بر عهده گرفته است.
سناريوي دوم را كه مي‌توان سناريوي «كريمه‌اي شدن» ناميد، مبتني بر اين است كه دو منطقه جدايي‌طلب دونتسك و لوهانسك بعد از اعلام استقلال كامل از طريق رأي‌گيري در پارلمان‌هاي محلي، در وهله بعد خواهان الحاق به روسيه شوند، يعني دقيقاً شبيه به رويدادي كه در مارس 2014 در شبه جزيره كريمه رخ داد. در كريمه شاهد آن بوديم كه پس از رأي‌گيري پارلماني درباره استقلال در 25 اسفند 1392(16مارس2014) پس از كش و قوس‌هاي فراوان و مجادلات سياسي سران روسيه با همتايان غربي، سرانجام همه‌پرسي الحاق شبه‌جزيره «كريمه» به روسيه برگزار شد. در اين همه‌پرسي، بيش از 96 درصد از اهالي كريمه به انضمام اين جمهوري خودمختار به روسيه رأي مثبت دادند. مسكو نيز آمادگي خود را براي پذيرش آن اعلام كرد و دوماي روسيه انضمام كريمه به روسيه را تصويب كرده و ولاديمير پوتين نيز آن را امضا كرد. به همين ترتيب اين سناريو مي‌تواند در مناطق شرقي اوكراين نيز رخ دهد. در اين صورت دو منطقه دونتسك و لوهانسك ابتدا با رأي‌گيري در مجالس محلي خود اعلام استقلال مي‌كنند و در مرحله بعد همه‌پرسي براي الحاق اين دو منطقه به روسيه صورت خواهد گرفت. در مرحله بعدي روسيه نيز با پذيرش اين موضوع روند مشابهي براي قانوني كردن آن در دوما و تصويب رئيس‌جمهور روسيه را صورت خواهد داد.
با اين حال پرسشي كه مطرح است اين است كه آيا اين دو سناريو براي غرب و بازوي نظامي آن يعني ناتو اساساً قابل تحمل است و آيا ناتو مي‌تواند همانند مسئله الحاق كريمه به رغم تهديدات و لفاظي‌هاي سران غربي از آن به راحتي بگذرد؟به نظر نمي‌رسد كه معامله‌اي با چنين عظمت و ابعادي درباره شرق اوكراين به راحتي قابل انجام باشد و لذا بايد منتظر واكنش غربي‌ها به اين رويداد بود. در واقع اعلام طرح ناتو براي برگزاري رزمايشي بزرگ با حضور هزاران سرباز در شرق اروپا و كشورهاي بالتيك حاكي از آن است كه غرب قصد عقب‌نشيني در برابر روسيه را ندارد و بدين ترتيب اكنون علاوه بر رويارويي در عرصه سياسي و اقتصادي بايد منتظر مواجهه روسيه و غرب در عرصه نظامي نيز باشيم؛ وضعيتي كه يادآور جنگ سرد است. شايد به همين دليل است كه ميخائيل گورباچف آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي اخيراً هشدار داد كه تنش بين امريكا و روسيه بر سر اوكراين، جهان را در آستانه جنگ سرد جديدي قرار داده است. از ديدگاه گورباچف، ناكامي در برقراري امنيت در اروپا سبب مي‌شود كه اين قاره در امور جهاني، اهميت خود را از دست بدهد.
