علاقه به جمعآوري هر شيء ارزشمند و فلزي از دوران كودكي در من وجود داشت البته اندكي از اين علاقه هم مربوط به خانواده و بزرگان بوده است اما تا زمان من كسي اينطور جدي در زمينه جمعآوري اشياي نفيس اقدام نكرده بود. ريشه علاقه من در جمعآوري اشياي نفيس و نمونههاي قديمي به 15 سالگيام بازميگردد.
آن زمان من در بازار تهران شاگرد مغازه بودم و در آن دوران خريد و فروش اشياي قديمي به شكل امروزي ممنوعيت نداشت، به همين دليل صاحبكارم در كار خريد و فروش نمونههاي قديمي بود و من از نزديك با اين كار آشنا ميشدم. تمام عشق يك گنجينهدار جمعآوري مجموعهها و نمونههاي ناياب است و به همين دليل بزرگترين دغدغه من و همكارانم نگهداري صحيح و امن اين نمونههاست.
براي جمعآوري هر گنجينه حدوداً چند سال وقت صرف ميكنيد؟
زمان گردآوري مجموعههاي هر نمونه متفاوت است و بسته به نوع دستيابي و خريد نمونههاي مجموعهها دارد اما من بيش از 49 سال است كه به اين فعاليت مشغول هستم.
تاكنون براي گردآوري مجموعهها به چه كشورهايي مسافرت كردهايد؟
از ميان كشورهاي آسيايي به چين؛ تايلند، هندوستان، عراق، عربستان و ساير كشورها سفر كردهام. بسياري از ارتباطات و تجارتها بسته به نوع كشورها متفاوت خواهد بود. براي نمونه كشورهايي كه در مسير ارتباطي تجاري راه ابريشم قرار داشتهاند، مانند تايلند امروزه ميتوانند بهترين منبع براي تهيه سكههاي قديم ايران مربوط به زمان ساساني و سال 1600 ميلادي به ويژه زمان سلطنت يزدگرد اول، دوم، سوم و پادشاه بهرام باشند. اما براي نمونه سري كامل سكههاي ايران قديم در كشور خودمان و كشور عراق سريعتر يافت ميشود. البته در كشورهايي مانند لبنان، فلسطين و اردن نيز نمونههاي سكههاي ايران قابل خريد است.
تاكنون چه گنجينههايي را جمعآوري كردهايد؟
شخصاً علاقهاي به جمعآوري تمبر و پاكت نامه ندارم اما از آنجا كه گنجينه آستان قدس رضوي بخشي را به تمبر و پاكت نامه اختصاص داده است اقدام به جمعآوري تمبر و پاكت نامههاي بسيار قديم ايران كردم. حتي بسياري از مواقع براي تهيه نمونههاي پاكت و كاغذ نامه با مشقتهاي بسيار موفق به خريد نمونههاي ناياب از مكانهاي متفاوتي شدم اما خدا را شكر در نتيجه موفق به كامل كردن گنجينه شدم. در زمينه جمعآوري گنجينه اسكناس نيز مجموعهاي متشكل از اولين نمونههاي بكر اسكناسهاي ايران كه مربوط به زمان ناصرالدين شاه(سال 1880) است كه از اسكناسهاي يك توماني تا 1000توماني است تا اسكناسهاي زمان رضاشاه را جمعآوري كردم كه مجموعهاي بسيار نفيس و ناياب است كه در حال حاضر نيز در موزه آستان قدس رضوي نگهداري ميشود. مجموعه ديگر شامل سكههاي ناياب ماشيني ايران است كه از زمان ناصرالدين شاه و همزمان با ضرب اولين سكه ماشيني در ايران تا زمان مظفرالدين شاه، محمدعلي شاه، احمدشاه، رضاشاه و محمدرضا شاه است كه آخرين سكههاي اين مجموعه مربوط به سكههاي ضرب شده در جمهوري اسلامي ايران است. اين مجموعه پيوسته به گفته اهل فن و كارشناسان بينظيرترين مجموعه سكههاي ماشيني تاريخ ايران است.
چرا جمعآوري نمونههاي نفيس تا اين اندازه مشكل است؟ اين نمونهها چه ويژگيهاي خاصي را بايد دارا باشند؟
جمعآوري هر مجموعه زماني ارزشمند خواهد بود كه نمونههاي مربوط به آن مجموعه از كيفيت UNC برخوردار باشند. اين ميزان كيفيت براي نمونههايي درنظر گرفته ميشود كه بكر و دست نخورده باشند و اين مسئله زماني مشكلساز خواهد بود كه قصد يافتن نمونههاي ناياب مانند سكههاي ضرب شده جمهوري اسلامي و مربوط به سالهاي 61، 62 و 63 را داشته باشيم. براي مثال يافتن كاغذهاي نامههاي درباري قديم به خودي خود امري بسيار سخت است حال تصور كنيد قصد تهيه مجموعهاي متشكل از نمونههاي فراوان و بكر را داشته باشيم طبيعتاً كار بسيار سختي در پيش روي گنجينهدار خواهد بود.
در ميان نمونههايي كه تا امروز جمعآوري كردهايد كداميك براي شما جذابيت يا ارزش بيشتري دارد؟
يكي از نمونههايي كه براي شخص بنده و هويت ملي - ايرانيام بسيار ارزشمند است، سندي مربوط به حوزه صادراتي و كشتيراني كشور انگليس و شهر لندن به حوزه خليج فارس است كه 100 تا 130 سال قدمت دارد و روي اين سند نام خليج فارس به خوبي قابل مشاهده است. از اين سند هم نمونهاي در آستان قدس نگهداري ميشود. نكته جالب در مورد اين سند آن است كه شخص دارنده آن به تصور قيمتي بودن پاكت نامه و تمبر مربوطه آن را به من فروخت كه بعداً متوجه شدم داخل پاكت سندي وجود دارد كه بسيار ارزشمندتر از پاكت و تمبر آن است. از ديگر موارد مهم ميتوان به ورقههاي پستي ايران اشاره كرد كه مربوط به سالهاي 1292 و 1293 هجري و همزمان با دوران حكومت ناصرالدين شاه قاجار است كه بيش از 150 سال قدمت دارد و نشاندهنده آن است كه سيستم پستي در ايران بيش از 150 سال پيشينه دارد و بر پيشرفت ايران در اين زمينه صحه ميگذارد. مجموعه ديگر مربوط به سفتهها و اوراق بهاداري است كه بنا به سال چاپ و استفاده در سايزهاي متفاوت و با تمبرهاي باطل شده بسيار ارزشمند وجود دارد كه گنجينه كامل اين مجموعه نيز به آستان قدس رضوي اهدا شده است. پتههاي گمركي نيز از نمونههاي ناياب هر مجموعهدار هستند كه قديميترين پته مربوط به سال 1327 هجري است كه مربوط به 105 سال پيش است و در گمرك ايران تكميل شده است كه روي هر پته عدد، جنس، نشان و نام مالك هر بار نوشته ميشده است. مجموعه ديگر اهدايي بنده شامل تعداد بسيار زيادي از اين پتههاست كه در حال حاضر نيز در مجموعه آستان قدس نگهداري ميشود.
ماجراي نامه 80 سال باز نشده چيست كه حس كنجكاوي همه را برانگيخته است؟
يكي ديگر از نمونههاي بكر و منحصر بفرد اهدايي من نامهاي است كه بيش از 80 سال قدمت دارد و چون به دست گيرنده نرسيده تا كنون در اداره پست بوده و هيچگاه باز نشده است و اين حس كنجكاوي در همه به وجود آمده كه در پاكت نامه را باز كنيم و نامه داخل آن را ببينيم غافل از اينكه ارزش اين نامه به بسته بودن آن است. در دوران پادشاهان گذشته براي نامهنگاري حسب دوره هر پادشاه و بر اساس مكان يا كاخي كه شاه در آن اتراق كرده بوده يا حتي بر حسب گيرنده نامه نوع كاغذ و پاكت آن متفاوت بوده است. كاغذهاي درباري اصطلاحاً فيلوگرامدار بودهاند كه نمادها و نوشتههاي مربوط به شاه در خميره كاغذ حك شده است و اين نشاندهنده اصل بودن كاغذ شاه است كه در حال حاضر هر برگ اين كاغذها 300 هزار تومان خريد و فروش ميشود. حتي پاكت نامهها نيز دقيقاً با نشان يا آرم كاغذنامه بايد مطابقت داشته است. امروز به ندرت اين كاغذها با پاكتهاي مربوط به خود دريافت ميشود اما يكي از مجموعههاي اهدايي بعدي بنده به آستان قدس شامل همين پاكتها و كاغذهاي نامه است. مجموعه كامل از نمونهها در هيچ موزه دنيا يافت نميشود و مجموعهداران به ندرت چند نمونه آن را دارند. حتي پاكتهاي مربوط به دوره حكومت شاهاني كه مدتي كوتاه بوده است و ناياب هستند را نيز در اين مجموعه گردآوري كردهام مثلاً نامهها و پاكتهاي مربوط به زمان محمدعلي شاه بسيار ناياب است كه انشاءالله اين مجموعه هم با كامل شدن نمونههاي ديگر آستان قدس رضوي به نمايش گذاشته خواهد شد.
اينكه اطلاعيهها و شبنامههاي ارزشمندي هم در ميان گنجينههاي شما وجود دارد درست است؟چرا؟
بله، بسياري از شبنامههايي كه در زمان دستگيري شهيد نواب صفوي و يارانشان در بين خانهها و مردم توزيع ميشد امروزه فارغ از ارزش مادي از ارزش معنوي و تاريخي بسياري برخوردار است. چون در ساعات حكومت نظامي تنها راه برقراري ارتباط و جهتدهي به فعاليتهاي مردم توزيع اين شبنامهها بود و در سالهاي 1342 كه اوج استفاده از اين شبنامهها بود هيچكس حتي تصور نميكرد در آينده بخشي از تاريخ انقلاب ما شود. به همين دليل بنده مجموعهاي از اين شب نامهها و اطلاعيهها را نيز جمعآوري كردم.
مطمئناً خاطرات مهمي در روند كاري ارزشمندي كه شما انجام ميدهيد اتفاق افتاده است. خاطره خاصي داريد؟
يكي از خاطراتي كه گفتنش خالي از لطف نيست خاطرهاي مربوط به آخرين سفرم به كشور چين است. در چين من مجموعهاي از سكههاي چين را از مجموعهداري خريدم. زمان پرداخت پول به فروشنده گفتم كه اين مجموعه را براي اهدا به موزه آستان قدس خريداري كردم. فروشنده با وجود آنكه ميدانست مجموعهاي كه به من فروخته ارزش بسيار زيادي دارد اما با شنيدن نام امام رضا(ع) از گرفتن پول خودداري كرد و گفت كه دوست دارد اين سكهها را به عنوان هديه به من بدهد. يكي ديگر از خاطرات من و از جمله بهترين خاطراتم آن است كه زمان گردآوري مجموعه سكههاي زمان محمدرضا پهلوي هرچه تلاش كردم نتوانستم سه عدد سكه خاص را پيدا كنم. به ناچار با همسرم مجموعه ناقص كه شامل 367 سكه بود را به موزه تحويل دادم، زمان بازگشت به مسئول گنجينه آقاي يزدينژاد گفتم در صورت امكان اين سه سكه را نيز پيدا و به مجموعه اضافه ميكنم. مستأصل راهي حرم شدم. در حرم مطهر خطاب به امام رضا (ع) گفتم آقا ما اين سكهها را به نام شما اهدا كرديم اميدوارم خود شما عنايتي بفرماييد و اين سه نمونه را نيز پيدا كنم. عصر همان روز در پاساژي در مشهد يكي از دوستانم كه ميدانست من به كار جمعآوري مجموعه مشغول هستم و از طرفي از مجموعه سكههاي اهدايي خبر نداشت دقيقاً همان سه عدد سكه را به من نشان داد و گفت اين سكهها را چند ميخري؟! همان لحظه متعجب همسرم را نگاه كردم و گفتم: اين تنها از بركت وجود حضرت امام رضا(ع) است كه اين سكههاي كسري را هم در همين روز پيدا كردم. به خاطر همين اتفاقهاي خاص است كه معتقدم امام رضا (ع) خودشان بركت و عنايت خاص خود را نسبت به اين كار اعطا كردهاند. بسياري از دوستان كه سفارش چند نمونه را براي تكميل مجموعههاي خود به من دادهاند باوجود آنكه بسيار تلاش كردهاند اما اين سكهها را نيافتهاند زماني كه من به واسطه آن توجه و لطف امام رضا(ع) كه گفتم به راحتي نمونهها را پيدا ميكنم بسيار تعجب ميكنند و ميگويند ما مدتها به دنبال اين نمونهها بوديم ولي شما چه راحت پيدايشان كرديد.
به هرحال مجموعههاي جمعآوري شده شما جزو گرانترين و نايابترين مجموعههاي ايران و آسياست. چه مشكلاتي براي تهيه اين مجموعهها داريد؟
براي تهيه مجموعهها و حتي بردن آنها به مشهد مشكلات بسياري دارم. از زمان تهيه اين سكهها تا وقتي كه وارد فرودگاه ايران ميشوم و زماني كه بخواهم از طريق هوايي به مشهد ببرم بسيار مورد مواخذه قرار ميگيرم كه اين اجناس عتيقه را چرا تهيه كردهام. وقتي كه در پاسخ توضيح ميدهم كه براي اهدا به گنجينه آستان قدس خريدهام نيز با شك و ترديد اجازه عبور به من ميدهند.
عكسالعمل مردم در مقابل كاري كه انجام ميدهيد چيست؟
هستند كساني كه با شنيدن خبر اهداي اين مجموعههاي نفيس سرزنشم ميكنند كه چرا به قيمت بيشتر نميفروشم اما من به اين فكر ميكنم كه نمونههاي به اين زيبايي اگر به هر قيمت بالايي فروخته شود ديگر دست من به آنها نميرسد در حالي كه در موزه آستان قدس به بهترين شكل از آنها نگهداري ميشود و از من به يادگار خواهد ماند. براي هر مجموعهدار بهترين لذت آن است كه مجموعه خود را تا آخر عمر در جايي نگهداري كند كه بتواند لذت ديدن و داشتن آن را احساس كند و از نظر من گنجينه آستان قدس بهترين مكان براي نگهداري مجموعههاي نفيس و ناياب است چون در جوار بارگاه امام رضا(ع) هر چيزي از بيشترين امنيت ممكن برخوردار است. استاد فرشچيان در آخرين ديداري كه باهم داشتيم و جلسهاي بود كه براي نوشتن وقفنامه دو تابلوي آخر ايشان برگزار شده بود فرمودند كه پيشنهادي داشتند كه يكي از تابلوهايشان را به قيمت 10 ميليارد تومان خريداري كنند اما استاد گفتند ديگر پول براي من ارزشي ندارد چون عمر من در حال پايان است اما به اين اميد اين تابلو را به آستان اهدا ميكنم كه بهترين يادگار از من باقي بماند و من هم در آرامش خاطر باشم؛ من همان لحظه از سخن زيباي استاد لذت وصفناشدني بردم و حتي به احساس ايشان غبطه خوردم.